Η ιστορία τους και το χρονικό της αρπαγής τους από τον Έλγιν…”Πόσο άθλια, πόσο μοναχική, πόσο άδεια είναι για τον ταξιδιώτη η Αθήνα”…έγραψε ο John Galt. “Τα μάρμαρα του Παρθενώνα υποδήλωναν το μεγαλείο και την αίγλη της Αθήνας του Περικλή και του Φειδία”.
Στο πέρασμα των αιώνων, η λάμψη του Παρθενώνα δεν χάθηκε, απλά αποδυναμώθηκε με τη βίαιη αρπαγή των αριστουργηματικών γλυπτών από τον Έλγιν. Το ταξίδι στις προσπάθειες της ελληνικής κυβέρνησης για την επιστροφή των Μαρμάρων ενάντια στη Βρετανική αδιαλλαξία είναι μακρύ… Κάνει το γύρο του κόσμου, αλλά δεν έκανε ακόμη τη ‘Στάση’ του στον κόσμο… στην Αθήνα του πολιτισμού.
Μάρμαρα με άρωμα Μελίνας…
Ήταν περασμένες 12:00 όταν έφτασα στο Μοναστηράκι. Η μέρα ήταν ηλιόλουστη και προσφερόταν για μια βόλτα στην Πλάκα. Άρχισα ν’ ανηφορίζω τα πλακόστρωτα δρομάκια, ενώ η ματιά μου δεν μπορούσε να ξεκολλήσει από την Ακρόπολη. Η θέα…ασυναγώνιστη. Κάθε φορά που τη βλέπω να στέκεται αγέρωχη κι επιβλητική σ’ ένα από τα ψηλότερα σημεία της πόλης των Αθηνών, συγκινούμαι. Είναι το κληροδότημα μιας ένδοξης εποχής. Είναι το σύμβολο της δημοκρατίας. Η Ακρόπολη είναι η Ελλάδα…
Κι ενώ είχα βυθιστεί στις σκέψεις μου, θυμήθηκα την αείμνηστη Μελίνα Μερκούρη, όταν δήλωνε στις αρχές τις δεκαετίας του ’90: «…Kαθώς άφηνα την Ελλάδα, κοιτάζοντας απ΄ το παράθυρο του αεροπλάνου, κάτω απ’ τον Αττικό ήλιο τα ερείπια του Παρθενώνα, μια παλιά ιδέα ξαναήρθε στο μυαλό μου…» Μπορεί η Μελίνα να έφυγε από κοντά μας, ο αγώνας της όμως συνεχίζεται.
Ήταν από τους πρώτους που συνέλαβαν την ιδέα επιστροφής των Μαρμάρων του Παρθενώνα. Την πρώτη νύξη για τα Μάρμαρα την έκανε σε μια τηλεοπτική συνέντευξη για το BBC ενώ βρισκόταν στην Κρήτη, στη δεκαετία του ’80. Η δήλωσή της ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων. Ήξερε όμως, εκ των προτέρων, ότι θα άρχιζε έναν δύσκολο αγώνα. Δεν θα πάλευε μόνη της. Στο πλάι της στάθηκε όλος ο ελληνισμός, όπως και πολλοί άλλοι άνθρωποι, άγνωστοι, που με επιστολές επιβράβευαν τις προσπάθειές της. Αυτοί οι άγνωστοι ήταν… Άγγλοι.
Κι η Μελίνα, σε μια ομιλία της στο Μεξικό το 1982, είπε: «Διακρίνω σ’ αυτά τα γράμματα την αγάπη του αγγλικού λαού για δικαιοσύνη και ομορφιά».
Είχε αρχίσει πια η αντίστροφη μέτρηση για να επανακτήσει η Ελλάδα τα κοσμήματα του ένδοξου πολιτισμού της, που με τρόπο βίαιο και βάναυσο της αφαίρεσε ‘ο κλέφτης της ελληνικής ομορφιάς’, ο λόρδος Έλγιν, το 1801.
Άλλωστε, η Μελίνα Μερκούρη, στο Μεξικό, στις 29.07.1982, είχε δηλώσει: «Ήρθε καιρός αυτά τα μάρμαρα του Παρθενώνα να γυρίσουν πίσω στον γαλάζιο ουρανό της Αττικής, στον φυσικό τους χώρο, εκεί όπου αποτελούν δομικό και λειτουργικό μέρος ενός μοναδικού συνόλου…»
Το πρώτο σφάλμα
«Δεν υπάρχουν ελγίνεια μάρμαρα. Υπάρχουν τα μάρμαρα του Παρθενώνα, όπως υπάρχει ο Δαβίδ του Michelangelo, υπάρχει η Αφροδίτη του Da Vinci, υπάρχει ο Ερμής του Πραξιτέλους, υπάρχουν οι Ψαράδες στη Θάλασσα του Turner, υπάρχει η Capella Sixtina. Δεν υπάρχουν ελγίνεια μάρμαρα…» είπε, με παρρησία η Μελίνα Μερκούρη το 1986, στην ομιλία της στην Οξφόρδη.
Τα μάρμαρα ούτε κατασκευάστηκαν ούτε ανήκαν ποτέ στον λόρδο Έλγιν για να πάρουν τo όνομά του. Ελγίνειος δόλος πιθανόν να υπήρξε, αλλά η ίδια η ιστορία τα αναγνωρίζει ως Μάρμαρα του Παρθενώνα.
Η Αθήνα του Περικλή, του Φειδία και των Θεών
Η μεγαλύτερη απόλαυση των Αθηναίων, αλλά και των ξένων επισκεπτών της Ελλάδας, είναι να αποδράσουν για έναν καφέ στην ωραιότερη περιοχή της Αθήνας, την Πλάκα. Εκεί, τίποτα δεν θυμίζει τη σύγχρονη και απρόσωπη Αθήνα. Κάθε πέτρα έχει τη δική της ιστορία, και νομίζεις ότι, νοερά, την ακούς να σου την αφηγείται. Η χρονομηχανή του μυαλού σου σε ταξιδεύει πίσω στην Αθήνα του 447 π.Χ.
Βρίσκεσαι σ’ ένα σημείο απ’ όπου βλέπεις τα πάντα. Η ματιά σου πέφτει σε δύο άντρες. Ψηλοί, αρρενωποί, με αριστοκρατικό παρουσιαστικό. Περπατούν σ’ ένα μικρό μονοπάτι κάτω από την Ακρόπολη. Συζητούν, -κι ο ένας δείχνει κάτι στα χαλάσματα των ναών. Είναι δύο αγαπημένοι φίλοι, ο Περικλής και ο Φειδίας. Δύο μεγάλες μορφές της Αθήνας του 5ου π.Χ. αιώνα, που μεγαλούργησαν και κληροδότησαν στην Ελλάδα την πολιτιστική της ταυτότητα. Σε λίγο, θα άρχιζαν οι εργασίες για την ανοικοδόμηση των κατεστραμμένων ναών της τιμώμενης θεάς Αθηνάς.
Φειδίας, έργο του J. A. Dominique Ingress
Τα πάντα είναι έτοιμα. Μάρμαρα του πεντελικού όρους μεταφέρονται στην Αθήνα. Σκοινιά και μηχανές που είχαν χρησιμοποιηθεί στον πόλεμο, τώρα παίρνουν μέρος στις εργασίες της Ακρόπολης. Οι σκαλωσιές έχουν στηθεί γύρω από τα κτίσματα. Εκατοντάδες Αθηναίοι εργάζονται πυρετωδώς. Ο Περικλής επιθεωρεί τις εργασίες και ενημερώνεται καθημερινά για την εξέλιξή τους από τον υπεύθυνο του έργου, τον Φειδία.
Ο Φειδίας με τη σειρά του φιλοτεχνεί στο εργαστήρι του τα ωραιότερα κομμάτια που πρόκειται να κοσμήσουν τα κτίσματα της Ακρόπολης. Το μαγικό του χέρι χαρίζει δίνει ζωντάνια και πνοή στα άψυχα πεντελικά μάρμαρα. Οι άριστοι μαθητές του, ο Αλκαμένης και ο Αγοράκριτος, στέκονται πλάι του και δημιουργούν μερικά από τα τελειότερα και σπουδαιότερα κομμάτια.
Στον Παρθενώνα, ο Φειδίας, ανεβασμένος στις σκαλωσιές, μεγαλουργεί πάνω στις μετόπες και στη ζωφόρο, και με οδηγό τη μεγαλοφυΐα του, παντρεύει τον δωρικό ρυθμό του ναού με τον ιωνικό ρυθμό των γλυπτών, χωρίς να αλλοιώνει τα στοιχεία τους. Επαναστατεί στην απεικόνιση μυθολογικών προσώπων και στη ζωφόρο απεικονίζει τη μεγάλη γιορτή των Αθηναίων, τα Παναθήναια. Άλλωστε, κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί τίποτα στον μεγάλο δημιουργό.
Το 432 π.Χ., οι εργασίες της Ακρόπολης ολοκληρώνονται. Ο Περικλής, ο Φειδίας, οι αρχιτέκτονες Ικτίνος και Καλλικράτης, μπορούν να υπερηφανεύονται ότι δημιούργησαν το αποκορύφωμα της ελληνικής αρχιτεκτονικής, τον Παρθενώνα.
Ο Περικλής, άνθρωπος με πλούσια πνευματικά προσόντα, λαμπρή μόρφωση και ηγετικές ικανότητες, χαρακτηρίστηκε ως ‘τον τελειότατον που γέννησε η Ελλάς’. Το ‘άστυ της Παλλάδας’ για τον Περικλή ήταν συνάμα η ψυχή και το κέντρο της γης. Αφιέρωσε πολλά χρήματα κι έδωσε πολλούς αγώνες για να αναδείξει την Αθήνα σε μεγάλο πολιτιστικό κέντρο της γης. Στις κατηγορίες των πολιτικών του αντιπάλων ότι ‘στολίζει την πόλη μας με χρυσάφια και την καλλωπίζει σαν φιλάρεσκη γυναίκα με πολύτιμους λίθους και χιλιοτάλαντους ναούς’, ο Περικλής δεν απαντούσε. Ήξερε ότι θα κρινόταν από το λαό της Αθήνας και πάντα έβγαινε νικητής…
Η περιήγηση στα στενά δρομάκια της Πλάκας παίρνει τέλος. Η ιστορία όμως της Ακρόπολης τραβά το δρόμο της στο πέρασμα των αιώνων…
Ο Παρθενώνας και τα Παναθήναια…Ζωφόρος
Τα Παναθήναια ήταν η μεγαλύτερη γιορτή των Αθηναίων. Επρόκειτο για ετήσιο εορτασμό, αλλά κάθε 4 χρόνια αποκτούσε μεγαλύτερη λαμπρότητα οπότε ονομαζόταν Μεγάλα Παναθήναια. Η γιορτή των Παναθηναίων ήταν αφιερωμένη στη θεά Αθηνά και διαρκούσε 4 μέρες.
Ζωφόρος του Παρθενώνα
Κατά τη διάρκεια των Παναθηναίων, οργανώνονταν χοροί με τη συμμετοχή παρθένων και νέων, λαμπαδηδρομίες, αλλά και γυμνικοί αγώνες. Οι νικητές στεφανώνονταν με στεφάνι από κλαδί ελιάς, ενώ λάμβαναν και αμφορείς με λάδι ελιάς, το ιερό δέντρο της θεάς Αθηνάς. Χαρακτηριστικό των Παναθηναίων είναι η πομπή των Αθηναίων προς την Ακρόπολη, οι οποίοι έσερναν το τροχοφόρο όχημα με το πέπλο που θα έντυνε το άγαλμα της τιμώμενης θεάς Αθηνάς. Στο πέπλο ήταν κεντημένες σκηνές από τη γιγαντομαχία, στις οποίες η θεά Αθηνά είχε διακριθεί.
Ο πρωτοπόρος Φειδίας αποτύπωσε, χωρίς καμία αμφιβολία, την πομπή του αθηναϊκού λαού, στη ζωφόρο που κοσμούσε τον Παρθενώνα. Μέχρι τότε, συνήθιζαν να απεικονίζουν τους μύθους και όχι την πραγματικότητα.
Ο Παρθενώνας στο πέρασμα των κατακτητών
Τον 5ο αι. μ.Χ, ο Παρθενώνας κοσμούσε την πόλη των Αθηνών κι ήταν ναός αφιερωμένος στη θεά Αθηνά. Στα χρόνια που ακολούθησαν τον οικειοποιήθηκαν πολλοί, ενώ στη βυζαντινή εποχή, το 1018, έγινε χριστιανική εκκλησία.
Πλάνο από την ταινία “Ο Θεός αγαπάει το χαβιάρι” του Γιάννη Σμαραγδή
Την περίοδο της Τουρκοκρατίας μετατράπηκε σε τζαμί και κατασκευάστηκε κι ένας μιναρές. Μάλιστα το Ερέχθειοεξυπηρετούσε τις ανάγκες του τούρκικου χαρεμιού.
Όταν το 1867 οι Ενετοί έφτασαν στην Ελλάδα κατέλαβαν την Ακρόπολη. Ο Francesco Morosini δεν δίστασε να βάλει φωτιά στην πυριτιδαποθήκη που είχαν οι Τούρκοι στον Παρθενώνα. Με το ιερό πεντελικό μάρμαρο επισκεύασε τα τείχη της πόλης και θέλησε να μεταφέρει κεντρικά γλυπτά στη Βενετία.
Τέλος, στα χρόνια της γερμανικής κατοχής, μια μεγάλη σημαία στήθηκε στο eλληνικό μνημείο, η οποία έδειχνε το νέο σύμβολο: τη σβάστικα. Στις 31 Μαΐου του 1941, ο Μανόλης Γλέζος, πρωταγωνιστής της ελληνικής εθνικής αντίστασης, κατέβασε το ξένο έμβλημα και από τότε ο Παρθενώνας στέκει αγέρωχος, αλλά φανερά τραυματισμένος.
Βίκυ Μπαφατάκη, Αρχαιολόγος – Επικοινωνιολόγος
Συνεργάστηκαν οι δημοσιογράφοι: Βίκυ Αλεξανδροπούλου, Παντελής Σπυριδάκης
Επιμέλεια κειμένου: Θεοδώρα Δαρβίρη
(Φεβρουάριος 2000. Δημοσιεύτηκε στο Περιοδικό ΕΙΝΑΙ)
