Νεαρή κοπέλα της φυλής Himba, με παραδοσιακό χτένισμα, Epupa, Ναμίμπια. Φωτογραφία: Eric Lafforgue

Οι Himba ή Ovahimba είναι αυτόχθονες λαοί με εκτιμώμενο πληθυσμό περίπου 50.000 ανθρώπων που ζουν στη βόρεια Ναμίμπια, στην περιοχή Kunene (πρώην Kaokoland) και στην απέναντι πλευρά του ποταμού Kunene, στην Αγκόλα. Οι Himba είναι ημι-νομαδικοί, ποιμενικοί άνθρωποι, πολιτισμικά ξεχωριστοί από τους Herero που ζουν στη βόρεια Ναμίμπια και τη νότια Αγκόλα, και μιλούν τη διάλεκτο Otji-Himba, μια ποικιλία της γλώσσας Herero, που ανήκει στην οικογένεια των Μπαντού, εντός της ομάδας Niger–Congo. Οι Himba είναι ιδιαίτερα γνωστοί για την επάλειψη του σώματός τους με την πάστα otjize, ένα καλλυντικό μείγμα από βούτυρο και ώχρα, που χρησιμοποιείται για τον καθαρισμό του δέρματος για μεγάλα χρονικά διαστήματα λόγω της έλλειψης νερού και για προστασία από το εξαιρετικά ζεστό και ξηρό κλίμα του Kaokoland, καθώς και από τα τσιμπήματα κουνουπιών. Το otjize θεωρείται κυρίως ως καλλυντικό υψηλής αισθητικής αξίας, που συμβολίζει το πλούσιο κόκκινο χρώμα της γης και το αίμα, την ουσία της ζωής, και είναι σύμφωνο με το ιδανικό ομορφιάς των Himba.

Young Himba girls in Kaokaveld – Photo: Mario Gerth

Οι πρώτοι οικισμοί των Himba μπορούν να ανιχνευθούν στις αρχές του 16ου αιώνα, όταν διέσχισαν τα σύνορα της Αγκόλα και επέλεξαν το Kaokoland (σήμερα γνωστό ως περιοχή Kunene) ως τη νέα τους πατρίδα. Εκείνη την εποχή, η λέξη Himba δεν υπήρχε ακόμα, καθώς δεν είχαν διαχωριστεί από τη φυλή Herero. Στα τέλη του 19ου αιώνα, η Ναμίμπια μαστιζόταν από μια ανελέητη επιδημία που έπληξε τα βοοειδή. Τα περισσότερα από τα βοοειδή, από τα οποία εξαρτώνταν οι Herero, χάθηκαν και η φυλή αντιμετώπισε μια μεγάλη κρίση. Στη συνέχεια, η φυλή μετακινήθηκε προς νότο και άρχισε να εξερευνά διαφορετικές περιοχές για να αυξήσει τις πιθανότητες επιβίωσής της. Παρόλα αυτά, κάποια μέλη αποφάσισαν να μείνουν και να παλέψουν για επιβίωση σε γνώριμα εδάφη. Τότε άρχισε ο διαχωρισμός μεταξύ των δύο φυλών και η ταυτότητα των Himba άρχισε να διαμορφώνεται. Το 1904 υπέστησαν γενοκτονία, οργανωμένη από τις γερμανικές αποικιακές αρχές υπό την ηγεσία του Λόθαρ φον Τρόθα (1848-1920).

Young Himba woman and man in Kaokaveld – Photo: Mario Gerth

The Himba are predominantly livestock farmers who breed fat-tailed sheep and goats, but count their wealth in the number of their cattle. They also grow and farm rain-fed crops such as maize and millet. Livestock are the major source of milk and meat for them. Their diet is also supplemented by cornmeal, chicken eggs, wild herbs and honey. Only occasionally, and opportunistically, are the livestock sold for cash. Non-farming businesses, wages and salaries, pensions, and other cash remittances make up a very small portion of the Himba livelihood, which is gained chiefly from their work in conservancies, old-age pensions, and drought relief aid from the government of Namibia.

Photo: Trevor Cole

Οι γυναίκες και τα κορίτσια τείνουν να εκτελούν πιο απαιτητικές εργασίες σε σχέση με τους άνδρες και τα αγόρια, όπως το να μεταφέρουν νερό στο χωριό, να σοβατίζουν τα σπίτια από ξύλο mopane με ένα παραδοσιακό μείγμα κόκκινου αργιλώδους χώματος και κοπριάς αγελάδας που χρησιμοποιείται ως συνδετικό υλικό, να συλλέγουν καυσόξυλα, να φροντίζουν τα αμπέλια καλμπάς που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή και διασφάλιση της σταθερής παροχής ξινισμένου γάλακτος, να μαγειρεύουν και να σερβίρουν γεύματα, καθώς και να κατασκευάζουν χειροτεχνίες, ρούχα και κοσμήματα. Επίσης, η ευθύνη για το άρμεγμα των αγελάδων και των κατσικιών ανήκει στις γυναίκες και τα κορίτσια. Οι γυναίκες και τα κορίτσια φροντίζουν τα παιδιά, και μια γυναίκα ή ένα κορίτσι μπορεί να φροντίσει τα παιδιά μιας άλλης γυναίκας. Η κύρια ασχολία των ανδρών είναι η φροντίδα της κτηνοτροφίας, όπου ασχολούνται με την εκτροφή ζώων, βόσκουν τα κοπάδια και συχνά απουσιάζουν από το οικογενειακό σπίτι για μεγάλα χρονικά διαστήματα, ενώ επιφορτίζονται με τη σφαγή των ζώων, τις κατασκευές και τη συμμετοχή σε συμβούλια με τους αρχηγούς της φυλής του χωριού.

Photo: Trevor Cole

Οι Himba είναι ανιμιστές και το ανώτερο ον τους ονομάζεται Mukuru. Ο τρόπος που επικοινωνούν με τον Θεό τους είναι μέσω της ιερής φωτιάς. Ο καπνός της ιερής φωτιάς ανεβαίνει προς τον ουρανό, επιτρέποντάς τους να επικοινωνούν με τους προγόνους τους, οι οποίοι βρίσκονται σε άμεση επαφή με το Ανώτερο Ον. Σε κάθε χωριό υπάρχει μια ιερή φωτιά που σιγοκαίει, ενώ δίπλα της τοποθετούνται ξύλα σε μια ιερή πέτρα για να τροφοδοτούν τη φωτιά όταν χρειάζεται. Δεν επιτρέπεται σε ξένους ή σε άτομα που δεν έχουν προσκληθεί στο χωριό να διασχίσουν τη «ιερή γραμμή». Η ιερή γραμμή ξεκινά από την κύρια είσοδο της καλύβας του αρχηγού και συνεχίζει ευθεία, περνώντας από την ιερή φωτιά, μέχρι την είσοδο του περιφραγμένου χώρου των ζώων.

Photo: Trevor Cole

Ένα από τα πιο αξιοσημείωτα χαρακτηριστικά των Himba είναι ότι οι γυναίκες δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιούν νερό για το πλύσιμο, τόσο του εαυτού τους όσο και των ρούχων τους. Σύμφωνα με τους ηλικιωμένους της φυλής, αυτό το έθιμο προέρχεται από τις μεγάλες ξηρασίες, όταν το νερό ήταν σπάνιο και μόνο οι άνδρες είχαν πρόσβαση σε αυτό για λόγους καθαριότητας. Εκτός από την εφαρμογή της κόκκινης ώχρας στο δέρμα τους, οι γυναίκες Himba κάνουν καθημερινά «κάπνισμα» για να διατηρούν την προσωπική τους υγιεινή. Τοποθετούν λίγα αναμμένα κάρβουνα σε ένα μικρό μπολ με βότανα (κυρίως φύλλα και μικρά κλαδιά από δέντρα Commiphora) και περιμένουν να ανέβει ο καπνός. Στη συνέχεια, σκύβουν πάνω από το μπολ και, λόγω της θερμότητας, αρχίζουν να ιδρώνουν. Για ένα πλήρες πλύσιμο σώματος, καλύπτονται με μια κουβέρτα, ώστε ο καπνός να παγιδεύεται κάτω από το ύφασμα.

Photo: Trevor Cole

Οι Himba είναι πολυγαμικοί, με τον μέσο Himba άνδρα να είναι σύζυγος δύο γυναικών ταυτόχρονα. Επίσης, εφαρμόζουν τους πρώιμους κανονισμένους γάμους. Τα νεαρά κορίτσια των Himba παντρεύονται με άνδρες που έχουν επιλέξει οι πατέρες τους. Αυτό συμβαίνει με την έναρξη της εφηβείας, που μπορεί να σημαίνει ότι κορίτσια ηλικίας 10 ετών ή μικρότερα παντρεύονται. Αυτή η πρακτική είναι παράνομη στη Ναμίμπια, και ακόμη και ορισμένοι Himba την αμφισβητούν, αλλά παρ’ όλα αυτά είναι διαδεδομένη. Στους Himba, είναι έθιμο ως τελετουργία μετάβασης να περιτέμνουν τα αγόρια πριν από την εφηβεία. Μετά τον γάμο, ένα αγόρι των Himba θεωρείται άνδρας, σε αντίθεση με ένα κορίτσι των Himba που δεν θεωρείται πλήρως γυναίκα μέχρι να αποκτήσει παιδί.

Photo: Trevor Cole

Στην κορυφή του κεφαλιού, οι γυναίκες φορούν το «στέμμα» των Himba, το Erembe. Αυτό το στέμμα είναι φτιαγμένο από δέρμα αγελάδας ή κατσίκας και τοποθετείται στο κεφάλι όταν ένα κορίτσι φτάσει στην εφηβεία. Ωστόσο, η εφαρμογή της κόκκινης ώχρας γίνεται όταν τα κορίτσια είναι αρκετά μεγάλα για να φροντίζουν τη δική τους υγιεινή. Οι άντρες της φυλής δεν εφαρμόζουν την κόκκινη ώχρα στο δέρμα τους. Η κρέμα κόκκινης ώχρας, για την οποία είναι διάσημοι οι Himba, φτιάχνεται με το κοπάνισμα της πέτρας ώχρας (αιματίτη) σε μικρά κομμάτια. Στη συνέχεια, τα θραύσματα αναμειγνύονται με βούτυρο, θερμαίνονται ελαφρώς με τη βοήθεια καπνού και εφαρμόζονται στο δέρμα. Φαίνεται ότι ο βασικός λόγος για την εφαρμογή της κόκκινης ώχρας είναι για να δημιουργηθεί μια διαφορά μεταξύ ανδρών και γυναικών. Επιπλέον, η κόκκινη στρώση φαίνεται να προστατεύει από την έντονη ηλιακή ακτινοβολία, ενώ διατηρεί το δέρμα καθαρό και υγρό και σε κάποιο βαθμό εμποδίζει την ανάπτυξη τριχών στο σώμα.

Photo: Trevor Cole

Παρά το γεγονός ότι η πλειονότητα των Himba ζει έναν ξεχωριστό πολιτισμικό τρόπο ζωής στα απομακρυσμένα αγροτικά τους περιβάλλοντα και στα σπίτια τους, παραμένουν κοινωνικά δυναμικοί και δεν είναι όλοι αποκομμένοι από τις τάσεις της τοπικής αστικής κουλτούρας. Οι Himba συνυπάρχουν και αλληλεπιδρούν με μέλη άλλων εθνοτικών ομάδων της χώρας τους, καθώς και με τις κοινωνικές τάσεις των κατοίκων των αστικών περιοχών. Ιδιαίτερα όσοι βρίσκονται κοντά στην πρωτεύουσα της περιοχής Kunene, την Opuwo, ταξιδεύουν συχνά στην τοπική πόλη για να ψωνίσουν από τα σούπερ μάρκετ εμπορικά καταναλωτικά προϊόντα, να προμηθευτούν τρόφιμα από την αγορά και να έχουν πρόσβαση σε υγειονομική περίθαλψη.

Photo: Trevor Cole

Λόγω του σκληρού κλίματος της ερήμου στην περιοχή όπου ζουν και της απομόνωσής τους από εξωτερικές επιρροές, οι Himba έχουν καταφέρει να διατηρήσουν και να διασώσουν σε μεγάλο βαθμό τον παραδοσιακό τους τρόπο ζωής. Τα μέλη της κοινότητας ζουν υπό μια φυλετική δομή βασισμένη στη διμερή καταγωγή, που τους βοηθά να επιβιώνουν σε ένα από τα πιο ακραία περιβάλλοντα της Γης. Στη διμερή καταγωγή, κάθε μέλος της φυλής ανήκει σε δύο φυλές: μία μέσω του πατέρα (πατριαρχική φυλή, που ονομάζεται oruzo) και μία μέσω της μητέρας (μητριαρχική φυλή, που ονομάζεται eanda). Οι φυλές των Himba καθοδηγούνται από τον γηραιότερο άνδρα της φυλής. Οι γιοι ζουν με τη φυλή του πατέρα τους, ενώ οι κόρες, όταν παντρεύονται, πηγαίνουν να ζήσουν με τη φυλή του συζύγου τους. Ωστόσο, η κληρονομιά του πλούτου δεν ακολουθεί την πατριαρχική γραμμή, αλλά καθορίζεται από τη μητριαρχική γραμμή, δηλαδή ένας γιος δεν κληρονομεί τα ζώα του πατέρα του, αλλά του θείου του από τη μητέρα.

Η διμερής καταγωγή απαντάται μόνο σε λίγες ομάδες στη Δυτική Αφρική, στην Ινδία, στην Αυστραλία, στη Μελανησία και στην Πολυνησία, και οι ανθρωπολόγοι θεωρούν ότι αυτό το σύστημα είναι πλεονεκτικό για ομάδες που ζουν σε ακραία περιβάλλοντα, καθώς επιτρέπει στα άτομα να βασίζονται σε δύο οικογενειακά σύνολα, διασκορπισμένα σε μια ευρεία περιοχή.

Πηγή: https://www.atlasofhumanity.com/himba

Μετάφραση – Επιμέλεια: Βίκυ Μπαφατάκη