Το άσθμα αποτελεί ένα σοβαρό παγκόσμιο πρόβλημα υγείας, με εκατομμύρια ανθρώπους ανά τον κόσμο όλων των ηλικιών να πάσχουν από αυτή την χρόνια νόσο. Ωστόσο, η προσήλωση των ασθενών στις οδηγίες των ιατρών και η συστηματική λήψη της φαρμακευτικής τους αγωγής, εγγυάται τον έλεγχο της νόσου και στις περισσότερες περιπτώσεις μια φυσιολογική ζωή για τον ασθενή. Σήμερα έχουμε την τιμή και την χαρά να φιλοξενούμε στο blog.pharmacyline.gr τον κ. Κωνσταντίνο Σάμιτα, Πνευμονολόγο, Επιμελητή – Υπότροφο της Ελληνικής Πνευμονολογικής Εταιρείας στην 7η Πνευμονολογική Κλινική ΝΝΘΑ «Η Σωτηρία», ο οποίος δίνει απαντήσεις σε όλες τις απορίες μας γύρω από το άσθμα.
Κύριε Σάμιτα, ποια συμπτώματα θέτουν την υποψία άσθματος;
Για να κατανοήσουμε καλύτερα τα συμπτώματα του άσθματος, θα πρέπει να πούμε αρχικά λίγα στοιχεία για το τι ακριβώς είναι το άσθμα. Σύμφωνα με τις τελευταίες κατευθυντήριες οδηγίες [1] το άσθμα είναι μια ετερογενής νόσος που, συνήθως, χαρακτηρίζεται από την παρουσία χρόνιας φλεγμονής των αεραγωγών και καθορίζεται από την συνύπαρξη περιορισμού της εκπνευστικής ροής ταυτόχρονα με την παρουσία συμβατών αναπνευστικών συμπτωμάτων που δεν είναι σταθερά αλλά μεταβάλλονται σε ένταση στην πορεία του χρόνου.
Στα ευαισθητοποιημένα άτομα, επομένως, προσβάλλονται οι βρόγχοι, δηλαδή οι αεραγωγοί που μεταφέρουν τον αέρα στους πνεύμονες. Γίνονται υπερευαίσθητοι, πεπαχυσμένοι και οιδηματώδεις με αποτέλεσμα ενίοτε να στενεύει τόσο ο αυλός τους ώστε να εμποδίζεται η ροή του αέρα κατά την αναπνοή. Η κατάσταση αυτή οδηγεί σε επανειλημμένα επεισόδια που χαρακτηρίζονται από συρίττουσα αναπνοή (το λεγόμενο «σφύριγμα» ή «γατάκια» στην αργκό των ασθενών), δύσπνοια, αίσθημα βάρους ή σφίξιμο στο στήθος και παροξυσμούς βήχα. Τα συμπτώματα αυτά μεταβάλλονται στο χρόνο, μπορεί να είναι πιο έντονα κάποιες στιγμές ιδιαίτερα κατά τις βραδινές και πρώτες πρωινές ώρες, να παρουσιάζουν διακυμάνσεις από μέρα σε μέρα ή ανάλογα με την εποχή (π.χ. πιο έντονα την άνοιξη) ή να συνδέονται μια κάποια συγκεκριμένη δραστηριότητα του ασθενούς (π.χ. κάπνισμα, άθληση, χρήση αρωμάτων κτλ.).
Πώς γίνεται η διάγνωση του άσθματος;
Τις τελευταίες δεκαετίες έχει αδιαμφισβήτητα παρατηρηθεί σημαντική αύξηση του επιπολασμού, της νοσηρότητας αλλά και της θνητότητας της νόσου, τόσο στην Ελλάδα όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Στην Ελλάδα το άσθμα επηρεάζει καθημερινά χιλιάδες ανθρώπους [2], γεγονός που καθιστά επιτακτική την ανάγκη της σωστής και έγκαιρης διάγνωσης της νόσου.
Η διάγνωση του άσθματος είναι κατά κανόνα κλινική, δηλαδή βασίζεται στο συμβατό ιστορικό και την κλινική εικόνα του ασθενούς. Η διάγνωση δεν είναι πάντα εύκολη δεδομένου ότι τα συμπτώματα του ασθενούς δεν είναι σταθερά αλλά μεταβάλλονται με το χρόνο. Κάποιος μπορεί να παρουσιαστεί στον πνευμονολόγο αναφέροντας δύσπνοια ή συριγμό προ 24ωρου αλλά κατά την ώρα της κλινικής εξέτασης ο ιατρός να μην διακρίνει κανένα σύμπτωμα. Επίσης, θα πρέπει κανείς να γνωρίζει ότι δεν υπάρχει ένα συγκεκριμένο τεστ ή δοκιμασία που θέτει 100% τη διάγνωση. Για το λόγο αυτό, η διάγνωση του άσθματος απαιτεί χρόνο μέσα στον οποίο ο πνευμονολόγος θα προσπαθήσει να διακρίνει τη συμβατή συμπτωματολογία αλλά ταυτόχρονα να αποκλείσει και άλλες αιτίες που θα μπορούσαν να εξηγήσουν την κλινική εικόνα του ασθενούς. Η διάγνωση του άσθματος λοιπόν απαιτεί υπομονή τόσο από τη μεριά του ιατρού όσο κυρίως από τον ασθενή που θα πρέπει να κατανοήσει, παρά την αγωνία του, ότι δε γίνεται – ή δε θα πρέπει να γίνεται – να τεθεί διάγνωση μέσα στα 30 λεπτά μιας επίσκεψης.
Εκτός από την κλινική εικόνα, υπάρχουν διάφορες εξειδικευμένες εξετάσεις στις οποίες μπορεί να υποβάλει ο ειδικός πνευμονολόγος έναν ασθενή με πιθανό άσθμα, όπως ο προσδιορισμός του αλλεργικού προφίλ με εξετάσεις αίματος (πχ ανοσοσφαιρίνη έψιλον – IGE) ή δερματικών δοκιμασιών ευαισθησίας, η μέτρηση της αναπνευστικής λειτουργίας με σπιρομέτρηση ή/και πλήρη λειτουργικό έλεγχο της αναπνοής, ο προσδιορισμός της υπεραντιδραστικότητας των βρόγχων (πχ δοκιμασία μεταχολίνης) ή ακόμα και η βρογχοσκόπηση. Όλες αυτές οι δοκιμασίες στα χέρια ενός έμπειρου πνευμονολόγου μπορούν να βοηθήσουν στο να τεθεί η διάγνωση του άσθματος (ή να αποκλεισθεί άλλη νόσος).
Συγκεκριμένα η σπιρομέτρηση είναι μια εύκολη, ανώδυνη εξέταση που όλοι οι ασθενείς ανεξαρτήτου ηλικίας, μικροί και μεγάλοι, μπορούν να κάνουν και με την οποία μπορεί να μετρηθεί η ταχύτητα και η ποσότητα του αέρα που περνάει μέσα από τους βρόγχους όταν κανείς εκπνεύσει δυνατά. Οι πληροφορίες που δίνει η εξέταση αυτή στον ειδικό πνευμονολόγο είναι εξαιρετικά σημαντικές τόσο στη διάγνωση όσο και στην παρακολούθηση ενός ανθρώπου με άσθμα ώστε να κριθεί αν η θεραπεία που λαμβάνει έχει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Η σπιρομέτρηση είναι λοιπόν μια αναγκαία και αναντικατάστατη εξέταση που κάθε ασθενής με προβλήματα στο αναπνευστικό θα πρέπει να κάνει περιοδικά.
Υπάρχουν διαφορετικά είδη άσθματος;
Προηγουμένως στον ορισμό του άσθματος ανέφερα ότι η νόσος αυτή είναι ετερογενής. Όπως η αιτιολογία του άσθματος είναι πολυπαραγοντική, έτσι και η ίδια η νόσος είναι διαφορετική από μια ομάδα ασθενών σε άλλη, ακόμα και από ασθενή σε ασθενή.
Το βρογχικό άσθμα διακρίνεται από πολλούς κλινικούς φαινότυπους [3]. Μπορεί κανείς να διακρίνει αρχικά το άσθμα σε αλλεργικό και μη αλλεργικό. Μπορεί επίσης να σχετίζεται με συγκεκριμένες καταστάσεις, όπως η παχυσαρκία, η εγκυμοσύνη, η εργασία, η έμμηνος ρύση ή η ευαισθησία στην ασπιρίνη. Επιπρόσθετα, μπορεί να διακριθεί σε ήπιο, μέτριο ή σοβαρό άσθμα. Παλαιότερα η σοβαρότητα του άσθματος κρινόταν με βάση τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων και το βαθμό απόφραξης των αεραγωγών κατά τη διάγνωση, πλέον σημαντικότερο ρόλο λαμβάνει το κατά πόσο ελέγχεται η νόσος και με ποια θεραπεία. Έτσι, ασθενής που κατά τη διάγνωσή του είχε θορυβώδη συμπτώματα με έντονη δύσπνοια και βρογχόσπασμο αλλά πλέον με πολύ μικρές δόσεις φαρμάκων ελέγχεται πλήρως και δεν έχει πια κανένα σύμπτωμα χαρακτηρίζεται ως ήπιος ασθματικός. Αντίθετα, ασθενής με σοβαρό άσθμα πλέον χαρακτηρίζεται ο ασθενής που ελέγχει τη νόσο του μόνο με υψηλές δοσολογίες φαρμάκων ή/και με βιολογικά φάρμακα, ή που παραμένει συμπτωματικός παρά τη χορήγηση των προαναφερθέντων. Το ποσοστό των ασθενών αυτών διεθνώς είναι της τάξεως του 10% [4], και στη χώρα μας πιθανά λιγότερο από το 5% του συνόλου των ασθενών με άσθμα. Σύμφωνα με την τελευταία επιδημιολογική έρευνα της Ομάδας Άσθματος της Ελληνικής Πνευμονολογικής Εταιρίας, περίπου το 8% του γενικού πληθυσμού στην Ελλάδα έχει άσθμα.
Πώς αντιμετωπίζονται τα συμπτώματα του άσθματος;
Η θεραπεία του βρογχικού άσθματος έχει ως σκοπό ο ασθενής με άσθμα να σταματήσει να έχει οποιοδήποτε σχετικό σύμπτωμα ούτως ώστε να έχει μια φυσιολογική ζωή χωρίς κανένα περιορισμό στις δραστηριότητες του. Η θεραπεία του άσθματος στοχεύσει στον να περιορίζει τη φλεγμονή των αεραγωγών που αναφέρθηκε ήδη και συνίσταται στον καθορισμό και αποφυγή οποιουδήποτε παράγοντα μπορεί να επιβαρύνει τη νόσο του (πχ κάποιο αλλεργιογόνο στην εργασία του ή το κάπνισμα), στην πρόληψη των αναπνευστικών λοιμώξεων (αντιγριπικός και πιθανά αντιπνευμονιοκοκκικός εμβολιασμός) και στην κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή. Στη θεραπεία θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και τυχόν συννοσηρότητες του ασθενούς.
Τα φάρμακα που χορηγούνται για τον έλεγχο του βρογχικού άσθματος ανήκουν σε δύο κατηγορίες και είναι κυρίως εισπνεόμενα σκευάσματα. Η πρώτη κατηγορία, τα λεγόμενα ανακουφιστικά φάρμακα, όπως τα εισπνεόμενα βρογχοδιασταλτικά ταχείας δράσης (πχ η σαλβουταμόλη – το γνωστό σε όλους aerolin), δρουν γρήγορα στο βρογχόσπασμο με αποτέλεσμα τη τάχιστη ανακούφιση των συμπτωμάτων, αλλά η δράση τους είναι βραχεία, διαρκεί για λίγες ώρες, και η συχνή χρήση τους μπορεί να έχει σοβαρές παρενέργειες. Δεν έχουν, δε, καμία δράση στη φλεγμονή των αεραγωγών. Για αυτό το λόγο η χρήση των ανακουφιστικών φαρμάκων συνίσταται μόνο ως επικουρική στην κύρια θεραπεία, ενώ η συχνή χρήση τους από τον ασθενή θεωρείται ως δείκτης κακού ελέγχου της νόσου του.
Η δεύτερη κατηγορία αφορά στα λεγόμενα ρυθμιστικά φάρμακα, τα οποία στοχεύουν στον έλεγχο της φλεγμονής των αεραγωγών και έτσι έχουν λιγότερο ταχεία αλλά πιο μακροχρόνια δράση. Σε αυτά συγκαταλέγονται, μεταξύ άλλων, τα εισπνεόμενα βρογχοδιασταλτικά μακράς δράσης αλλά και τα εισπνεόμενα κορτικοστεροειδή. Τα τελευταία αποτελούν το σημαντικότερο φάρμακο για τη ρύθμιση του βρογχικού άσθματος, η εισαγωγή τους στην θεραπεία της νόσου τις προηγούμενες δεκαετίες άλλαξε προς το καλύτερο τη ζωή εκατομμυρίων ασθενών με άσθμα.
Γενικά, αν και επικρατεί μια φοβία σχετικά με τη θεραπεία με εισπνεόμενα κορτικοστεροειδή, οι ασθενείς με άσθμα θα πρέπει να γνωρίζουν ότι στη συνήθη δοσολογία τους έχουν ελάχιστες αν όχι μηδαμινές παρενέργειες και ότι ο κίνδυνος που διατρέχουν από το μη-έλεγχο της νόσου τους είναι κατά πολύ μεγαλύτερος. Θα πρέπει να εκφράσουν τις ανησυχίες τους ούτως ώστε να ενημερωθούν για τη νόσο τους και τελικά να εμπιστευτούν τις συστάσεις του πνευμονολόγου τους.
Υπάρχει οριστική θεραπεία που να εξαλείφει το άσθμα;
Με το ερώτημα αυτό έρχεται αντιμέτωπος καθημερινά κάθε πνευμονολόγος, ειδικά όσοι ειδικεύονται στο σοβαρό άσθμα και έρχονται σε επαφή με ασθενείς που χαρακτηρίζονται από δύσκολα ελεγχόμενο άσθμα. Γενικά με την προαναφερθείσα θεραπευτική προσέγγιση το μεγαλύτερο ποσοστό των ασθενών με βρογχικό άσθμα, όταν είναι συνεπείς και μεθοδικοί με τη λήψη της αγωγής τους, ελέγχει ικανοποιητικά τη νόσο του και δεν έχει κανένα περιορισμό στην καθημερινότητά του. Θα πρέπει όμως κανείς να γνωρίζει ότι δεν υπάρχει κανένα φάρμακο, κανένα μαγικό κουμπί που θα μπορούσε ο θεράπων ιατρός να πατήσει και να θεραπευτεί για πάντα το βρογχικό άσθμα, έτσι ώστε να μη χρειάζεται να λαμβάνει καμία αγωγή.. Για αυτό και η διάγνωση του βρογχικού άσθματος είναι τόσο σημαντική και θα πρέπει να γίνεται υπεύθυνα από ειδικούς ιατρούς πνευμονολόγους, καθώς ακολουθεί συνήθως τον ασθενή για όλη του τη ζωή.
Ο ασθενής που έχει διαγνωσθεί πέραν αμφιβολίας με βρογχικό άσθμα θα πρέπει να γνωρίζει ότι θα πρέπει να λαμβάνει τη θεραπεία του ανελλιπώς και να εκλαμβάνει την έλλειψη συμπτωμάτων του όχι σαν ευκαιρία να διακόψει την αγωγή του αλλά ως ένδειξη καλού ελέγχου της νόσου του και έναυσμα για συνέχισή της. Ο θεράπων πνευμονολόγος του έχει πάντα ως μέριμνα τη συνεχή αξιολόγηση του ασθενούς και τη σταδιακή μείωση της δοσολογίας της φαρμακευτικής αγωγής στο ελάχιστο δυνατό που επιτρέπει, όμως, τον πλήρη έλεγχο της νόσου του ασθενή. Η θεραπεία ενός ασθενούς με άσθμα είναι δυνατό να διακοπεί από τον θεράποντα πνευμονολόγο, υπό συγκεκριμένες και πολύ αυστηρές προϋποθέσεις, όμως αυτό συμβαίνει πολύ σπάνια.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να αναφερθούμε στις νέες θεραπείες που έχουν τα τελευταία χρόνια ανακαλυφθεί για τις περιπτώσεις εκείνες σοβαρού βρογχικού άσθματος που δε μπορεί να ελεγχθεί παρά τις μεγάλες δόσεις εισπνεόμενων ή και ακόμα από το στόμα στεροειδών. Τέτοιες θεραπείες, όπως τα αντισώματα εναντίον της ανσοσοσφαιρίνης-Ε [5] και της ιντερλευκίνης-5[6] έχουν ανοσοτροποποιητική δράση και έχουν αλλάξει τη ζωή πολλών ασθενών με δύσκολα ελεγχόμενο άσθμα, δίνοντας ελπίδες ότι ίσως είναι δυνατό στο μέλλον να ανακαλυφθεί θεραπεία για το βρογχικό άσθμα με πιο οριστικό χαρακτήρα.
Ποιοι παράγοντες επιδεινώνουν το άσθμα;
Το άσθμα εμφανίζεται κυρίως ως αποτέλεσμα πολύπλοκων αλληλεπιδράσεων μεταξύ πολλαπλών περιβαλλοντολογικών και γενετικών παραγόντων. Οι κυριότεροι εκ των παραγόντων αυτών που έχουν τα τελευταία χρόνια αποδειχθεί ότι αποτελούν παράγοντα κινδύνου για την εκδήλωση της νόσου είναι το φύλο, η βρογχική υπεραντιδραστικότητα, η ύπαρξη ατοπίας/αλλεργίας και αλλεργικής ρινίτιδας, η έκθεση σε αλλεργιογόνα (επαγγελματική ή μη), οι αναπνευστικές λοιμώξεις, το κάπνισμα, το οικογενειακό ιστορικό άσθματος, η παχυσαρκία και η χρήση ασπιρίνης και άλλων μη-στεροειδών αντιφλεγμονωδών (σε ειδικές ομάδες ασθενών).
Πολλοί από τους προαναφερθέντες παράγοντες κινδύνου εκδήλωσης του άσθματος μπορούν παράλληλα να επιδεινώσουν την κλινική εικόνα ενός ασθενούς με άσθμα και να οδηγήσουν σε μια ασθματική παρόξυνση. Τέτοιοι παράγοντες είναι η συνεχής έκθεση σε αλλεργιογόνα (πχ αν κάποιος είναι αλλεργικός στο τρίχωμα της γάτας και έχει γάτα ως κατοικίδιο), οι αναπνευστικές λοιμώξεις, το κάπνισμα αλλά και άλλοι όπως το άγχος, η απότομη αλλαγή θερμοκρασίας και η άσκηση.
Οι πάσχοντες από άσθμα μπορούν να αθλούνται κανονικά; Υπάρχουν κάποιοι περιορισμοί στην καθημερινότητα ενός ασθματικού ασθενή;
Το θέμα της άσκησης απασχολεί πολλούς ασθενείς με άσθμα καθώς αποτελεί γνωστό παράγοντα έκλυσης και επιδείνωσης των συμπτωμάτων του άσθματος, είτε κατά τη διάρκεια της άσκησης είτε λίγη ώρα μετά το πέρας αυτής. Συχνά, η άσκηση αποτελεί τη μόνη αιτία εκδήλωσης ασθματικών συμπτωμάτων και οι ασθματικοί αυτοί αποτελούν ειδικό φαινότυπο άσθματος, το λεγόμενο άσθμα κατά την άσκηση.
Οι ασθενείς με άσθμα θα πρέπει να γνωρίζουν ότι όταν ελέγχουν καλά το άσθμα τους παίρνοντας ανελλιπώς τη σωστή αγωγή που τους χορηγεί ο θεράπων πνευμονολόγος τους, δεν έχουν κανένα λόγο να φοβούνται να αθληθούν. Αντιθέτως, θα πρέπει να αθλούνται καθώς έτσι ενδεχομένως να βελτιώσουν κάποια συννοσηρότητα που επιβαρύνει το άσθμα τους, όπως πχ η παχυσαρκία. Δεν είναι, δε, λίγες οι περιπτώσεις ασθενών/αθλητών με άσθμα που έκαναν και κάνουν πρωταθλητισμό. Περισσότερο γνωστοί στο ευρύ κοινό αθλητές με άσθμα που διέπρεψαν και διαπρέπουν είναι οι μπασκετμπολίστες του NBA Dennis Rodman και Dominique Wilkins (γνωστός για τη θητεία του στην Ελλάδα), καθώς και ο ποδοσφαιριστής David Beckham. Επιπλέον, πολλοί αθλητές των Ολυμπιακών Αθλημάτων πάσχουν από άσθμα.
Κλείνοντας τη συζήτηση, θα ήθελα να αναφερθούμε στις κρίσεις άσθματος. Πώς θα πρέπει να τις διαχειρίζεται ένας ασθενής, ώστε να μην υπάρχει κίνδυνος επιπλοκών για την υγεία του;
Οι λεγόμενες κρίσεις ή παροξύνσεις άσθματος αποτελούν δυστυχώς πραγματικότητα για τους περισσότερους ασθενείς με άσθμα, πολλές φορές ακόμα και για εκείνους που λαμβάνουν σωστά την ενδεδειγμένη θεραπεία τους. Ορίζονται ως επεισόδια επίτασης των ασθματικών συμπτωμάτων (βήχας, συριγμός, δύσπνοια) που απαιτούν αύξηση της δοσολογίας των φαρμάκων που λαμβάνουν για το άσθμα τους, ή προσθήκη νέων φαρμάκων ή/και αντιβιοτικών.
Οι παροξυσμοί του άσθματος ενός ασθενούς μπορεί να είναι ήπιοι και να μπορούν να αντιμετωπισθούν στο σπίτι με οδηγίες του θεράποντα πνευμονολόγου ή να χρειαστούν ακόμα και νοσηλεία σε νοσοκομείο. Ο ασθενής που βιώνει έναν παροξυσμό άσθματος (αλλά και το συγγενικό περιβάλλον του) θα πρέπει πρωταρχικά να παραμείνει ήρεμος, να απομακρυνθεί από τυχόν εκλυτικούς παράγοντες (πχ δωμάτιο με άρωμα, καπνό, καθαριστικά κοκ.), να λάβει εισπνοές από το ανακουφιστικό του φάρμακο (συνολικά έως 4-5 φορές) και να επικοινωνήσει με το θεράποντα πνευμονολόγο του. Επί πολύ έντονης συμπτωματολογίας παρά τη ληφθείσα ανακουφιστική αγωγή ο ασθενής θα πρέπει να επισκεφθεί εφημερεύον νοσοκομείο.
Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να τονιστεί ότι μελέτες έχουν δείξει ότι πολλοί ασθενείς καταλαβαίνουν εγκαίρως έναν επερχόμενο παροξυσμό της νόσου τους, και συγκεκριμένες «έξυπνες» θεραπευτικές τακτικές έχουν αναπτυχθεί με συγκεκριμένα σκευάσματα ρυθμιστικών φαρμάκων έτσι ώστε να μπορούν από μόνοι τους να αυξάνουν παροδικά τη δοσολογία της αγωγής τους. Οι ίδιες μελέτες έχουν καταδείξει ότι η τακτική αυτή προλαμβάνει σημαντικά τους παροξυσμούς άσθματος. Για αυτό θα πρέπει να τονιστεί και πάλι πόσο σημαντικό είναι ο ασθενής με άσθμα να λαμβάνει κατάλληλη εκπαίδευση για τη νόσο του από τον θεράποντα ειδικό πνευμονολόγο του. Πολύ καλή πηγή πληροφοριών για τον ασθενή με βρογχικό άσθμα αποτελεί η ιστοσελίδα www.myasthma.gr που αναπτύχθηκε και ανανεώνεται από την Ομάδα Άσθματος της Ελληνικής Πνευμονολογικής Εταιρείας.
Ευχαριστούμε θερμά τον κ. Κωνσταντίνο Σάμιτα για την συνέντευξη που μας παραχώρησε.
*Ο Κωνσταντίνος Σάμιτας τελείωσε τις ιατρικές σπουδές του στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Πατρών. Εκπόνησε τη διδακτορική του διατριβή στη μελέτη κυτταροκινών που εμπλέκονται στο σοβαρό αλλεργικό άσθμα στο Εργαστήριο Κυτταρικής Ανοσολογίας (link: http://www.bioacademy.gr/lab/xanthou/H8uP/lab-members?lang=gr) του Ιδρύματος ΙατροΒιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών (ΙΙΒΕΑΑ), όπου παραμένει ως Επισκέπτης – Ερευνητής. Ολοκλήρωσε τις μεταδιδακτορικές σπουδές του στο εργαστήριο Krefting Research Centre (link: http://krefting.gu.se/KRC) του Πανεπιστημίου Goteborg Σουηδίας με αντικείμενο το ρόλο των προγονικών Β λεμφοκυττάρων στην εκδήλωση του βρογχικού άσθματος. Έλαβε την ιατρική ειδικότητα Πνευμονολογίας-Φυματιολογίας στην 7η Πνευμονολογική Κλινική και Κέντρο Άσθματος του Νοσοκομείου Νοσημάτων Θώρακος «Η Σωτηρία». Εξειδικεύτηκε στην επεμβατική βρογχοσκόπηση και τον ενδοβρογχικό υπέρηχο στην κλινική Asklepios Fachkliniken Gauting στο Μόναχο της Γερμανίας (link: http://www.asklepios.com/klinik/default.aspx?name=Asklepios_Klinik_Muenchen_Gauting). Συνεχίζει να εργάζεται στην 7η Πνευμονολογική Κλινική ΝΝΘΑ «Η Σωτηρία» ως Επιμελητής – Υπότροφος της Ελληνικής Πνευμονολογικής Εταιρείας.
ΣΧΕΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
From the Global Strategy for Asthma Management and Prevention, Global Initiative for Asthma (GINA) 2015. Available from: http://www.ginasthma.org/.
Link: http://www.ginasthma.org/documents/4
Prevalence of asthma and asthma-like symptoms in Athens, Greece.
Papageorgiou N, Gaga M, Marossis C, Reppas C, Avarlis P, Kyriakou M, Tsipra S, Zeibecoglou K, Tracopoulos G.
Respir Med. 1997 Feb;91(2):83-8.
Link: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9122516
Clinical asthma phenotypes in the real world: opportunities and challenges.
Bostantzoglou C, Delimpoura V, Samitas K, Zervas E, Kanniess F, Gaga M.
Breathe (Sheff). 2015 Sep;11(3):186-93. doi: 10.1183/20734735.008115.
Link: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26632421
Severe asthma in adults: an orphan disease?
Gaga M, Zervas E, Samitas K, Bel EH.
Clin Chest Med. 2012 Sep;33(3):571-83. doi: 10.1016/j.ccm.2012.06.008. Epub 2012 Aug 2.
Link: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22929103
Anti-IgE treatment, airway inflammation and remodelling in severe allergic asthma: current knowledge and future perspectives.
Samitas K, Delimpoura V, Zervas E, Gaga M.
Eur Respir Rev. 2015 Dec;24(138):594-601. doi: 10.1183/16000617.00001715.
Link: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26621973
Current update on eosinophilic lung diseases and anti-IL-5 treatment.
Samitas K, Rådinger M, Bossios A.
Recent Pat Antiinfect Drug Discov. 2011 Sep 1;6(3):189-205. Review.
Link: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21824072
Using a combination inhaler (budesonide plus formoterol) as rescue therapy improves asthma control.
Barnes PJ
BMJ 2007;335:513
(link:http://www.bmj.com/content/335/7618/513.full?ijkey=1564760a09cac5718d8ab6afbb351742cbe677bf&keytype2=tf_ipsecsha)A
