Το Σέλας είναι το φωτεινό ουράνιο φαινόμενο που συμβαίνει στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας της Γης, αλλά και στις ατμόσφαιρες άλλων πλανητών. Αλλιώς ονομάζεται και Πολικό Σέλας καθώς παρατηρείται κυρίως στις πολικές περιοχές τόσο στο Βόρειο όσο και στο Νότιο Ημισφαίριο, αποκαλούμενο ανάλογα Βόρειο Σέλας και Νότιο Σέλας. Προκαλείται από τη σύγκρουση φορτισμένων σωματιδίων, κυρίως ηλεκτρονίων αλλά και πρωτονίων, προερχόμενα από το διάστημα που παγιδεύονται στο μαγνητικό πεδίο της Γης.
Πρώτος επιστημονικά παρατηρητής του φαινομένου φέρεται ο Αριστοτέλης που όπως αναφέρει στα Μετεωρολογικά (Α’,5): «Φαίνεται δέ ποτε συνιστάμενα νύκτωρ αἰθρίας οὔσης πολλὰ φάσματα ἐν τῷ οὐρανῷ…, ἡμέρας μὲν οὖν ὁ ἥλιος κωλύει, νυκτὸς δ’ ἔξω τοῦ φοινικοῦ (δηλαδή του ιώδους), τὰ ἄλλα δι’ ὁμόχροιαν οὐ φαίνεται», που σημαίνει ότι πρέπει να είχε παρατηρήσει έντονα το φαινόμενο του Σέλαος κατά τη διάρκεια αίθριας νύκτας.
Ο ουρανός στην Φινλανδία και τη Νορβηγία λάμπει από τα φώτα του «Aurora borealis» και οι πράσινες, εκτυφλωτικές λάμψεις εντυπωσιάζουν τους πάντες με τη μαγεία που εκπέμπουν. Oι πρώτες ημέρες του Μαρτίου συμβολίζουν τη μεταβατική περίοδο από τον χειμώνα προς την άνοιξη. Εκείνη, λοιπόν, την περίοδο το Βόρειο Σέλας προσφέρει το πιο μαγευτικό, αλλά ταυτόχρονα και το πιο απόκοσμο θέαμα, σε όποιον τυχερό βρίσκεται στον αρκτικό κύκλο.
Στη λαογραφία των βορείων λαών, το Σέλας συνδέθηκε με υπερφυσικές δυνάμεις και με αρχαίες θεότητες. Οι Σουηδοί πίστευαν πως το Σέλας δημιουργείται από τις αντανακλάσεις από τις δάδες που κρατούσαν οι Λάπωνες ψάχνοντας τους ταράνδους τους. Οι Φινλανδοί είχαν την πίστη ότι ήταν Άγγελοι Κυρίου που κυνηγούσαν τους δαίμονες, ενώ οι Λάπωνες πως το Σέλας έκρυβε τις γυναίκες και τα παιδιά. Γι’ αυτό σταμάταγαν τα έλκηθρα και μάζευαν τα κουδούνια για να μη γίνουν αντιληπτοί από το Σέλας και τους πάρει μαζί του.
Στη δυτική ακτή της Νορβηγίας οι κάτοικοι πίστευαν μέχρι τις αρχές του προηγούμενου αιώνα πως το Βόρειο Σέλας αποτελείται από γριές ανύπαντρες γυναίκες στον ουρανό που χορεύουν κουνώντας τα λευκά μαντίλια τους. Μάλιστα, πίστευαν πως το Σέλας ερχόταν για να πάρει τις ανύπαντρες γυναίκες που είχαν ήδη γεράσει
Αρχαιότερα πίστευαν πως το Βόρειο Σέλας ήταν η αντανάκλαση των ασπίδων που κρατούσαν οι Βαλκυρίες, που ήταν οι νεκρές παρθένες στον ουρανό. Με αυτό τον θρύλο φαίνεται να συνδέεται και η σκοτσέζικη έκφραση “Merry Dancers” (χαρούμενοι χορευτές), με ερωτικές όμως προεκτάσεις. Οι Εσκιμώοι πίστευαν πως είναι οι ψυχές των νεκρών που αναζητούν τους δικούς τους. Έτσι κατά τη διάρκεια του φαινομένου ούτε μιλούσαν ούτε σφύριζαν, φοβούμενοι μη κατέβει το Σέλας χαμηλά και τους αρπάξει αναγνωρίζοντάς τους από τη φωνή.
Οι Ινδιάνοι της του Καναδά πίστευαν πως το Βόρειο Σέλας ήταν οι τεράστιες φωτιές που άναβαν τα ουράνια δαιμόνια όταν μαγείρευαν φάλαινες για να φάνε. Άλλη φυλή Ινδιάνων, οι Φοξ, πίστευαν ότι πρόκειται για μεγάλη συνάθροιση πολεμιστών, κοντά στο Βόρειο Πόλο, όπου έβραζαν τους εχθρούς τους σε μεγάλα καζάνια. Τέλος οι Μαορί της Νέας Ζηλανδίας πίστευαν πως οι παλιοί πρόγονοί τους έφθασαν στο Νότιο Πόλο και παγιδεύτηκαν εκεί και τώρα ανάβουν μεγάλες φωτιές για να συνεννοηθούν με τους σημερινούς απογόνους τους, ώστε να πάνε και να τους ελευθερώσουν.
Για τη θεολογική πίστη κατά τον Μεσαίωνα, από την εκκλησιαστική τότε εξουσία, το φαινόμενο αποδίδονταν ως προμήνυμα μεγάλου κακού. Πολλές γκραβούρες της εποχής παρουσιάζουν το Σέλας ως θηρίο της κόλασης με στόχο μόνο την καταστροφή και το κακό.
Επιμέλεια: Κατερίνα Σχοινά, Φιλόλογος – Δημοσιογράφος, ΜΑ Λαογραφίας
