Η ιστορία με τα ματωμένα διαμάντια ξεκίνησε από εκεί, από όπου ξεκίνησε και η ιστορία της ανθρωπότητας: από τη Μαύρη Ήπειρο. Η γη της Αφρικής είναι μια γη, η οποία έχει υποφέρει αρκετά για πολλούς λόγους. Αποτέλεσε, καθ’ όλη την ιστορία της, το “εξιλαστήριο θύμα” της ανάπτυξης των άλλων ηπείρων. Την άφησαν να “μαραθεί”, ώστε να μπορέσουν να την εκμεταλλευτούν και να αναπτυχθούν εις βάρος της. Μια ακόμη, “πληγή”, στην ιστορία της, είναι η ιστορία των “ματωμένων” διαμαντιών.
Υπολογίζεται ότι ετησίως εξορύσσονται πάνω από 130 εκατ Καράτια (26.000 κιλά) διαμαντιών ανά τον κόσμο, συνολικής αξίας 6.8 δις. Ευρώ, εκ των οποίων το 65% προέρχεται από χώρες της Κεντρικής και Νότιας Αφρικής, όπως η Αγκόλα, η Δημοκρατία του Κονγκό, η Ναμίμπια, η Τανζανία, η Σιέρα Λεόνε αλλά και η Νότια Αφρική.
Τα αδαμαντωρυχεία της Αφρικής χρησιμοποιήθηκαν ως μέσον παράνομου πλουτισμού διεφθαρμένων πολιτικών, στήριξης δικτατοριών και απολυταρχικών καθεστώτων και χρηματοδότησης πολέμων, εμφυλίων σπαραγμών, ακόμη και γενοκτονιών. Η ιστορία των ματωμένων διαμαντιών λίγο πολύ συνοψίζει τη ματωμένη πτυχή της ίδιας της Ιστορίας του Ανθρώπου.
Τα λαμπερά, επεξεργασμένα διαμαντικά είναι ο καλύτερος φίλος των κοριτσιών. Μεγάλο μέρος από τα διαμάντια που καταλήγουν στα πολυτελή κοσμηματοπωλεία είναι «βρώμικα», βγαλμένα με αίμα και προορισμένα για νέες αιματοχυσίες. Αυτά δεν είναι ο καλύτερος φίλος του ανθρώπου. Αγοράζεις ένα διαμαντένιο δαχτυλίδι για τη φίλη σου. Είναι πιθανόν τα λεφτά που πληρώνεις να χρησιμοποιηθούν για να αγοραστούν όπλα και πυρομαχικά που θα αφαιρέσουν ανθρώπινες ζωές. Είναι πιθανόν τα λεφτά σου να στηρίξουν καθεστώτα που θα αφαιρέσουν δικαιώματα και ελευθερίες από ανθρώπινες ζωές. Είναι ακόμη πιθανόν τα λεφτά σου να καταλήξουν σε κρυφούς τραπεζικούς λογαριασμούς διεφθαρμένων πολιτικών, εγκληματιών πολέμου και πολεμοκάπηλων στρατιωτικών.
Υπολογίζεται ότι από τον παγκόσμιο τζίρο της βιομηχανίας διαμαντιών, το 4-15% προέρχεται από τα «βρώμικα». Δύο διεθνείς οργανισμοί έχουν αναλάβει την καταπολέμηση του φαινομένου. Αυτοί είναι το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και το Σχήμα Πιστοποίησης της Διαδικασίας του Κίμπερλι. Το τελευταίο ιδρύθηκε πριν από 8 χρόνια, μετά τις αιματηρές συγκρούσεις στη Δυτική Αφρική, χρηματοδοτημένο από ματωμένα διαμάντια, και στηρίζεται από τον ΟΗΕ.
Οι πρώτες ανακαλύψεις διαμαντιών στην Νότια Αφρική ήταν στις όχθες ποταμών. Μέχρι το 1869 τα διαμάντια ευρίσκονταν μακριά από ρεύματα ποταμών, πρώτα σε κιτρινωπό χώμα και κάτω από μεγάλους βράχους, οι οποίοι αργότερα ονομάστηκαν “kimberlite”, παίρνοντας το όνομα από την πόλη εξόρυξης διαμαντιών Kimberley. Την δεκαετία του 1870 και του 1880, το Kimberley συγκέντρωνε ορυχεία τα οποία παρήγαγαν το 95% της συνολικής παραγωγής διαμαντιών και φιλοξένησε πολύ πλούτο και έντονους ανταγωνισμούς, ιδιαίτερα ανάμεσα στον κ.Rhodes και τον κ.Barnato, οι οποίοι ήταν Άγγλοι μετανάστες και δημιούργησαν εταιρείες εξόρυξης. Το 1888 ο κ.Rhodes επικράτησε και συγχώνευσε τις μετοχές και των δυο εταιρειών σε μια, στην De Beers Consolidated Mines Ltd, μια εταιρεία η οποία είναι ακόμα μέχρι σήμερα συνώνυμη με τα διαμάντια.
Αν ήταν όμως έτσι, η υπόθεση των βρόμικων διαμαντιών θα είχε σε σημαντικό βαθμό ξεβρωμίσει. Όμως εντός του οργανισμού δρουν αντικρουόμενα συμφέροντα, πολιτικές διαμάχες και γεωπολιτικές αντιζηλίες, με αποτέλεσμα οι αποφάσεις του να είναι συχνά αμφίβολες και η αποτελεσματικότητά του αμφισβητήσιμη. Παράδειγμα, το αιμοσταγές καθεστώς Μουγκάμπε στη Ζιμπάμπουε. Τα περιβόητα αδαμαντωρυχεία της περιοχής Μαράνγκε λειτουργούν υπό ασφυκτικό στρατιωτικό και κυβερνητικό έλεγχο. Σύμφωνα με έκθεση του Παρατηρητηρίου, οι εργάτες και οι κάτοικοι της περιοχής ζουν σε άθλιες συνθήκες. Τα έσοδα από τα διαμάντια λυμαίνονται στρατιωτικοί, εταιρείες διορισμένες από την κυβέρνηση και βέβαια αξιωματούχοι του στενού κύκλου του προέδρου Ρόμπερτ Μουγκάμπε.
Ο χώρος των αδαμαντωρυχείων βέβαια δεν είναι προσβάσιμος από επισκέπτες και τουρίστες. Άνθρωποι του Παρατηρητηρίου όμως διείσδυσαν στην περιοχή και έγιναν μάρτυρες θηριωδιών. Φόνοι και βασανιστήρια από τις αρχές και υποχρεωτική εργασία υπό άθλιες συνθήκες. Καταναγκαστικά έργα δηλαδή που συχνά περιλαμβάνουν και παιδιά. Παρόλα αυτά η Διαδικασία του Κίμπερλι αποφάσισε το 2009 να μη λάβει μέτρα κατά της Ζιμπάμπουε, ούτε να απαγορεύσει την εμπορία των ματωμένων διαμαντιών. Βλέπετε, τα μέλη Ναμίμπια, Ρωσία και Ν. Αφρική υποστηρίζουν το καθεστώς Μουγκάμπε. Έτσι λοιπόν τα ματωμένα διαμάντια του προέδρου εξακολουθούν να βρίσκουν το δρόμο τους προς τα κοσμηματοπωλεία του πολιτισμένου κόσμου.
Ιδού ένα σύντομος απολογισμός σφαγών χρηματοδοτημένων από τα «ματωμένα»: Στη Σιέρα Λεόνε, ο δεκαετής εμφύλιος κόστισε 50.000 ζωές και μισό εκατομμύριο πρόσφυγες. Στην Αγκόλα, ο εμφύλιος άφησε μισό εκατομμύριο νεκρούς και 86.000 ανάπηρους. Στη Δημοκρατία του Κονγκό οι συγκρούσεις ως τώρα έχουν προκαλέσει 2,5 εκατ. θανάτους και εκατομμύρια πρόσφυγες.
Μέσω ενός συστήματος διακίνησης οργανωμένο από παραστρατιωτικές ομάδες, ανήθικους πολιτικούς και αδίστακτους εμπόρους, τα διαμάντια που προέρχονταν από συγκεκριμένες χώρες της Αφρικής, ανταλλάσσονταν με χρήματα η όπλα, για τους σκοπούς των οργανώσεων αυτών, με θύματα εκατομμύρια ομοεθνείς τους.
Η συμφωνία του Κίμπερλεϊ, που υπεγράφη με τυμπανοκρουσίες το 2000 στη Νότια Αφρική, υποτίθεται ότι θα επέβαλλε αυστηρούς όρους στη βιομηχανία διαμαντιών, η εξόρυξη των οποίων χρηματοδοτούσε τους εμφύλιους πολέμους στην Αφρική. Μέχρι το 2003, 52 κυβερνήσεις είχαν επικυρώσει τη συμφωνία, δημιουργώντας ένα σύστημα χορήγησης «διαβατηρίων» για τα διαμάντια, προκειμένου να ταξιδέψουν σε όλο τον πλανήτη. Οι χώρες που μπορούσαν να προσκομίσουν τα απαιτούμενα πιστοποιητικά, ότι δηλαδή οι πολύτιμες πέτρες που εμπορεύονται δεν προέρχονται από εμπόλεμες ζώνες, ήταν οι μοναδικές που είχαν τη δυνατότητα να συμμετάσχουν στο κερδοφόρο εμπόριο.
Παρότι η κατάσταση έχει βελτιωθεί, το 10% των διαμαντιών παγκοσμίως εξακολουθούν να πωλούνται παράνομα και να έχουν αιματοβαμμένο «γενεαλογικό δέντρο» – σε σύγκριση με το 25% το 2003. Οι αρχιτέκτονες της συμφωνίας του Κίμπερλεϊ, ανέφεραν ότι η συμφωνία δεν ήταν αρκετά δεσμευτική και έχει ασφυκτικά στενούς όρους, που επιτρέπουν πολλά παραθυράκια. Για παράδειγμα δεν υπάρχει καμιά αναφορά στις συνθήκες εργασίας, στην παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οπότε διαμάντια που εξορύσσονται σε απάνθρωπα ορυχεία καταφέρνουν να πάρουν τα απαιτούμενα πιστοποιητικά. Επιπλέον, η συμφωνία απαγορεύει την εμπορία διαμαντιών που προέρχονται από εμπόλεμες ζώνες, δίνοντας όμως πολύ σαφή ορισμό και συγκεκριμένα την πώλησή τους για τη χρηματοδότηση αντάρτικων ομάδων.
Όταν το 2008 ο στρατός της Ζιμπάμπουε κατέλαβε ένα αδαμαντωρυχείο, σφαγιάζοντας περισσότερους από 200 εργάτες, είχε τη δυνατότητα να εκμεταλλευτεί εμπορικά τα διαμάντια, καθώς δεν υπήρχε εμπλοκή αντάρτικης ομάδας. Χιλιάδες δολοφονήθηκαν, βιάστηκαν, τραυματίστηκαν, έγιναν σκλάβοι στη Ζιμπάμπουε, και η συμφωνία του Κίμπερλεϊ δεν μπορούσε να απαγορεύσει την εμπορία των διαμαντιών, επειδή δεν υπήρχαν αντάρτες. Ακόμη και σε περιπτώσεις όπου έχουν επιβληθεί απαγορεύσεις, υπάρχουν και πάλι τρόποι για να «ξεγελαστεί» το σύστημα.
Είναι χαρακτηριστικό ότι από την Κεντρική Αφρικανική Δημοκρατία, η οποία δεν διαθέτει τις απαραίτητες προϋποθέσεις για την έκδοση πιστοποιητικών, περνούν χιλιάδες καράτια στο Κονγκό, από όπου διατίθενται στην παγκόσμια αγορά. Τα στοιχεία του ΟΗΕ κάνουν λόγο για 140.000 καράτια, αξίας 24 εκατομμυρίων δολαρίων, που εξήχθησαν παράνομα από την Κεντρική Αφρικανική Δημοκρατία και για 3,8 έως 5,8 εκατομμύρια δολάρια κέρδος για διάφορες ένοπλες ομάδες που λυμαίνονται τις πλούσιες σε διαμάντια περιοχές. Ακόμη και στο εσωτερικό μιας χώρας με πιστοποιητικά, τα διαμάντια αλλάζουν τουλάχιστον οκτώ χέρια μέχρι να φτάσουν στους νόμιμους εμπόρους και να ελεγχθούν από τις αρμόδιες Αρχές. Αρκετές χώρες και διεθνείς οργανώσεις ζητούν εδώ και καιρό την επέκταση της συμφωνίας του Κίμπερλεϊ, ώστε ο ορισμός των «ματωμένων διαμαντιών» να διευρυνθεί και να συμπεριλάβει τις περιπτώσεις όλων των ένοπλων συρράξεων, περιβαλλοντικής καταστροφής, παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τις απάνθρωπες συνθήκες εργασίας.
Γράφει ο Παναγιώτης Δούρος
Δημοσιογραφική επιμέλεια: Παναγιώτης Ανδρεάδης
