Η διεπιστημονικότητα αποτελεί την σύγχρονη προσέγγιση τόσο στο πεδίο της γνώσης όσο και στην εφαρμογή της. Στο πλαίσιό της η ιατρική επιστήμη και, επομένως, η ψυχική υγεία έχει διευρύνει το πεδίο της σε μεγάλο βαθμό, δίνοντας θέση στην αλληλεπίδραση της βιολογίας με την τεχνολογική ανάπτυξη, τη μηχανική και την πληροφορική. Μία τέτοια επιστημονική εφαρμογή, που παντρεύει διαφορετικές προσεγγίσεις με σκοπό το βέλτιστο αποτέλεσμα, αποτελεί η χρήση θεραπειών που ξεπερνούν το νευρωνικό-κυτταρικό επίπεδο στην ψυχική νόσο, και ιδιαίτερα στην ανθεκτική ψυχική νόσο, μεταξύ των οποίων η διέγερση του εγκεφάλου με χρήση ηλεκτρισμού.
Η ανερχόμενη θεραπεία αυτή, γνωστή ως deep brain stimulation (DBS) (Η εν των βάθει εγκεφαλική διέγερση, εκτός από χρήσιμη εναλλακτική σε εκάστοτε περιπτώσεις στις οποίες έχουν θέση και φαρμακευτικές ή ψυχολογικές θεραπείες, προσφέρεται ως διαφορετική λύση, ένα επιπλέον όπλο, στην αντιμετώπιση της ανθεκτικότητας των ψυχικών παθολογιών. Η δυνατότητα αυτή προκύπτει τόσο λόγω των συνεχών ανακαλύψεων που αφορούν στη χαρτογράφηση και αποκωδικοποίηση της λειτουργίας του εγκεφάλου, όσο και στην τεχνολογική ανάπτυξη και την πρακτική θέση που αυτή μπορεί να έχει στις νευροεπιστήμες.
Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (ΙΔΨ) είναι παράδειγμα ψυχοπαθολογίας στο οποίο μπορεί να εφαρμοστεί η εν τω βάθει εγκεφαλική διέγερση (DBS). Είναι, επίσης, νόσος γοα την οποία υπάρχει αυξημένη ενημερότητα στην κοινότητα, πλην όμως, στους κόλπους της τελευταίας αποκτά περισσότερο επιφανειακή υφή. Συχνή είναι η αναφορά στην ΙΔΨ σε αστεία ή σε «πειράγματα» μεταξύ φίλων. Οι παρατηρήσεις στη συμπεριφορά, όμως, που προκαλούν τα σχετικά με τον ιδεοψυχναγκασμό καθημερινά σχόλια, και ,μάλιστα, με μια αφέλεια, δεν αποδίδουν σε καμία περίπτωση την επώδυνη πραγματικότητα που η συμπτωματολογία της ΙΔΨ προκαλεί στους ανθρώπους που πάσχουν από αυτή.
Οι μαρτυρίες δίνουν μια ζωντανή εικόνα του πως είναι η ζωή ενός ανθρώπου με ΙΔΨ. Οι πάσχοντες αναφέρουν χαρακτηριστικά πως η διαταραχή τους ακολουθεί στις περισσότερες πράξεις και στιγμές της καθημερινότητας, παρεμβάλλοντας στη σκέψη ή προκαλώντας στη δράση του ατόμου μέσα στο περιβάλλον του, στοιχεία με έναν «αναγκαστικό» τρόπο, εξ’ου η διαταραχή λαμβάνει το όνομά της. Συχνό παράδειγμα αποτελούν οι ένθετες ιδέες που έχουν σχέση με την υγεία, που επισύρουν δηλαδή, υποχονδρίαση. Η υποχονδρίαση εντάσσεται στις σχετικές με άγχος ψυχικές διαταραχές, σημαίνει αδρά το φόβο ή την υπερβολική ενασχόληση ή προσήλωση σε ζητήματα υγείας και χρωματίζει αρκετές φορές άλλες διαταραχές ή συμπτώματά τους, όπως η παραληρητική διαταραχή ή η διπολική διαταραχή. Ομοίως, μια καταναγκαστική ιδέα ή ένας καταναγκασμός που αφορά στο πραξιακό επίπεδο της ζωής, μπορεί να έχει να κάνει με την υγεία ή την ασθένεια.
Επί παραδείγματι, το να βρεθεί το άτομο με ΙΔΨ με υποχονδριακά χαρακτηριστικά σε ξένο περιβάλλον και να χρησιμοποιήσει ξένα ή δημόσια αντικείμενα ή να έρθει σε επαφή με επιφάνειες, μπορεί να αποτελέσει ερέθισμα για την μη ηθελημένη έκλυση ιδεών όπως «το χέρι μου έχει μικρόβια» ή «θα κολλήσω κάτι από την επαφή αυτή αν…», και το «αν» είναι ακριβώς το σημείο που συνδέει τη σκέψη με την πράξη. Εμφανίζεται εδώ μια προϋπόθεση ή ένας μηχανισμός διάσωσης, πράγμα που δεν είναι, βέβαια, απαραίτητο για να χαρακτηριστεί μια διαταραχή ιδεοψυχαναγκαστική. Το δεύτερο τμήμα της συμπτωματολογίας είναι, λοιπόν, οι καταναγκασμοί. Οι πράξεις που επιβάλει σε επαναληψιμότητα και χωρίς αιτία που στηρίζεται σε λογικά κριτήρια, πράξεις που αποτελούν μια ενόχληση για το άτομο, έρχονται να καταπραϋνουν το άγχος που προκαλείται από τις ιδέες που προαναφέρθηκαν.
Η πραγματικότητα της ΙΔΨ είναι επίπονη. Για το λόγο αυτό απαιτεί θεραπεία. Ένα πάσχον άτομο μπορεί να πληροί τα κριτήρια για να θεραπευτεί με χρήση DBS. H εν τω βάθει διέγερση εγκεφάλου (DBS) φαίνεται να είναι αποτελεσματική στην συγκεκριμένη περίπτωση. Σαν μέθοδος αναπτύχθηκε από τον Jose Manuel Rodriguez Delgado το 1964, ισπανό ειδικευμένο στις νευροεπιστήμες, που τοποθέτησε έναν ηλεκτρικό διεγέρτη στα εν τω βάθει εγκεφαλικά τμήματα ταύρου καθώς αυτός βρισκόταν σε φάση επίθεσης.
Ελέγχοντας τις ηλεκτρικές ώσεις που μεταδίδονταν στον ταύρο κατάφερε να τροποποιήσει την συμπεριφορά του σταματώντας τον από την επιθετική δραστηριότητα. Στον άνθρωπο, με τον ίδιο τρόπο, περιλαμβάνει την εμφύτευση ηλεκτροδίων στις εν τω βάθει περιοχές του εγκεφάλου. Μέσω των ηλεκτροδίων αυτών μεταφέρονται ηλεκτρικές ώσεις χαμηλής έντασης που ρυθμίζονται ώστε να αρμόζουν στην εκάστοτε περίπτωση σύμφωνα με το feedback που λαμβάνεται από τον ασθενή και τις εκτιμήσεις του ιατρού. Οι ρυθμίσεις γίνονται με σκοπό την εύρεση του σημείου στο οποίο βελτιώνονται τα συμπτώματα.
Ενδιαφέρον εμφανίζει το σημείο της ιστορίας στο οποίο έγινε η ανακάλυψη της DBS. Λόγω του η μέθοδος συνέπεσε στην εποχή της με άλλες βίαιες παρεμβάσεις για παθήσεις της ψυχικής σφαίρας, δεν της δόθηκε η ανάλογη σημασία αφού ακολούθησε η δυνατότητα φαρμακολογικής παρέμβασης, μιας πιο ανώδυνης προσέγγισης και μάλιστα αποτελεσματικής, η οποία δεν έφερε, τουλάχιστον στο βαθμό που έφεραν οι χειρουργικές θεραπείες, ηθικές επιπτώσεις ή προβληματισμούς. Η πρόοδος των νευροεπιστημών ανέσυρε την DBS, η οποία εμφανίστηκε εκ νέου καθώς οι επεμβατικές προσεγγίσεις μελετήθηκαν περισσότερο διεξοδικά και προσαρμόστηκαν, με αποτέλεσμα να αρθεί η βιαιότητα που στο παρελθόν προκαλούσε την έντονη αρνητική κριτική. Παράγοντας που συνέβαλε βοηθητικά ήταν και η τεχνολογική εξέλιξη, που συγκεκριμένα για την DBS προσέφερε τη δυνατότητα μετατροπής της σε τεχνική μη επεμβατική.
Στη νέα αυτή προοπτική η διέγερση του εγκεφάλου γίνεται χωρίς την είσοδο στο εσωτερικό του κρανίου και ονομάζεται διακρανιακή μαγνητική διέγερση. Η προσφορά των θεωριών και της τεχνολογίας στο πλαίσιο μαγνητικών πεδίων εξασφαλίζει τη δημιουργία ηλεκτρικών πεδίων επαγόμενων από πηνία, που εφαρμόζονται στο τριχωτό της κεφαλής. Τα ηλεκτρικά πεδία επιδρούν, έτσι, με ηλεκτρική ενέργεια άμεσα στον εγκέφαλο όπως ακριβώς στην εν τω βάθει εγκεφαλική διέγερση με εμφύτευση ηλεκτροδίων.
Η ανάδυση της εν τω βάθει εγκεφαλικής διέγερσης καθώς και της διακρανιακής μαγνητικής διέγερσης, εμφανίζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον αλλά και απτά αποτελέσματα στην ψυχική νόσο. Μπορεί οι μηχανισμοί δράσης να μην έχουν εξακριβωθεί, αλλά η όλο και αυξανόμενη χρήση των θεραπειών αυτών θα προσφέρει περισσότερα δεδομένα για την καλύτερη γνώση της επίδρασής τους στην εγκεφαλική φυσιολογία και βιοχημεία.
Βιβλιογραφία
Merino G. & Ware G.,Treating mental illness with electricity marries old ideas with modern tech and understanding of the brain – podcast, The Conversation, November 24, 2022, https://theconversation.com/treating-mental-illness-with-electricity-marries-old-ideas-with-modern-tech-and-understanding-of-the-brain-podcast-195071
από τον Ιατρό Γιώργο Τσιρίτα, MD, Μέλος του Εργαστηρίου Εφαρμοσμένης Φιλοσοφίας
