Ο καπετάνιος Τζέιμς Κουκ έφτασε στον Ειρηνικό πριν από 250 χρόνια, πυροδοτώντας τον βρετανικό αποικισμό της περιοχής

Ο Sir Joseph Banks γιορτάζεται δίκαια ως «φυσιοδίφης, βοτανολόγος και προστάτης των φυσικών επιστημών». Ως επιστήμονας στο πρώτο ταξίδι του Captain Cook έμεινε γνωστός για την αυστηρότητά του, η οποία τον ανέδειξε ως Πρόεδρο της Βασιλικής Εταιρείας το 1778. Από τη θέση αυτή, καθοδήγησε και ενθάρρυνε πολυεθνικές επιστημονικές προσπάθειες για περισσότερες από τέσσερις δεκαετίες. Λιγότερο γνωστό είναι πώς χρησιμοποίησε αυτήν την επιστήμη για να επιδιώξει την εύνοια και την δύναμη της αυτοκρατορίας.

Ο ρόλος της επιστήμης στην «Εποχή του Διαφωτισμού» ορισμένες φορές φάνταζε σαν μια φυσαλίδα αγνότητας, όπου το κυνήγι για νέες γνώσεις υπερέβαινε όλες τις άλλες παραμέτρους. Είναι αλήθεια ότι οι αντιμαχόμενες ευρωπαϊκές δυνάμεις δημιούργησαν ασφαλές πέρασμα για την επιστημονική αλληλογραφία, και μερικές φορές για μεμονωμένους μελετητές ή ολόκληρες αποστολές, συναινώντας έτσι για την αξία της επιστημονικής ανακάλυψης.

Ο Banks ήταν κληρονομικό μέλος του αγγλικού ιδρύματος. Γεννημένος το 1743, ο πατέρας και ο παππούς του ήταν μέλη του Κοινοβουλίου και κληρονόμησε εκτενή κτήματα στο Λίνκολνσαϊρ σε νεαρή ηλικία. Συνδύασε την επίσημη εκπαίδευση με αυτοχρηματοδοτούμενες σπουδές, και στα μέσα της δεκαετίας του ’20, ήταν ήδη μέλος της Βασιλικής Εταιρείας, πραγματοποιώντας αποστολή στις βορειοανατολικές ακτές του Καναδά.

Μεγάλη Νότια Ήπειρος

Το πρώτο ταξίδι του Κουκ ήταν φαινομενικά η παρατήρηση της «διέλευσης της Αφροδίτης» σε όλη την επιφάνεια του ήλιου το 1769: αποτελώντας έτσι μέρος μιας πολυεθνικής επιστημονικής προσπάθειας για τη χαρτογράφηση του μεγέθους του ηλιακού συστήματος. Όμως ένας βαθύτερος στόχος είχε ήδη εκφραστεί.

Το πρώτο πρόσωπο που η Βασιλική Εταιρεία πρότεινε να διοικήσει το ταξίδι ήταν ο Alexander Dalrymple, ένας διάσημος σκωτσέζος γεωγράφος και υποστηρικτής της θεωρίας ότι μια «Μεγάλη Νότια Ήπειρος» περίμενε την ανακάλυψη. Το θεώρησε ως ευκαιρία ισοδύναμη με την ανακάλυψη της Αμερικής, τόσο μεγάλη, όπως έγραψε στον τόμο του 1770/71, μια ιστορική συλλογή των διαφόρων ταξιδιών και ανακαλύψεων στον Νότιο Ειρηνικό Ωκεανό.

Ο Dalrymple, ωστόσο να διοριστεί Καπετάνιος ένας άνθρωπος με πείρα. Ο Τζέιμς Κουκ είχε το απαραίτητο υπόβαθρο και ήταν ικανοποιημένος με τον βαθμό του υπολοχαγού. Το ταξίδι του Cook, φυσικά, διέψευσε τη θεωρία της μεγάλης Γης της Αυστραλίας (Terra Australis), ενώ συγχρόνως χαρτογράφησε τα περιγράμματα της Νέας Ζηλανδίας και της ανατολικής Αυστραλίας. Ο Banks (που είχε χρηματοδοτήσει οκτώ άλλους επιστήμονες και υπαλλήλους για να τον συνοδεύσουν) ολοκλήρωσε επιμελώς τα βασικά βοτανικά καθήκοντά του και επέστρεψε με σαφείς απόψεις για το πώς η βρετανική αυτοκρατορική δύναμη θα μπορούσε να ενισχυθεί, μέσω των ανακαλύψεων του Cook.

Ο Banks υποστήριξε την στρατηγική τη αποικιοκρατίας, προωθώντας έντονα τη χρήση του “Botany Bay”. Επιδίωξε να αποκλείσει τα αμερικανικά εμπορικά πλοία που παρεμποδίζονταν από τη Νέα Νότια Ουαλία, αλλά δεν ήταν αντίθετος με άλλα έθνη που δημιούργησαν οικισμούς σε άλλες περιοχές στην Αυστραλία, επειδή υπήρχε «ηθική βεβαιότητα» ότι τέτοια εδάφη θα έπεφταν στα χέρια τους σε καιρό πολέμου».

Ο Banks ήταν επίσης το καθοδηγητικό φως πίσω από το πιο διαβόητο επεισόδιο απόπειρας οικολογικού ιμπεριαλισμού στη δεκαετία του 1780: το ταξίδι του Bounty που απέπλευσε από τη νότια ακτή της Αγγλίας το 1787, με προορισμό τον τόπο που το πλήρωμα θεωρούσε ως το πιο απομακρυσμένο σημείο του κόσμου. Ο Banks είχε επιβάλλει τον επανεξοπλισμό του πλοίου, συμπεριλαμβανομένης και της μετατροπής της καμπίνας του Καπετάνιου σε θερμοκήπιο, όπου επρόκειτο να καλλιεργηθούν εκατοντάδες σπορόφυτα.

Ο Καπετάνιος William Bligh. Alexander Huey (1814), Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστραλίας

Ο Καπετάνιος του πλοίου, William Bligh – ο οποίος ήταν μόνο 35 ετών, αν και απεικονίζονταν μερικές φορές ως βετεράνος – ήταν πλοίαρχος στο θανατηφόρο τρίτο ταξίδι του Cook και είχε δεχτεί την επακόλουθη συγκαταβατική εκστρατεία του Banks. Η αποστολή του απέτυχε δραματικά, κυρίως λόγω της τεράστιας πίεσης που του άσκησαν οι στόχοι του και το Bounty χάθηκε από τον Fletcher Christian και τους συναδέλφους του στασιαστές, τον Απρίλιο του 1789. Ο Bligh εξαργύρωσε τη ναυτική του φήμη με ένα ταξίδι πάνω από 3.600 ναυτικά μίλια με ανοιχτό σκάφος. Μόνο δύο χρόνια αργότερα, ηγήθηκε ένα δεύτερο ταξίδι δύο πλοίων, το οποίο έφερε φρούτα από την Ταϊτή μέχρι την Καραϊβική. Η Βασιλική Εταιρεία του απένειμε χρυσό μετάλλιο.

O αρτόκαρπος –φρούτο που μοιάζει με ψωμί- δεν έγινε ποτέ μια αυτοσυντηρούμενη τροφή για τους σκληροπυρηνικούς σκλάβους της Βρετανίας, που ήταν ο ζοφερός στόχος στην καρδιά αυτών των ταξιδιών, αλλά αυτό ήταν μόνο ένα μικρό μέρος του οράματος του Banks για την αυτοκρατορική βοτανική. Ανέλαβε ηγετικό ρόλο στην καθιέρωση των Βασιλικών Βοτανικών Κήπων στο Kew ως κέντρο για τη συστηματική μελέτη των παγκόσμιων φυτών. Συνέβαλε στην προώθηση ενός δικτύου τέτοιων κέντρων, από την Καλκούτα έως το St. Vincent της Καραϊβικής, και την ανταλλαγή ειδών μεταξύ τους.

Πριν από την αναχώρηση του Bligh, ο Banks περιέγραφε με επιστολή τα οφέλη της μεταμόσχευσης. Από τα προηγούμενα ταξίδια του, επεσήμανε την πιθανή αξία του λιναριού της Νέας Ζηλανδίας για την κατασκευή σχοινιών, και τα «Mangosteens, Jacks, Durians» που θα μπορούσαν να μεταφερθούν δυτικά από τη Μαλαισία. Ένα γράμμα απαριθμούσε περισσότερα από 30 προϊόντα και των δύο ημισφαιρίων που θα μπορούσαν να μεταμοσχευθούν κερδοφόρα, από το “lichee” στο ρύζι Basmati, το “μπαμπού Naugharbussee” – ανώτερο, σημείωνε, από τα μπαμπού των Φιλιππίνων που έχουν ήδη μεταφερθεί στην Καραϊβική από τους Ισπανούς – και αυτό που αποκαλούσε « Cajir Gautch », μια φοινικιά που ο χυμός της έφτιαχνε αλκοολούχο ποτό.

Ο Banks έκλεινε αυτήν την επιστολή σημειώνοντας πόσο χαρούμενος και πρόθυμος ήταν να προωθήσει τέτοια σχέδια. Ο ανταποκριτής του, ωστόσο, ήταν ο γραμματέας πολέμου της Αυτού Μεγαλειότητας Sir George Yonge. Ο Sir Joseph Banks, δεν έκανε διάκριση μεταξύ της προόδου της ανθρωπότητας και των συμφερόντων της Βρετανικής Αυτοκρατορίας.

γράφει η Βίκυ Μπαφατάκη