Μία νέα συνθήκη θεωρεί ότι οι γενετικοί πόροι που λαμβάνονται από τα διεθνή ύδατα αποτελούν κοινή ιδιοκτησία. Η συμφωνία αυτή είχε καθυστερήσει από καιρό.
Οι μεγάλες θάλασσες – η τεράστια έκταση του ωκεανού που βρίσκεται πέρα από τη δικαιοδοσία οποιουδήποτε έθνους – είναι τα μεγαλύτερα παγκόσμια κοινά αγαθά μας. Σε βάθος κατά μέσο όρο 4.000 μέτρων, τα ύδατα αυτά περιλαμβάνουν το 95 τοις εκατό της βιόσφαιρας της Γης. Από τα αβαθή με τα ηλιοτρόπια τους μέχρι τα άφωτα βάθη τους, οι ανοικτές θάλασσες περιέχουν μια τεράστια ποικιλία μορφών ζωής, από μικρόβια μέχρι γαλάζιες φάλαινες και πολλά άλλα είδη που δεν έχουν ακόμη ανακαλυφθεί. Μέχρι πρόσφατα, αυτοί οι γενετικοί πόροι βρίσκονταν, νομικά μιλώντας, στη χώρα του κανενός- ανήκαν σε όλους ή σε κανέναν, ανάλογα με το ποιον ρωτούσατε. Αν μια ιδιωτική εταιρεία ήθελε να συλλέξει κάποιον βιολογικό πόρο από αυτά τα βάθη για να αποκομίσει κέρδος, δεν υπήρχε κάτι που θα την εμπόδιζε.
Αυτό έχει πλέον αλλάξει. Στις 4 Μαρτίου, μετά από σχεδόν 20 χρόνια διαπραγματεύσεων, τα κράτη μέλη των Ηνωμένων Εθνών εξασφάλισαν την πρώτη συνθήκη που προσφέρει ουσιαστική προστασία στην ανοικτή θάλασσα. Η συμφωνία – η οποία πρόκειται να εγκριθεί επίσημα τον Ιούνιο – έχει προαναγγελθεί ως μια ευκαιρία που δίνεται μία φορά στη γενιά για τη διατήρηση της υγείας των ωκεανών. Μια πτυχή της συνθήκης, ζωτικής σημασίας για την αποδοχή της από τον Παγκόσμιο Νότο, είναι ότι αναγνωρίζει τους γενετικούς πόρους της ανοικτής θάλασσας ως κοινή ιδιοκτησία. Με τον τρόπο αυτό, φέρνει τον κόσμο ένα βήμα πιο κοντά στην εξάλειψη της βιοπειρατείας, της μη εξουσιοδοτημένης συγκομιδής γενετικών πόρων για εμπορικό όφελος.
Ο όρος βιοπειρατεία επινοήθηκε για πρώτη φορά το 1993 από έναν περιβαλλοντολόγο, τον Pat Roy Mooney, για να ονομάσει αυτό που θεωρούσε ανησυχητική τάση: Τα δυτικά ινστιτούτα και οι εταιρείες παίρνουν και κατοχυρώνουν με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας βιολογικούς και γενετικούς πόρους από τα αναπτυσσόμενα έθνη χωρίς να τα αποζημιώνουν. Σε εστίες βιοποικιλότητας όπως το τροπικό δάσος του Αμαζονίου, οι φυσικοί πόροι μετατράπηκαν σε μια τεράστια σειρά προϊόντων, αξίας δισεκατομμυρίων για τις υπερπόντιες εταιρείες. Ωστόσο, οι ντόπιοι αποκόμιζαν ελάχιστα, αν όχι καθόλου, από τα κέρδη. Το 1981, για παράδειγμα, ο αμερικανικός φαρμακευτικός κολοσσός E.R. Squibb and Sons, η σημερινή Bristol-Myers Squibb, άρχισε να πωλεί ένα φάρμακο για την αρτηριακή πίεση με το όνομα captopril, το οποίο αναπτύχθηκε χρησιμοποιώντας το δηλητήριο μιας οχιάς της Νότιας Αμερικής. Το φάρμακο, στην εμπορική του ακμή το 1991, είχε ετήσιες πωλήσεις 1,6 δισεκατομμυρίων δολαρίων, αλλά κανένα από τα κέρδη δεν μοιράστηκε με τους ντόπιους κατόχους γνώσεων στη Βραζιλία, από τους οποίους η Squibb πιθανότατα έμαθε για τα οφέλη του δηλητηρίου στην υγεία.
Το 2010, ο ΟΗΕ υιοθέτησε το Πρωτόκολλο της Nagoya, το οποίο είχε ως στόχο να αποτρέψει τη βιοπειρατεία, επιβάλλοντας ότι τα κέρδη από την εμπορική εκμετάλλευση των γενετικών πόρων μιας γης πρέπει να μοιράζονται με τους αρχικούς διαχειριστές της γης και τους κατόχους παραδοσιακών γνώσεων. Όμως ο νόμος αφορούσε μόνο τα φυσικά δείγματα που συλλέγονται από εθνικά εδάφη. Παρέλειπε την ανοικτή θάλασσα και δεν αντιμετώπιζε τη βιοπειρατεία των ψηφιακών πληροφοριών αλληλουχίας ή του αποκωδικοποιημένου DNA. Σήμερα, οι ψηφιακές πληροφορίες αλληλουχίας αποτελούν τη μεγαλύτερη ευκαιρία για την εμπορική εκμετάλλευση των γενετικών πόρων: Σε πολλές περιπτώσεις, μια εταιρεία δεν χρειάζεται να συλλέξει φυσικά δείγματα για να παράγει κερδοφόρα προϊόντα από αυτά- μπορεί να κατεβάσει, από δημόσιες τράπεζες δεδομένων, ψηφιακές πληροφορίες αλληλουχίας που παρέχουν τις οδηγίες για την παραγωγή μιας ένωσης ή ακόμη και μιας νέας μορφής ζωής από το μηδέν. Όταν η ισπανική εταιρεία PharmaMar παραχώρησε άδεια χρήσης του Kahalalide F, μιας αντικαρκινικής ένωσης που εξάγεται από θαλάσσιους γυμνοσάλιαγκες της Χαβάης, στη Medimetriks, μια αμερικανική εταιρεία που τη δοκιμάζει για την ψωρίαση, η Medimetriks χρειάστηκε μόνο τα δεδομένα της αλληλουχίας για να αρχίσει να δημιουργεί συνθετικά την ένωση σε ένα εργαστήριο.
Αν μια ιδιωτική εταιρεία ήθελε να συλλέξει κάποιον βιολογικό πόρο από αυτά τα βάθη για να αποκομίσει κέρδος, δεν υπήρχε κάτι που θα την εμπόδιζε.
Η Συνθήκη για την Ανοικτή Θάλασσα, η οποία αποτελεί τροποποίηση της Σύμβασης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας, πρέπει να επικυρωθεί από 60 κράτη μέλη του ΟΗΕ προτού τεθεί σε ισχύ. Οι ΗΠΑ, που δεν έχουν επικυρώσει ποτέ τη UNCLOS, μπορεί κάλλιστα να αρνηθούν να την υπογράψουν, αν και πολλοί ειδικοί του περιβαλλοντικού δικαίου πιστεύουν ότι η χώρα μπορεί να παίξει με τους κανόνες της συνθήκης. Μόλις τεθεί σε ισχύ, θα ρυθμίζει τη χρήση των γονιδιωμάτων των ανοικτών θαλασσών τόσο σε φυσική όσο και σε ψηφιακή μορφή, καθιστώντας την αναμφισβήτητα την ισχυρότερη διεθνή συμφωνία που έχει συναφθεί μέχρι σήμερα για την αντιμετώπιση της απειλής της βιοπειρατείας.
Και όχι πολύ σύντομα. Οι μορφές ζωής των ωκεανών αποτελούν τη βάση πολλών επιτυχημένων φαρμάκων, συμπεριλαμβανομένου του remdesivir, μιας θεραπείας του Covid εμπνευσμένης από ενώσεις που απομονώθηκαν από ένα θαλάσσιο σφουγγάρι. Ομοίως, το φάρμακο για τον καρκίνο του μαστού Halaven, ή eribulin mesylate, προέρχεται επίσης από ένα θαλάσσιο σφουγγάρι και παράγει πωλήσεις άνω των 300 εκατομμυρίων δολαρίων ετησίως. Καθώς οι ερευνητές εξερευνούν περαιτέρω την ανοικτή θάλασσα, τα γονιδιώματα που συναντούν θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε προϊόντα που ενδεχομένως αξίζουν δισεκατομμύρια δολάρια. Ένα ένζυμο που λαμβάνεται από ένα μικρόβιο από τη μέση του Ατλαντικού Ωκεανού χρησιμοποιείται ήδη για την ανάπτυξη βιοκαυσίμων. Η αξία της παγκόσμιας αγοράς θαλάσσιας βιοτεχνολογίας – συμπεριλαμβανομένων των φαρμακευτικών, βιοκαυσίμων και χημικών προϊόντων – προβλέπεται να φθάσει τα 6,4 δισεκατομμύρια δολάρια έως το 2025.
Η κίνηση να μοιραστούν τα λάφυρα της ανοικτής θάλασσας είναι επίσης μια νίκη για τη διατήρηση. Μεταξύ άλλων, η συνθήκη θα απαιτεί από τα έθνη με φαρμακευτικές ή χημικές βιομηχανίες που επωφελούνται από τους πόρους των ανοικτών θαλασσών να καταβάλλουν τακτικές πληρωμές σε ένα παγκόσμιο ταμείο για τη διατήρηση και τη βιώσιμη χρήση των ανοικτών θαλασσών. Πρόκειται για ένα μικρό αλλά σημαντικό βήμα προς τη διατήρηση του γονιδιώματος των ωκεανών, του πλούτου του γενετικού υλικού που περιέχεται σε όλες τις θαλάσσιες μορφές ζωής. Αυτός ο πλούτος απειλείται σήμερα από την κλιματική αλλαγή, τη ρύπανση, την υπεραλίευση και την εισβολή νέων βιομηχανιών, όπως η εξόρυξη σε μεγάλα βάθη της θάλασσας. Η Συνθήκη για την Ανοικτή Θάλασσα θα δώσει επίσης εντολή να διατίθενται ανοικτά τα δεδομένα από τα γονιδιώματα που προέρχονται από την ανοικτή θάλασσα και να δίνονται ευκαιρίες σε επιστήμονες από αναπτυσσόμενες χώρες να συμμετάσχουν σε αυτόν τον αναπτυσσόμενο τομέα της έρευνας.
Σε εστίες βιοποικιλότητας όπως το τροπικό δάσος του Αμαζονίου, οι φυσικοί πόροι μετατράπηκαν σε μια τεράστια σειρά προϊόντων, αξίας δισεκατομμυρίων για υπερπόντιες εταιρείες.
Μια σημαντική πρόκληση βρίσκεται τώρα μπροστά μας. Παρόλο που η Συνθήκη για την Ανοικτή Θάλασσα θα γίνει νόμος για τα έθνη που θα την υπογράψουν, όπως και με το Πρωτόκολλο της Nagoya, τα έθνη θα πρέπει να εφαρμόσουν τους δικούς τους κανόνες για να συμμορφωθούν με αυτήν- ορισμένα θα είναι πιο χαλαρά από άλλα. Η ανάπτυξη δίκαιων κανόνων για αυτή την ταχέως εξελισσόμενη βιομηχανία θα είναι πολύπλοκη. Καθώς η γενετική μηχανική εξελίσσεται, θα θέτει νέα ηθικά διλήμματα και θα δημιουργεί νέες γκρίζες ζώνες. Με την τεχνητή νοημοσύνη, γίνεται πολύ πιο εύκολο να δημιουργηθούν νέα προϊόντα που συνδυάζουν ένα τεράστιο πλήθος γονιδιακών αλληλουχιών που προέρχονται από διαφορετικές δικαιοδοσίες, συμπεριλαμβανομένων, μεταξύ άλλων, των ανοικτών θαλασσών. Οι επιστήμονες της γερμανικής εταιρείας χημικών BASF, για παράδειγμα, αποκωδικοποίησαν τη γονιδιακή αλληλουχία που παράγει ωμέγα-3 λιπαρά οξέα σε ένα θαλάσσιο μικρόβιο και την ένωσαν σε ένα φυτό ελαιοκράμβης για να παράγουν λάδι κανόλα εμπλουτισμένο με ωμέγα-3, για ανθρώπινη κατανάλωση.
Τα γονιδιώματα που τροποποιούνται με γενετική μηχανική δεν είναι πλέον φυσικά προϊόντα, αλλά παράγωγα των οποίων η δημιουργία απαιτεί πνευματική συνεισφορά. Υπάρχει πραγματικός κίνδυνος τέτοιες τεχνολογικές εξελίξεις να χρησιμοποιηθούν για να συσκοτίσουν και να παρακάμψουν τις εντολές της συνθήκης για τον επιμερισμό των οφελών.
Εάν, ωστόσο, οι προκλήσεις αυτές μπορούν να αντιμετωπιστούν, το γονιδίωμα των ωκεανών θα μπορούσε να υποστηρίξει μια επικερδή, βιώσιμη και δίκαιη επιχείρηση. Θα μπορούσε να αποτελέσει τη βάση για μια σχετικά ακίνδυνη βιομηχανία με βάση τους ωκεανούς και να παρέχει συνταγές για καινοτομία, συμπεριλαμβανομένων φαρμάκων που θεραπεύουν θανατηφόρες ασθένειες. Αν μοιραστούμε δίκαια τα οφέλη του, η ανοικτή θάλασσα – ένα από τα τελευταία εναπομείναντα σύνορα της Γης – θα μπορούσε να εμπλουτίσει πραγματικά την ανθρωπότητα.
ΑΠΌ ΤΗΝ OLIVE HEFFERNAN 05.03.2023
Η Olive Heffernan είναι επιστημονική δημοσιογράφος που γράφει για τους ωκεανούς και την κλιματική αλλαγή σε διεθνείς εκδόσεις. Είναι συγγραφέας ενός βιβλίου για τις ανοικτές θάλασσες, το οποίο θα κυκλοφορήσει την άνοιξη του 2024.
Οπτικό: Frank Schneider/imageBROKER μέσω Getty Images
Μετάφραση: Βίκυ Μπαφατάκη
Πηγή: https://undark.org/2023/05/03/opinion-stemming-the-threat-of-biopiracy-on-the-high-seas/?utm_source=Undark%3A+News+%26+Updates&utm_campaign=29a4466c93-RSS_EMAIL_CAMPAIGN&utm_medium=email&utm_term=0_5cee408d66-185e4e09de-%5BLIST_EMAIL_ID%5D
