Ο Καθηγητής Κοπτολογίας στο Πανεπιστήμιο της Μέσης Ανατολής Γιάννης Φουρτούνας, είναι ένας Έλληνας επιστήμονας που διακρίνεται για το έργο του στο εξωτερικό. Ζει και εργάζεται τα τελευταία 20 χρόνια στο Κάιρο. Οι σπουδές του εξαιρετικές αφού σπούδασε νομικά, οικονομικά, θεολογία, βυζαντινή μουσική, παλαιογραφία, ανατολικές γλώσσες και κοπτολογία.
Δίδαξε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, στο Ινστιτούτο Κοπτικής Γλώσσας, στο Ισλαμικό Πανεπιστήμιο Al Azhar, στο Διδασκαλείο Ελληνικής Γλώσσας του Πατριαρχικού Κέντρου και στο Ελληνικό Πολιτιστικό Κέντρο στο Κάιρο.
Διετέλεσε Διευθυντής Διδασκαλείου της Ελληνικής Γλώσσας του Πατριαρχικού Κέντρου και υπεύθυνος του τμήματος εκμάθησης Ελληνικών του Πολιτιστικού Κέντρου στο Κάιρο. Είναι μέλος πολλών κοινωφελών οργανώσεων, Πρόεδρος του παραρτήματος Αιγύπτου του Συνδέσμου Φιλίας Εθνών και Πρόεδρος της Εταιρίας Ερευνών Τεκμηρίωσης και Προβολής Πηγών Ν.Α. Μεσογείου. Οι διακρίσεις του πολλές. Έχει λάβει τιμητική πλακέτα εκ μέρους του Πατριαρχικού Κέντρου(2009) και της Ελληνικής Κοινότητος Καΐρου (2010). Μετέφρασε στα αραβικά τα έργα «Ο άγιος Μηνάς ο Θαυματουργός. Βίος και Θαύματα» (1996), «Τα Θαύματα των Αγίων Κύρου και Ιωάννου»(2004). Ακόμη, εξέδωσε τη μονογραφία «Η Ελληνόμορφος Κοπτική Γλώσσα» (2008) και το βιβλίο «Αββάκυρος» (2011).
Καταρχάς, πώς πήρατε την απόφαση να πάτε και να μείνετε μόνιμα στο Κάιρο;
Η απόφαση αυτή, ήταν μια απόφαση ζωής και έγινε, γιατί διαπίστωσα κάποια στιγμή ότι δεν υπήρχε κανένας Έλληνας, ο οποίος να είχε πάει εκεί για κοπτικές σπουδές. Επειδή, λοιπόν, η Κοπτολογία είναι ανύπαρκτη στην Ελλάδα αποφάσισα να κάνω αυτή την μικρή προσφορά στην πατρίδα μου. Έτσι, τα εγκατέλειψα όλα και πήγα στην Αίγυπτο με σκοπό να κάνω αυτό τον αγώνα.
Ποια είναι η Κοπτική γλώσσα; Και ποια είναι η σχέση αυτής της γλώσσας με τον ελληνισμό;
Κοπτική γλώσσα είναι η γλώσσα των Κοπτών, δηλαδή η γλώσσα των Αιγυπτίων χριστιανών. Βέβαια όσοι μέχρι σήμερα παραμένουν χριστιανοί ονομάζονται έτσι. Αποτελείται από το Ελληνικό αλφάβητο με εφτά σημαδόφωνα της δημοτικής. Οι Κόπτες σήμερα είναι περίπου δεκαέξι εκατομμύρια στην Αίγυπτο, έχουν Πατριάρχη και είναι φιλέλληνες. Η σχέση της κοπτικής γλώσσας με την ελληνική είναι πάρα πολύ στενή, αν και αυτό ήταν τελείως άγνωστο μέχρι τώρα. Γνωρίζουμε πλέον ότι η κοπτική γλώσσα είναι ελληνογενής, ελληνόμορφη και ελληνοπρεπής. Όταν ανοίγει κανείς κοπτικά χειρόγραφα βλέπει σε κάθε σελίδα πάρα πολλές Ελληνικές λέξεις.
Χαρακτηριστικά υπάρχουν λέξεις όπως διάκονος, μοναστήριον, ιερεύς κ.λπ. Υπάρχουν και λέξεις από τα επιστημονικά συγγράμματα των Ελλήνων, από το εμπόριο, από τη στρατιωτική ζωή και από τη ναυτική παράδοση. Βέβαια, η κοπτική δίνει σαν αντίδωρο πολλές λέξεις στην ελληνική γλώσσα που τις χρησιμοποιούμε χωρίς να γνωρίζουμε την προέλευσή τους. Για παράδειγμα η λέξη μακάριος, η λέξη βάγια αλλά και άλλες πολλές. Είναι σημαντικό, λοιπόν, να γνωρίζουν οι Έλληνες τη μεγάλη σχέση αυτών των δύο γλωσσών. Εξ άλλου, με το άνοιγμα των πολιτιστικών συνόρων στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και την ανάπτυξη των σχέσεων μεταξύ των δύο αδελφών λαών δίδεται για πρώτη φορά η δυνατότητα της προσέγγισης, των εκατέρωθεν επαφών και της ανταλλαγής απόψεων προς μια δημιουργική πορεία αλληλεγγύης και αλληλοκατανόησης.
Ποιες είναι οι δραστηριότητες σας στο Κάιρο και ποια η σχέση σας με τους Έλληνες εκεί;
Επί σειρά ετών είμαι μέλος και συνεργάτης της Ελληνικής Κοινότητας Καΐρου. Αγωνιζόμαστε να κρατήσουμε την Ελληνική κοινότητα όρθια. Δίδαξα στο Ελληνικό Πολιτιστικό Κέντρο Καΐρου, όπου δημιούργησα τη μεθοδολογία εκμάθησης της Ελληνικής γλώσσας και ήμουν υπεύθυνος του τμήματος εκμάθησης της Ελληνικής. Δίδαξα Ελληνικά και Ελληνική λογοτεχνία στο Ισλαμικό Πανεπιστήμιο Al Azhar, στο τμήμα αρχαίων ευρωπαϊκών γλωσσών. Επίσης στο Ινστιτούτο Κοπτικών Σπουδών και στο Ινστιτούτο Κοπτικής Γλώσσας, όπου εφάρμοσα μια πρωτότυπη μέθοδο διδασκαλίας της αρχαίας ελληνικής της ελληνιστικής περιόδου, γιατί ως γνωστόν οι Κόπτες έχουν στο αλφάβητό τους τη μεγαλογράμματο γραφή. Μάλιστα σε συνεργασία με το Κοπτικό Πατριαρχείο και με το Παράρτημα του Συνδέσμου Φιλίας των Εθνών αναπτύξαμε σεμινάρια ακόμα και στην έρημο, στα μοναστήρια των Κοπτών, με αντικείμενο την ελληνική γλώσσα και τη διδασκαλία της ως ξένη γλώσσα.
Σε συνεργασία με την Ελληνική Κοινότητα Καΐρου εφαρμόσαμε πρόγραμμα διδασκαλίας της Ελληνικής σε Έλληνες που έχουν χάσει την Ελληνοφωνία τους και για αυτό το λόγο σχηματίσαμε ειδικά τμήματα τόσο στο Πολιτιστικό Κέντρο, όσο και στο Πατριαρχικό. Μάλιστα στο Διδασκαλείο Ελληνικής γλώσσας του Πατριαρχικού Κέντρου Καΐρου, στο οποίο διετέλεσα διευθυντής επί αρκετό διάστημα, λάβαμε τη πρωτοβουλία για τη λειτουργία τμημάτων για μητέρες από μεικτές οικογένειες μαθητών. Διδάξαμε, επίσης, αρχαία και νέα ελληνικά στους φοιτητές των Πανεπιστημίων του Καΐρου.
Ως Πρόεδρος του Παραρτήματος Αιγύπτου του Συνδέσμου Φιλίας Εθνών πώς δραστηριοποιείστε στο χώρο της Μέσης Ανατολής;
Το Παράρτημα Αιγύπτου του Συνδέσμου Φιλίας των Εθνών συντονίζεται στην προβολή του Ελληνικού πολιτισμού στην Μέση Ανατολή, στην δωρεάν προβολή, διάδοση και διδασκαλία της Ελληνικής γλώσσας στον Αραβόφωνο και Κοπτόφωνο χώρο. Εν κατακλείδι, εργάζεται για την προαγωγή και σύσφιξη των σχέσεων μεταξύ των δύο λαών, Αιγύπτου και Ελλάδος, και για την προώθηση των αξιών της Ειρήνης, Δικαιοσύνης, Δημοκρατίας, Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και του Αμοιβαίου Σεβασμού, τη διάδοση και ανάδειξη των πολιτιστικών στοιχείων των Παροικιών του Αιγυπτιώτη Ελληνισμού. Όλα αυτά γίνονται σε συνεργασία με Διεθνείς Οργανισμούς, με τα Πανεπιστημιακά ιδρύματα Ελλάδας και Αιγύπτου, τους εκπαιδευτικούς οργανισμούς, τις προξενικές αρχές της Ελλάδας στην Αίγυπτο, και εν γένει στη Μέση Ανατολή, με τα Ελληνικά πολιτιστικά κέντρα της περιοχής και τις Ελληνικές κοινότητες του Απόδημου Ελληνισμού. Η πολυετής, επί παραδείγματι, συνεργασία του Συνδέσμου Φιλίας Εθνών με το Πατριαρχικό Κέντρο είχε σαν αποτέλεσμα την αναβάθμιση του Διδασκαλείου Ελληνικής Γλώσσας του Ο.Π.Π.Κ., μέσω του οποίου διδάχθηκε επί σειρά ετών η Ελληνική, ως και την από κοινού συμμετοχή στο πρόγραμμα των συγχωνευθεισών περιφερειακών ελληνικών Κοινοτήτων, στη συμπαράσταση των Ελλήνων που έχουν χάσει την Ελληνοφωνία τους, Και τούτο γιατί είτε είχαν απομακρυνθεί από το Ελληνικό στοιχείο με αποτέλεσμα να απομονωθούν, είτε γιατί είναι χωρίς συγγενείς και ζουν κάτω από ανυπέρβλητα κοινωνικά ή οικονομικά προβλήματα. Στο πλαίσιο των σκοπών της Εταιρίας και σε συνεργασία με τη Κοπτική Εκκλησία γίνονται σεμινάρια για τους Κόπτες, συλλέγεται επίσης αρχειακό υλικό, διδάσκεται η Ελληνική Γλώσσα, προβάλλεται η επίδραση επ’ αυτής της Ελληνικής, ακολουθείται πρόγραμμα με τις Ελληνικές Κοινότητες για συλλογή και καταγραφή υλικού που έχει σχέση με τον Ελληνισμό της Μέσης Ανατολής. Γίνεται συστηματική εργασία για την προβολή των χριστιανικών ιδανικών και την ανάπτυξη της θρησκευτικής συνείδησης, αλλά και της εθνικής αυτοσυνειδησίας των Ελλήνων Παροίκων του Εξωτερικού.
Στην Αίγυπτο πόσοι Έλληνες υπάρχουν;
Η παρουσία των Ελλήνων στην Αίγυπτο είναι πάρα πολύ σημαντική και ανάγεται ακόμη και στην εποχή των Φαραώ! Βέβαια τώρα έχει συρρικνωθεί ο Ελληνισμός και αυτό, γιατί υπήρξε διαρροή του Ελληνικού πληθυσμού κυρίως μετά την επανάσταση του Νάσερ το 1952. Από τη δεκαετία του ’50 και κυρίως από τη δεκαετία του ’60 και μετά έγινε η διαρροή προς την Αυστραλία, την Αμερική και την Νότιο Αφρική. Τώρα είναι περίπου 1.000 άτομα στην Αλεξάνδρεια και στο Κάιρο, οι οποίοι αγωνίζονται και κρατούν όρθιο το Ελληνικό στοιχείο.
Οι Ελληνικές Κοινότητες έχουν επαφή με την Ελληνική ιστορία και γλώσσα;
Είναι πολύ συγκινητικό το γεγονός, ότι οι Έλληνες της Αιγύπτου λατρεύουν την Ελλάδα, παρόλο που πολλοί από αυτούς δεν την έχουν επισκεφθεί ποτέ, γιατί μιλάμε για 3η και 4η γενιά παροίκων. Αγωνίζονται και αγαπούν την Ελλάδα, αγωνιούν για τις εξελίξεις και θέλουν πάντοτε να μαθαίνουν νέα. Όλες οι εκδηλώσεις είναι γεμάτες από Ελληνικά τραγούδια, ελληνικές σημαίες και όλα τα ήθη και τα έθιμα της πατρίδας μας.
Υπάρχουν Έλληνες στο Κάιρο που μπορείτε να μιλάτε μαζί τους στα Ελληνικά;
Βέβαια, υπάρχουν Έλληνες που μαζί τους είναι παρήγορο ότι μιλάμε Ελληνικά και συζητάμε στις συγκεντρώσεις της Ε.Κ.Κ. ή μετά την εκκλησία τις Κυριακές. Υπάρχουν όμως και ορισμένοι Έλληνες, οι οποίοι δεν γνωρίζουν την γλώσσα. Αυτοί βρίσκονται κυρίως στο Κάιρο, γιατί εκεί η Ελληνική κοινότητα ακολούθησε μια άλλη τακτική, δηλαδή επέτρεψε του μεικτούς γάμους. Όλες, λοιπόν, οι οικογένειες της κοινότητας είναι μεικτές και υπάρχουν και κάποιοι μουσουλμάνοι, οπότε παρατηρείται και η απομάκρυνση από το ελληνικό στοιχείο και τα παιδιά τους δεν μιλούν ελληνικά. Ωστόσο, στο πολιτιστικό κέντρο και στα άλλα διδασκαλεία που βρίσκονται εκεί, υπάρχουν και παιδιά από αυτές τις οικογένειες που παρακολουθούν μαθήματα Ελληνικών.
Ποια είναι η ελληνική παροικία της Αιγύπτου;
Πρέπει να τονίσουμε, ότι η Ελληνική παροικία της Αιγύπτου είναι η πιο σημαντική παροικία του εξωτερικού! Είναι η παροικία που έβγαλε τις πιο σημαντικές προσωπικότητες. Χαρακτηριστικά πρέπει να τονίσουμε ότι από εκεί προέρχεται ο τελευταίος άγιος της Ελλάδας, ο Άγιος Νεκτάριος, αλλά και ο μεγαλύτερος Έλληνας ποιητής, ο Κωνσταντίνος Καβάφης. Επίσης, η Ελληνική παροικία της Αιγύπτου έχει βγάλει μεγάλους καλλιτέχνες, όπως τη Νόρα Βαλσάμη, τον Αττίκ, την Πηνελόπη Δέλτα, τον Ντίνο Ηλιόπουλο, τον Δάκη, τον Μάνο Λοΐζο, την Δήμητρα Παπαδοπούλου, αλλά και άλλους πολλούς. Οι περισσότεροι ήρθαν στην Ελλάδα κυρίως με τη διαρροή του Ελληνικού στοιχείου το ’65. Οι Έλληνες πηγαίνοντας στην Αίγυπτο στα τέλη 18ου αρχές 19ου αι. πρόσφεραν πολιτιστικά στοιχεία της Ελλάδας απλόχερα. Ο Αβέρωφ πήγε στις αρχές του 19ου αιώνα και ανέπτυξε πολύ το εμπόριο της Αιγύπτου. Είναι ο πρώτος που ίδρυσε τράπεζα στην Αίγυπτο. Οι Έλληνες πρώτοι έκαναν εκκοκκιστήρια βάμβακος, άνοιξαν βυρσοδεψεία, εργοστάσια και έκαναν την καλλιέργεια του καπνού και της αμπέλου. Οι Έλληνες, λοιπόν, πρόσφεραν πολλά πολιτιστικά στοιχεία, δεν πήγαν σαν κατακτητές εκεί, αλλά αγάπησαν την Αίγυπτο σαν δεύτερη πατρίδα τους.
Στο βιβλίο σας “Η Ελληνικότης της Κοπτικής Γλώσσας” υποστηρίζεται την συγγένεια της κοπτικής με την Ελληνική γλώσσα. Από τι απορρέει αυτό το συμπέρασμα;
Το βιβλίο μου έχει τίτλο «Η Ελληνικότης της Κοπτικής Γλώσσας». Σε αυτό το βιβλίο αποδεικνύεται με επιχειρήματα, ότι η κοπτική είναι μια «θυγατέρα» της Ελληνικής γλώσσας. Η Κοπτική γλώσσα έχει πάρει το αλφάβητο και εκατοντάδες Ελληνικές λέξεις και για πρώτη φορά αποκαλύπτεται από την έρευνα που κάναμε ότι αυτός που δημιούργησε τη κοπτική γλώσσα είναι ένας Έλληνας, ο Πάνταινος, ο Διευθυντής της Κατηχητικής Σχολής της Αλεξάνδρειας.
Από την Κωνσταντίνα Κλοκοτάρα (2012)
Επιμέλεια: Βίκυ Μπαφατάκη
