Το whitewashing είναι το φαινόμενο κατά το οποίο ένας λευκός, Καυκάσιας καταγωγής ηθοποιός υποδύεται έναν χαρακτήρα από την Ασία, ή την Αφρική. Τέτοιοι χαρακτήρες συνήθως αφορούν πραγματικά πρόσωπα, χαρακτήρες από βιβλία ή κινούμενα σχέδια, αλλά και πλασματικούς χαρακτήρες, των οποίων όμως η καταγωγή γνωστοποιείται κατά την διάρκεια της ταινίας.
Το φαινόμενο του Whitewashing
Το φαινόμενο του whitewashing έχει πολύ βαθιά τις ρίζες του, ξεκινάει μάλιστα τον 20° αιώνα, την ίδια εποχή που δημιουργήθηκαν οι πρώτες ταινίες στο Χόλιγουντ.
Εκείνη την περίοδο και μέχρι το 1914 οι μόνοι ρόλοι που δίνονταν σε μη λευκούς ηθοποιούς, κυρίως Αφροαμερικανούς, ήταν εκείνοι των σκλάβων ή των υπηρετών. Η πιο συνηθισμένη απεικόνιση τους στις ταινίες ήταν αυτή ενός αγράμματου σκλάβου του οποίου η συμπεριφορά θύμιζε άγριο ζώο. Οποιοσδήποτε μεγαλύτερος ρόλος δινόταν κατά κανόνα σε λευκό ηθοποιό.
Στην περίπτωση που ένας από τους βασικούς ρόλους αφορούσε έναν χαρακτήρα Αφροαμερικανικής καταγωγής, τον ρόλο τον έπαιρνε ένας λευκός ηθοποιός, ο οποίος θα βαφόταν “μαύρος” για τον ρόλο. Αυτή η τεχνική της αντικατάστασης ενός μαύρου ηθοποιού με έναν λευκό, ο οποίος βάφεται μαύρος ονομάστηκε blackface.
Το blackface, τα πρώτα χρόνια που χρησιμοποιήθηκε, δεν αποσπούσε διαίτερα κακές κριτικές, διότι οι ρόλοι απέδιδαν συνήθως μια πιο ανθρώπινη και ρεαλιστική εικόνα των Αφροαμερικανών. Η ίδια τακτική χρησιμοποιήθηκε και για την αντικατάσταση των Ασιατικής καταγωγής ηθοποιών με λευκούς και ονομάζεται yellowface.
«Η καλύβα του Μπάρμπα Θωμά», 1927.
Εκτός από τις πολλές στρώσεις μακιγιάζ που χρειάζονταν για να μετατρέψουν την εικόνα ενός λευκού σε Αφροαμερικάνο και Ασιάτη, πολύ συχνή ήταν και η χρήση ειδικών προσθετικών σε μέτωπο και μύτη, ώστε η συνολική εικόνα να ήταν πιο πιστευτή.
Αυτές οι δυο τεχνικές με το πέρασμα του χρόνου έχασαν την δημοτικότητα τους και είναι πλέον άφαντες στον χολιγουντιανό κινηματογράφο του 21° αιώνα. Το ίδιο όμως δεν συνέβη και με το whitewashing, το οποίο εξακολούθησε να χρησιμοποιείται ακόμα και όταν ηθοποιοί Αφροαμερικανικής καταγωγής αποσπούσαν πρωταγωνιστικούς ρόλους σε ταινίες αλλά και βραβεία για τις ερμηνείες τους.
Αφίσα της ταινίας «Κάτω από το Βλέμμα του Θεού», 1963.
Συγκεκριμένα, η πρώτη ταινία στην οποία τον πρωταγωνιστικό ρόλο είχε ένας Αφροαμερικανικής καταγωγής ηθοποιός ήταν η ταινία «Η καλύβα του Μπάρμπα Θωμά» το 1914 με πρωταγωνιστή τον Σαμ Λούκας. Ο συγκεκριμένος ρόλος είχε δοθεί στο παρελθόν σε πολλούς λευκούς ηθοποιούς. οι οποίοι χρησιμοποίησαν blackface.
Επίσης αξίζει να σημειωθεί ότι ο πρώτος Αφροαμερικανός ηθοποιός που βραβεύτηκε με Όσκαρ Α’ Ανδρικού ρόλου ήταν ο Σίντνεϊ Πουατιέ, για την ταινία «Κάτω από το Βλέμμα του Θεού», το 1963.
Η κοινή γνώμη: τότε και σήμερα
Η αντιμετώπιση των ταινιών whitewashing από το κοινό έχει αλλάξει πολύ με το πέρασμα των χρόνων. Την εποχή του Σαμ Λούκας δεν υπήρχαν κατήγοροι του whitewashing και το αν κάποια ταινία είχε έναν ηθοποιό “βαμμένο μαύρο” δεν επηρέαζε το πόσο αγαπητή θα ήταν στο κοινό. Καθώς όμως πλησιάζαμε όλο και πιο πολύ στον 21° αιώνα, αυτή η θετική αντιμετώπιση άλλαξε. Ο κόσμος έπαψε να δηλώνει ευχαριστημένος με την οποιαδήποτε ανθρώπινη απεικόνιση των έγχρωμων χαρακτήρων στο κινηματογράφο και άρχισε να ζητά όλο και πολύ την αληθινή απεικόνιση και ρεαλιστικό κάστινγκ των ηθοποιών στις ταινίες του Χόλιγουντ.
Οι πιο γνωστές υποθέσεις whitewashing μέχρι το 1999
Από το ξεκίνημα του κινηματογράφου μέχρι και σήμερα δεν είναι λίγες οι ταινίες που επέλεξαν την μέθοδο του whitewashing για τους χαρακτήρες τους. Μέχρι και τον 20° αιώνα ελάχιστη ήταν όμως η κριτική που ασκήθηκε στους ηθοποιούς και στα στούντιο παραγωγής των ταινιών αυτών.
Συγκεκριμένα, κάποια από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα ταινιών που έκαναν whitewash τους χαρακτήρες τους είναι οι ταινίες «Υπό το βλέμμα του Βούδα» (1937) με σκηνοθέτη τον Σίντνεϊ Φράνκλιν, «Ο Κατακτητής» (1956) με σκηνοθέτη τον Ντικ Πάουελ, «Πρόγευμα στο Τίφανις» (1961) με σκηνοθέτη τον Μπλέικ Έντουαρντς και «Οθέλλος» (1965) με σκηνοθέτη τον Στιούαρτ Μπουρτζ. Αυτές οι ταινίες ξεχωρίζουν για διαφορετικούς αλλά εξίσου σημαντικούς λόγους. Η ταινία «Υπό το βλέμμα του Βούδα» είναι βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα της Περλ Μπακ και εξιστορεί τη μάχη ενός ζευγαριού Κινέζων χωρικών να συντηρήσουν την οικογένειά τους μέσα σε αντίξοες συνθήκες. Οι δυο πρωταγωνιστές της όμως είναι ο Πολ Μιούνι στον ρόλο του Γουάνγκ Λανγκ και η Λουίζ Ράινερ στο ρόλο της Ο-λάν οι οποίοι είναι λευκοί.
Η ταινία «Ο Κατακτητής» ξεχωρίζει επειδή αφηγείται την ιστορία του Τζένγκις Χαν, ο οποίος ήταν Μογγόλος πολιτικός και στρατιωτικός ηγέτης. Ο σκηνοθέτης Ντικ Πάουελ επέλεξε να δώσει τον ρόλο του Τζένγκις Χαν στον Τζον Γουέιν, Αμερικάνο ηθοποιό ο οποίος αποτελούσε την ενσάρκωση του αρρενωπού άνδρα σε Γουέστερν ταινίες της εποχής. «Ο Κατακτητής» είναι η μοναδική από τις παραπάνω ταινίες που απέσπασε κακές κριτικές.
Στην ταινία «Πρόγευμα στο Τίφανις» ο Μίκι Ρούνεϊ υποδύεται τον Ιάπωνα κύριο Yunioshi ενώ στην ταινία «Οθέλλος» ο Λόρενς Ολίβιε πρωταγωνίστησε στον ρόλο του Οθέλλου. Και για τις δυο παραπάνω ταινίες ο Μίκι Ρούνεϊ και ο Λόρενς Ολίβιε χρησιμοποίησαν έντονο μακιγιάζ για τους ρόλους τους αλλά και προσθετικά στο πρόσωπο. Ακόμη, ο Λόρενς Ολίβιε εκτός από ότι ήταν βαμμένος μαύρος, αναγκάστηκε να αλλάξει τον τόνο της φωνής το, αλλά και τον τρόπο που περπατούσε για να μπορέσει να είναι πιο πιστικός για τον ρόλο.
«Πρόγευμα στο Τίφανις» (1961).
Υποθέσεις whitewashing από το 2000 μέχρι σήμερα
Κατά τον 21° αιώνα δεν υπήρξε καμία σημαντική διαφορά όσον αφορά τις περιπτώσεις whitewashing στο Χόλιγουντ. Το μόνο που άλλαξε όμως είναι το πως τις αντιμετωπίζει η κοινή γνώμη.
Παραγωγές όπως η ταινία «Dragonball Evolution» (2009) σε σκηνοθεσία του Τζέιμς Γουόνγκ, «Ο Τελευταίος Μαχητής του Ανέμου» (2010) με σκηνοθέτη τον Μ. Νάιτ Σιάμαλαν, «Αλόχα» (2015) του Κάμερον Κρόου και «Οι Θεοί της Αιγύπτου» (2016) του Άλεξ Πρόγιας ήταν μόνο λίγες από τις μεγάλες εμπορικές “αποτυχίες” των τελευταίων ετών. Και στις τέσσερις ταινίες ασκήθηκε έντονη κριτική για το λανθασμένο κάστινγκ των πρωταγωνιστικών ρόλων.
Η ταινία «Dragonball Evolution» η οποία βασίζεται στο ομώνυμο Ιαπωνικό (manga) κόμικ του Ακίρα Τοριγιάμα, βρίσκει τον Αμερικανό ηθοποιό Τζάστιν Τσάτγουιν να υποδύεται τον Γκόκου, έναν από τους πιο γνωστούς χαρακτήρες manga κόμικ όλων των εποχών
‘Οι Θεοί της Αιγύπτου’ (2016)
Η ταινία «Ο Τελευταίος Μαχητής του Ανέμου» ήταν βασισμένη στην ομώνυμη σειρά κινουμένων σχεδίων του Nickelodeon, «Άβαταρ: Ο Τελευταίος Μαχητής του Ανέμου». Αν και τα γεγονότα της σειράς διαδραματίζονται σε έναν πλασματικό κόσμο, οι δημιουργοί και σκηνοθέτες της σειράς, Μάικλ Τάντε ΝτιΜάρτινο και Μπράιν Κονιέτζκο, έκαναν από την αρχή γνωστό ότι όλοι οι χαρακτήρες είναι Ασιατικής καταγωγής. Στην ταινία όμως από τους ηθοποιούς που υποδυόταν τους χαρακτήρες της σειράς κανένας δεν έχει Ασιατική καταγωγή. Μάλιστα, οι μόνοι ρόλοι που δόθηκαν σε ηθοποιούς Ινδικής καταγωγής ήταν αυτοί των κατοίκων της φυλής της Φωτιάς, οι οποίοι ήταν οι βασικοί “κακοί” της ταινίας. Αυτό εξόργισε ακόμα πιο πολύ το κοινό και τους κριτικούς και η ταινία βρέθηκε να είναι υποψήφια για εννέα Χρυσά Βατόμουρα από τα οποία απέσπασε πέντε, συμπεριλαμβανομένου το Χρυσό Βατόμουρο για την Χειρότερη Ταινία της Χρονιάς 2010.
«Ο Τελευταίος Μαχητής του Ανέμου» (2010).
Τέλος, οι ταινίες «Αλόχα» και «Οι Θεοί της Αιγύπτου» είχαν και οι δυο λανθασμένα χρησιμοποιήσει λευκούς ηθοποιούς για τους ρόλους μερικών από τους πρωταγωνιστές τους. Συγκεκριμένα στην ταινία «Αλόχα» η Έμμα Στόουν υποδύθηκε την Allison Ng, πραγματικό πρόσωπο Χαβανέζικης και Κινέζικής καταγωγής. Ενώ στην ταινία «Οι Θεοί της Αιγύπτου», που όπως φαίνεται και από τον τίτλο της διαδραματίζεται στην Αίγυπτο και έχει ως πρωταγωνιστές μερικούς από τους αρχαίους θεούς της Αιγύπτου, όλοι οι ηθοποιοί που υποδύθηκαν τους θεούς δεν προέρχονταν από την Αίγυπτο και ήταν λευκοί.
«Αλόχα» (2015)
Το whitewashing εξακολουθεί να υπάρχει στην εποχή μας, ο αριθμός των ταινιών στις οποίες συμβαίνει ελαχιστοποιείται διαρκώς. Σημαντικό ρόλο σε αυτή την αλλαγή έχει η επιρροή του κόσμου, του μέσου θεατή, καθώς πλέον οι περισσότερες από τις ταινίες που κάνουν whitewash καταλήγουν να είναι εμπορικές αποτυχίες. Επίσης οι ίδιοι οι συντελεστές των ταινιών έχουν μιλήσει και πολλές φορές απολογηθεί για τα περιστατικά whitewash.
‘Εναν από τους πιο χιουμοριστικούς τρόπους να απολογηθεί επέλεξε η Έμμα Στόουν, η οποία θέλοντας να σατιρίσει την απόφαση της να υποδυθεί την Allison Ng στην ταινία «Αλόχα», εμφανίστηκε σε βίντεο της Αμερικάνικης εκπομπής Saturday Night Live.
Στο βίντεο το οποίο αποτελεί μια παρωδία του πως εξελίχθηκε το κάστινγκ της ταινίας «Star Wars: Episode VII – The Force Awakens» (2015), η Έμμα Στόουν, υποδυόμενη τον εαυτό της λέει “Προτού ξεκινήσουμε, θα ήθελα να πω πως γνωρίζω ότι ο κόσμος του Star Wars είναι ποικίλος και δεν ξέρω αν έχετε δει την ταινία «Αλόχα» αλλά εκεί κάνω μια πολύ πειστική ερμηνεία ενός χαρακτήρα Ασιατικής καταγωγής”.
Γράφει η Μαρία Χειμωνίδου
Επιμέλεια: Δρ, Βίκυ Μπαφατάκη
