Η Γέννα: Η γέννα στην αρχαιότητα, αποτελούσε μια σημαντική διαβατήρια τελετή. Οι γυναίκες γεννούσαν στην ύπαιθρο ή στο σπίτι… στο γυναικωνίτη με τη βοήθεια της μαμής, η οποία με επωδές και μαλάξεις στην κοιλιά και στη μήτρα βοηθούσε τον τοκετό. Η μαία λοιπόν συνδύαζε την ιατρική και την εθιμοτυπία. Φόβος και αγωνία διακατείχε την εγκυμονούσα, γιατί πολλές γυναίκες πέθαναν, κατά τη διάρκεια του τοκετού, όπως και πολλά νεογνά. Αφού έπλεναν το μωρό με κρύο νερό και το σπάργωναν, το παρέδιδαν στον πατέρα. Σπάνια οι άντρες γιατροί παρενέβαιναν. Μόνον… όταν κινδύνευε η ζωή της γυναίκας! Γενικά αισθάνονταν ντροπή απέναντί τους.
Οι γυναίκες που γεννούσαν, βρίσκονταν υπό την προστασία της Θεάς Ειλειθυίας, δηλαδή της θεάς που έρχεται για να βοηθήσει στη γέννα. Η Άρτεμις με την παρθενία της, καταδικάζοντας την σεξουαλική επαφή… έπαιζε σημαντικό ρόλο στην τελετουργία, γιατί έπρεπε με επίκληση και προσευχές να κατευνάσουν το θυμό της. Mετά τη γέννα της αφιέρωναν τα ρούχα του τοκετού. Επίσης μετά τη γέννα επισκέπτονταν και το ιερό της θεάς Δήμητρας, της Κουροτρόφου, όπου αφιέρωναν τα ρούχα του τοκετού και τις αναίμακτες προσφορές που έφερναν σε ένα δίσκο. Στη συνέχεια θυσίαζαν στο βωμό ένα ζώο.
Οι αρχαίοι νόμιζαν ότι με τον τοκετό μολύνεται το σπίτι και το άλειφαν με πίσσα για να μη μεταδοθεί η μόλυνση. Όταν γεννιόταν αγόρι κρεμούσαν κλαδί ελιάς, ενώ κορίτσι τούφα μαλλιών.
Στην Αθήνα, πέντε ή επτά μέρες μετά τη γέννα, συγκεντρώνονταν όλοι εκείνοι που ήταν στον τοκετό στο σπίτι της λεχώνας, για να εξαγνιστούν από το μίασμα του τοκετού, ραντίζοντας με καθαρτήριο ύδωρ, καίγοντας λιβάνι…. και ενσωμάτωναν το μωρό στην οικογένεια με τα ‘Αμφιδρόμια’. Ο πατέρας γύριζε το νεογέννητο γύρω από τη φωτιά που έκαιγε στην εστία, μετά το τοποθετούσαν στη γη και ακολουθούσε δείπνο.
Δέκα ημέρες μετά τον τοκετό, στην επέτειο της δεκάτης, ονομάτιζαν το νεογέννητο με την παρουσία συγγενών και φίλων, πρόσφεραν θυσία και κατόπιν δείπνο με διάρκεια έως το πρωί.
Οι καλεσμένοι έφερναν δώρα στο νεογέννητο, τα λεγόμενα γενέθλια ή οπτήρια δώρα. Το όνομα του παππού ή της γιαγιάς από την πλευρά του πατέρα έπαιρνε το πρώτο αγόρι ή κορίτσι αντίστοιχα.
Η μητέρα συνέχιζε να βρίσκεται περιορισμένη, όσο κρατούσαν τα ‘λόχια’, γιατί θεωρούνταν ‘μιαρή’ και σαράντα μέρες, έπειτα από τη γέννα, με μια ευχάριστη γιορτή που ονομάζονταν ‘Τεσσερακοσταίον’, γίνονταν η τελική κάθαρσή της.
Η γνησιότητα των παιδιών αναγνωρίζονταν, για τα αγόρια με δυο τελετές. Με το μείον, την θυσία που πρόσφερε ο πατέρας στα πρώτα γενέθλια του αγοριού, εισέρχονταν επίσημα στη φρατρία, ενώ με το κούρειον, δηλαδή, με τη θυσία ζώου και το κούρεμα των μαλλιών του αγοριού περνούσε από την παιδική ηλικία στην εφηβεία και κατόπιν στην ενηλικίωση.
Στην περίοδο της εφηβείας, ο νέος εγγράφονταν στο Δήμο, αποκτώντας το δικαίωμα του Αθηναίου πολίτη και υπηρετούσε την πόλη του, ως φρουρός, για δυο έτη.
Η παρουσίαση των αγοριών στους φράτορες και στους δημότες, μέσω των τελετουργιών μείον και κούρειον, ήταν σημεία αναφοράς για τη ζωή ενός Αθηναίου.
Θηλασμός
Συνηθίζονταν οι εύπορες οικογένειες να προσλαμβάνουν μια παραμάνα για τον θηλασμό του νεογέννητου. Οι περισσότερες παραμάνες ήταν δούλες, αλλά κάποιες ήταν ελεύθερες που απλά είχαν φτωχύνει και αναγκαστικά έκαναν αυτή τη δουλειά. Μάλιστα, σύμφωνα με τις πηγές έπρεπε να ήταν καλοδιάθετες, με αυτοέλεγχο και συμπαθητικές. Πολλές εξ’ αυτών κέρδιζαν την εμπιστοσύνη και την αγάπη των αφεντικών τους και παρέμεναν κοντά τους μέχρι τα βαθιά γεράματα.
Ανεπιθύμητα μωρά
Και στην αρχαιότητα συναντάμε την έκτρωση που την έκαναν κυρίως οι δούλες, οι πόρνες και τα ανύπαντρα κορίτσια. Αν και ο όρκος του Ιπποκράτη απαγόρευε τη χορήγηση πεσσού (κάτι σαν κολπικό υπόθετο από όξινες ουσίες, μέλι κλπ) για την πρόκληση έκτρωσης, παρόλα αυτά γίνονταν και ήταν πολύ επικίνδυνες για την ζωή των γυναικών. Υπήρχαν πολλά νομικά θέματα και τότε ενάντια στην έκτρωση, Ο Αριστοτέλης όμως συνηγορούσε υπέρ της έκτρωσης, μόνο πριν το έμβρυο αποκτήσει ζωή και αισθήματα.
Μάλιστα, περισσότερο ανησυχούσε για λοιμώξεις για την μητέρα όταν, η έκτρωση γίνονταν σε προχωρημένο στάδιο. Μόνο τον 3ο αι. μ.Χ. θεσπίστηκε νόμος που απαγόρευε τις εκτρώσεις που τις θεωρούσε έγκλημα.
Αυτό που παρατηρούμε είναι ότι δεν έδειχναν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα δικαιώματα των βρεφών. Παρόλα αυτά δεν σκότωναν τα ανεπιθύμητα βρέφη, γιατί έτσι θα προκαλούσαν ιερή μόλυνση και ο δράστης θα ήταν ένοχος αίματος. Για αυτό το λόγο τα εγκατέλειπαν εκτός πόλης, έρμαια της τύχης τους. Για παράδειγμα στην Σπάρτη, τα βρέφη με προβλήματα ή μη αρτιμέλεια τα εγκατέλειπαν στους πρόποδες του Ταύγετου, γιατί πίστευαν ότι ήταν μια ζωή άχρηστη για το ίδιο το παιδί και την Πολιτεία.
Εγκατέλειπαν πιο εύκολα τα κορίτσια, γιατί δεν χρησίμευαν το ίδιο με τα αγόρια και γιατί έπρεπε να τα προικίσουν. Για αυτό σπάνιζαν οι οικογένειες με δυο κόρες. Φαίνεται ότι δεν υπολόγιζαν τα συναισθήματα της μητέρας. Κίνδυνο εγκατάλειψης είχαν τα παραμορφωμένα μωρά και εκείνα που προέρχονταν από βιασμό ή αιμομιξία. Σύμφωνα με εκτιμήσεις το ποσοστό εγκατάλειψης κοριτσιών στην Αθήνα ανέρχονταν στο 10% περίπου.
Ένα σοβαρό πρόβλημα αποτελούσε η στειρότητα και πολλά ζευγάρια θα ήταν ευτυχή αν υιοθετούσαν ένα ανεπιθύμητο παιδί (όπως η υιοθεσία του Οιδίποδα).
Τα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού
Τα παιδιά μεγάλωναν με τη μητέρα τους στο γυναικωνίτη, ενώ ο πατέρας δεν έπαιρνε μέρος στην ανατροφή. Τα περισσότερα παιχνίδια ήταν χειροποίητα και από τα πιο αγαπητά τα τααθύρματα (πήλινα ομοιώματα ζώων με ρόδες). Σε ηλικία 7 ετών τα αγόρια ξεικινούσαν την εκπαίδευση στο σχολείο, ενώ τα κορίτσια μάθαιναν γραφή και οικοκυρικά δίπλα στη μητέρα τους.
Τεσσάρων χρονών το παιδί στην Αθήνα οδηγούνταν στα Ανθεστήρια (θρησκευτική γιορτή λουλουδιών) φορώντας ένα στεφάνι. Κρατούσε ένα αγγείο που λέγονταν χους κι ένα μικρό χειράμαξο. Εκεί έπινε για πρώτη φορά κρασί. Τα Ανθεστήρια λοιπόν αποτελούσαν ένα σημαντικό μεταβατικό στάδιο για το παιδί.
Στη Σπάρτη τα παιδιά ακολουθούσαν την ξακουστή Σπαρτιατική ‘αγωγή’ και εκπαίδευση. Στα 7 τους χρόνια απομακρύνονταν από το σπίτι και καλούνταν να ζήσουν μέσα σε αντίξοες και άγριες συνθήκες. Στόχος της πρόωρης ενηλικίωσης ήταν η Σπάρτη να έχει γερούς άνδρες στρατιώτες, ολοκληρωμένους πολίτες και μητέρες που θα γεννούσαν υγιή παιδιά. Η διάρκεια της ‘αγωγής’ ήταν από 7 έως 18 ετών. Τα παιδιά ζούσαν μια ομαδική ζωή σε καταυλισμούς, κυρίως μετά το 12ο έτος της ηλικίας τους. Η γραφή, η μουσική, ο χορός, τα αγωνίσματα, η συμμετοχή στις γιορτές, οι δοκιμασίες, οι πολιτικές συζητήσεις αποτελούσαν το status της Σπαρτιάτικης κοινωνίας.
Παιδική θνησιμότητα
Οι Αθηναίοι ήταν ευαίσθητοι για όσα παιδιά πέθαιναν πριν από τα Ανθεστήρια, δηλαδή πριν από το 4ο έτος. Έβαζαν στον τάφος τους έναν χου, συμβολικά, επειδή δεν πρόλαβαν να τον έχουν στη ζωή τους. Η παιδική θνησιμότητα ήταν μεγάλη ειδικά στο πρώτο έτος της ζωής ενός παιδιού (1/3 από τα παιδιά που γεννιούνταν).
paoxniarx_resizeΠέθαιναν από διάρροιες που προέρχονταν από την έλλειψη καθαρού πόσιμου νερού και από τα απόβλητα. Δυο βασικές αιτίες θανάτου των βρεφών. Τα σώματα των βρεφών τοποθετούνταν σε μεγάλα αγγεία (αμφορείς, κυψέλες) και θάβονταν με πολλά κτερίσματα, μεταξύ αυτών θήλαστρα, μπιμπερό και παιχνίδια. Μάλιστα υπήρχαν πολλά ταφικά μνημεία που τιμούσαν τα μικρά παιδιά που είχαν πεθάνει πρόωρα.
Από τον Τάσο Θεοδωρακέα
Επιμέλεια: Βίκυ Μπαφατάκη
Μάρτιος 201
