O Jostein Gaarder είναι ένας ιδιαίτερα αγαπητός μου συγγραφέας. Το τελευταίο βιβλίο που με κράτησε συντροφιά τον φετινό Αύγουστο είναι το έργο του «Μέσα από το σκοτεινό καθρέφτη» που κυκλοφόρησε στη γλώσσα μας πριν από είκοσι χρόνια, σε μετάφραση Μαρίας Αγγελίδου, από τις εκδόσεις Νέα Σύνορα – Α.Α.Λιβάνη, σελ. 267.
Ο καθρέφτης και το διπλό πάνε μαζί. Τα έχω συναντήσει στο παρελθόν πολλές φορές, και με συγκίνησαν. Στο βιβλίο του Ζαν Πιέρ Βερνάν «Μύθος και σκέψη στην Αρχαία Ελλάδα», στην κινηματογραφική ταινία του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν «Μέσα από τον σπασμένο καθρέφτη», στην ποίηση του Γιώργου Σεφέρη και του Τίτου Πατρίκιου και, τελευταία, στο μυθιστόρημα του ξανθιώτη Ηλία Μωραΐτη «Σκληρές αλήθειες». (Παραπέμπουμε σε σχετικές εργασίες μου).
Εδώ αναφέρομαι υποβοηθητικά στον Βερνάν και στο προαναφερθέν περίφημο βιβλίο του όπου εξετάζει τις δομές του Μύθου. «Το ‘διπλό’ που αναφέρει κινείται σε δύο επίπεδα, είναι μια πραγματικότητα έξω από το υποκείμενο, τη στιγμή που παρουσιάζεται φαίνεται σαν κάτι που δεν είναι από εδώ, που ανήκει σε ένα απρόσιτο αλλού […] Η τέχνη είναι γέφυρα ανάμεσα στον μύθο και στον λόγο, ανάμεσα στους ζωντανούς και στους νεκρούς, ανάμεσα στον δημιουργό και στο έξω από αυτόν. Η τέχνη είναι επιβεβαίωση μιας παρουσίας και μιας απουσίας, του λόγου και μιας απουσίας, του λόγου και της σιωπής».
Το κάτοπτρον / έσοπτρον – ο καθρέφτης είναι παράσταση του διπλού.
Γράφει ο Γκαάρντερ στο «Μέσα από το σκοτεινό καθρέφτη»: “Bλέπουμε τον κόσμο μέσα από έναν καθρέφτη. Kι είναι ο κόσμος ένα μεγάλο μυστήριο για μας: “Δι’ εσόπτρου εν αινίγματι”. Kαμιά φορά καταφέρνουμε να ρίξουμε μια ματιά απ’ την άλλη μεριά,να δούμε τι κρύβεται πίσω απ’ τον καθρέφτη. Aν καθαρίζαμε όλο τον καθρέφτη και τον κάναμε γυαλί διάφανο, θα βλέπαμε φυσικά πολύ περισσότερα πράγματα. Mόνο που δε θα μπορούσαμε πια να δούμε τον εαυτό μας. Γιατί το γυαλί δε θα ‘ταν πια καθρέφτης…”
Η ζωή και το όλον έργο του θα μας βοηθήσουν να καταλάβουμε τη σκέψη του:
O Γιοστέιν Γκάαρντερ γεννήθηκε το 1952. Σπούδασε φιλοσοφία, θεολογία και λογοτεχνία στο Όσλο. Kατόπιν εργάστηκε για δέκα χρόνια ως καθηγητής φιλοσοφίας μέσης εκπαίδευσης. Aρχικά έγραψε βιβλία για παιδιά και εφήβους. Tο πρώτο του μυθιστόρημα που κυκλοφόρησε στα ελληνικά είναι “O Kόσμος της Σοφίας”, το οποίο μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες και γνώρισε μεγάλη επιτυχία. “Tο Mυστήριο της Tράπουλας” κυκλοφόρησε το 1990, δύο χρόνια πριν από τον “Kόσμο της Σοφίας”, και το 1991 κέρδισε το Bραβείο Kριτικών Λογοτεχνίας της Nορβηγίας, το σημαντικότερο λογοτεχνικό βραβείο της χώρας του. Eίναι συγγραφέας επίσης των παιδικών βιβλίων “Tο μυστήριο των Xριστουγέννων”, “Eίναι κανείς εκεί;” και των μυθιστορημάτων “Vita Brevis”, “Μέσα από το σκοτεινό καθρέφτη”, “Το κάστρο των Αγγέλων”, “Μάγια”, “Το θαύμα της ζωής”, “Η μαγική βιβλιοθήκη”, “Η κόρη του διευθυντή του τσίρκου” και “Το κορίτσι με τα πορτοκάλια”. Σήμερα εργάζεται ως συγγραφέας. Zει στο Όσλο με τη γυναίκα του, η οποία είναι θεατρολόγος, και με τους δύο γιους του.
Πριν από λίγες μέρες μίλησα για ένα άλλο έργο του Γκάαρντερ “Το κάστρο των αγγέλων”. Ο συγγραφέας στο μυθιστόρημα αυτό προσεγγίζει παίζοντας τα μεγάλα ζητήματα της ζωής, τα όρια ανάμεσα στην πραγματικότητα και το όνειρο, ανάμεσα στο χρόνο και την αιωνιότητα, ανάμεσα στη ζωή και το θάνατο. Με ευαισθησία και λυρισμό, με κέφι και φαντασία, αποκαλύπτει εδώ μια άλλη πλευρά του ταλέντου του: τo δεξιοτέχνη αφηγητή, που ξέρει τη μαγεία της ποικιλίας και της εναλλαγής.
Ο ίδιος γράφει: «Η φιλοσοφία μπορεί να μας διδάξει αρκετά πράγματα για την τέχνη της ζωής. Συχνά δε δίνουμε στον εαυτό μας την ευκαιρία να μελετήσει πραγματικά ένα αινιγματικό χαμόγελο κι έτσι στερούμαστε μια πηγή αληθινής ευτυχίας. Η ευτυχία μπορεί να είναι απλό πράγμα – κάτι σαν την ανακάλυψη ότι ο ουρανός είναι γαλανός ή ότι τα πουλιά πετούν πολλά μαζί». (Γιοστέιν Γκάαρντερ, Spiegel).
Και στο έργο που αναφέρω στο σημερινό μου κείμενο «Μέσα από το σκοτεινό καθρέφτη» συναντούμε στοιχεία φιλοσοφίας και θεολογίας, σχέση ζωής και θανάτου. Ένα συνταρακτικό έργο, που συνδυάζει τη γη με τον ουρανό, τον ανθρώπινο με το αγγελικό. Εκείνο που κυρίως με συνάρπασε είναι η αναφορά στην παιδική ηλικία. Για την ακρίβεια, η ηρωίδα του έργου είναι ένα κορίτσι βαριά άρρωστο που βρίσκεται κοντά στο θάνατο.
Το ελληνικό κοινό το συγκινεί η συχνή αναφορά στην Κρήτη και στη Σαντορίνη και σε ένα ταξίδι, που έρχεται ως πραγματικότητα και ως όνειρο στο κείμενο του Γκάαρντερ, που φαίνεται να αγαπά ιδιαίτερα την Ελλάδα.
«Η πλάση ολόκληρη είναι ένα καθρέφτης, Σεσίλια. Ένα έσοπτρο. Κι ο κόσμος μοιάζει με σκοτεινό αίνιγμα» (σελ. 183).
γράφει ο φιλόλογος Θανάσης Μουσόπουλος
