Μια γυναίκα γεμάτη δυναμισμό και γοητεία, αλλά ταυτόχρονα μια γυναίκα που υπέφερε πολύ. Πόνος, τραγικοί έρωτες και ατυχήματα σημάδεψαν την πολυσυζητημένη ζωή της στο χώρο της ιστορίας της τέχνης. Η ζωγράφος Φρίντα Κάλο είναι πασίγνωστη όχι μόνο για τα ιδιαίτερης θεματολογίας έργα της, αλλά και για την έντονη προσωπική της ζωή, καθώς κατάφερε το μαρτύριό της να το ανάγει σε τέχνη.
Η Magdalena Carmen Frieda Kahlo y Calderón de Rivera γεννήθηκε στις 7 Ιουλίου 1907 στο Coyoacán, μια μικρή πόλη στα προάστια του Μεξικό στο πατρικό της σπίτι και σήμερα μουσείο, γνωστό ως Casa Azul (Μπλε σπίτι). Ήταν η πρώτη ίσως ζωγράφος που τόλμησε και κατάφερε με την έντονη προσωπικότητά της να παραβιάσει τους κανόνες που όριζαν ως τότε την τέχνη, αλλά και από τις ελάχιστες γυναίκες της εποχής της που έζησε με τόση ελευθερία και ένταση. Τη ροπή της προς την τέχνη και το γερμανικό της επίσης όνομα, τα οφείλει στο Γερμανό πατέρα της, τον οποίο λάτρευε,, λόγω της δικής του ενασχόλησης με τη φωτογραφία.
Οι δυσκολίες στη ζωή της ξεκίνησαν ήδη από τα πρώτα της παιδικά χρόνια από θέματα υγείας που αντιμετώπισε και από ατυχήματα που θα μπορούσαν να της κοστίσουν τη ζωή. Στην ηλικία των 6 χρονών προσβλήθηκε από από πολιομυελίτιδα. Αυτό της στέρησε την ικανότητα να περπατά κανονικά, καθώς το ένα της πόδι ήταν μικρότερο από το άλλο και σχεδόν παράλυτο. Οι συμμαθητές της στο σχολείο δεν την πλησίαζαν και την αποκαλούσαν «Κουτσοφρίντα». Είχε δημιουργήσει όμως στο μυαλό της μια δεύτερη μικρή φανταστική Φρίντα, αέρινη και χαρούμενη. και εκείνη ήταν και η καλύτερή της φίλη.
Στα 18 της χρόνια το λεωφορείο στο οποίο επέβαινε συγκρούστηκε με ένα διερχόμενο τραμ, με αποτέλεσμα να τραυματιστεί στην κοιλιά, να πάθει πολλαπλά κατάγματα στη λεκάνη και στη σπονδυλική στήλη και το πόδι της σχεδόν να διαλυθεί. Από εκείνη τη στιγμή ξεκίνησε μια συνεχής σειρά 35 εγχειρήσεων. Η ζωή της ήταν πάρα πολύ δύσκολη, καθώς για πολύ μεγάλα χρονικά διαστήματα από το 1925 και έπειτα καθηλωνόταν στο κρεβάτι για μήνες ολόκληρους, μέχρι και το τέλος της ζωής της. Το χειρότερο όμως για την ίδια είναι πως αυτή η κατάσταση της στέρησε τη δυνατότητα να γίνει μητέρα, κάτι που αποδείχτηκε όμως αρκετά χρόνια αργότερα. Το 1926, ενώ ανάρρωνε από το ατύχημα, η Φρίντα Κάλο ξεκίνησε μαθήματα ζωγραφικής. Η οικογένειά της δε μπορούσε να υποστηρίξει την καλλιτεχνική της δραστηριότητα οικονομικά, για αυτό και την προέτρεψαν να εικονογραφεί βιβλία ιατρικής. Κατά το διάστημα αυτό της ανάρρωσής της ζωγράφισε το πορτρέτο της και σηματοδοτεί την αρχή μιας νέας σειράς πινάκων που καταγράφει τα γεγονότα της ζωής της και τις συναισθηματικές της αντιδράσεις σε αυτά.
Οι δυσκολίες και οι κακουχίες όμως δεν πτόησαν τον δυναμικό της χαρακτήρα και με τη σιδερένια θέλησή της για μόρφωση κατόρθωσε να εισαχθεί το 1922 στην “Escola Preparatoria” το σημαντικότερο εκπαιδευτικό ίδρυμα του Μεξικού. Επίσης, ήταν ένα από τα 35 κορίτσια σε σύνολο 2.000 μαθητών. Εκεί γνωρίζει και τον μελλοντικό σύζυγό της, τον τοιχογράφο Ντιέγκο Ριβέρα, ο οποίος είχε αναλάβει να ζωγραφίσει έναν τοίχο του ιδρύματος. Τη δύναμη της την αντλούσε από τη ζωγραφική, στην οποία ήταν αυτοδίδακτη και από τον έρωτα για τον Ριβέρα, που πίστευε στο ταλέντο της και την ενθάρρυνε συνεχώς.
Στον ερωτικό της τομέα επίσης τα πράγματα, λοιπόν, ήταν πολύ δύσκολα και τραγικά. Ο γάμος της με τον Ντιέγκο Ριβέρα τη σημάδεψε για όλη τη της τη ζωή. Παντρεύτηκαν το 1929, χώρισαν δέκα χρόνια αργότερα και ξαναπαντρεύτηκαν το 1941. Η ίδια μάλιστα δε δίστασε αργότερα να πει το εξής: «Είχα δύο ατυχήματα στη ζωή μου: το ένα ήταν με το λεωφορείο, το δεύτερο ο Ντιέγκο». Μόνιμο πρόβλημα στον γάμο τους ήταν η αδυναμία του Ριβέρα στις όμορφες γυναίκες, παρόλο που ήταν άσχημος, όμως ελάχιστες γυναίκες του αντιστάθηκαν. Πολυάριθμες καλλονές πέρασαν από δίπλα του και δήλωναν βαθιά ερωτευμένες. Όταν γνώρισε την Κάλο το 1928, ήταν παντρεμένος με τη δεύτερη γυναίκα του, τη Γουαδελούπε Μαρίν, που είχε υπάρξει μοντέλο για πολλά από τα έργα του. Παντρεύτηκαν το 1929 παρά τις αντιδράσεις της μητέρας της Κάλο, που πίστευε ότι ο γάμος της κόρης της ήταν γάμος «ενός ελέφαντα με μία περιστέρα».
Στη θυελλώδη ερωτική τη ζωή όμως τη σημάδεψαν και άλλοι εραστές της που πέρασαν από τη ζωή της, άνδρες και γυναίκες, είτε από αντίδραση προς τον σύζυγό της, είτε από πραγματική επιθυμία της. Ανάμεσά τους ήταν η πασίγνωστη χορεύτρια Τζοζεφίν Μπέικερ. Ο Ριβέρα, βέβαια, δεχόταν χωρίς παράπονα τις σχέσεις της Κάλο με γυναίκες, που ίσως και να τον διασκέδαζαν. Αλλά με τους άντρες γινόταν δε δίσταζε να δείξει την οργή του. Το 1934, ο Ριβέρα χρησιμοποίησε ως μοντέλο την Κριστίνα, η οποία ήταν αδελφή της Φρίντα. Φυσικά, σύναψε και με εκείνη σχέση και η Κάλο κατέρρευσε. Η ζωγράφος έγραψε στο ημερολόγιό της: «Είμαι σε τέτοια κατάσταση θλίψης, που δεν μπορώ να ζωγραφίσω. Η κατάσταση με τον Ντιέγκο χειροτερεύει κάθε μέρα». Τον πόνο της γι’ αυτήν την κατάσταση, που την πλήγωσε τόσο βαθιά όσο καμία άλλη, τον διοχέτευε σε καμβάδες, αλλά ζωγράφισε μόνο έναν πίνακα που αντικατόπτριζε αυτήν την προδοσία. Ο πίνακας είχε τίτλο «Μερικές Μικρές Μαχαιριές» και απεικονίζει ένα στυγερό έγκλημα που είχε συνταράξει τη μεξικάνικη κοινωνία. Ένας άντρας μαχαίρωσε τη γυναίκα του 16 φορές και σχολίασε αργότερα ότι δεν την είχε πειράξει, εκτός από «μερικές μικρές μαχαιριές».
Το 1932, ο Ριβέρα ανέλαβε να ζωγραφίσει τους τοίχους του μουσείου του Ντιτρόιτ, την ίδια περίοδο που η Κάλο αποβάλλει το παιδί της. Κατά την ανάρρωσή της, ζωγράφισε την “Αποβολή “στο Ντιτρόιτ, το πρώτο πραγματικά ρεαλιστικό πορτρέτο της. Η τεχνοτροπία της δεν έχει καμία σχέση με εκείνο του συζύγου της. Βασίζεται στη μεξικανική παραδοσιακή τέχνη και ειδικότερα στις μικρές εικόνες, γνωστές ως “retablos”, τάματα των πιστών οι στις μεξικανικές εκκλησίες. Εκείνη η στιγμή είναι η αρχή μιας σειράς αριστουργημάτων, πρωτόγνωρα στην ιστορία της τέχνης. Οι πίνακές της αποτυπώνουν τη γυναικεία αλήθεια στη γνησιότητά της, τη σκληρότητα και του μαρτυρίου. Η ίδια όμως δε θεωρούσε το έργο της καθόλου σημαντικό «Προτιμούσε να την βλέπουν ως μια σαγηνευτική προσωπικότητα παρά ως ζωγράφo», αναφέρει στη βιογραφία της ο συγγραφέας.
Το 1937 ο Ριβέρα προσέφερε άσυλο στον εξόριστο Λέον Τρότσκι στην οικία του. Ο Ρώσος πολιτικός έμεινε στο σπίτι της Κάλο μαζί με τη γυναίκα του για δύο χρόνια. Έτσι, ξεκινά και η θυελλώδης ερωτική τους σχέση, γνωστή και ως «οι εραστές του Κογιοακάν». Διήρκεσε έξι μήνες και εκείνη την περίοδο ζωγράφισε πολλούς πίνακες. Είναι μια γόνιμη και σημαντική για εκείνη χρονική στιγμή. Τελικά, ο Τρόσκι δολοφονήθηκε στο Μεξικό το 1940.
Ο μεγάλος σουρεαλιστής Αντρέ Μπρετόν εύστοχα είχε παρατηρήσει πως η τέχνη της ήταν «σαν κορδέλα τυλιγμένη γύρω από μια βόμβα». Η γνωριμία τους το 1938 στο Μεξικό θα αποτελέσει την ευκαιρία της να εκθέσει τα έργα της στο ευρύ κοινό. Εκείνη τη χρονιά πραγματοποιείται μία έκθεση στη γκαλερί “Julian Levy” της Νέας Υόρκης, η οποία γνωρίζει τεράστια επιτυχία. Η επόμενη έκθεσή της γίνεται στο Παρίσι. Παρόλο που δε γνώρισε την οικονομική επιτυχία της πρώτης λαμβάνει εξαιρετικές κριτικές και το σημαντικότερο είναι πως το Μουσείο του Λούβρου θα αγοράσει ένα από τα έργα της και θα λάβει την αναγνώριση του Πικάσο. Παρολαυτά, έπειτα από κάποιο διάστημα θα αποκηρύξει το Σουρεαλισμό, λέγοντας: «Νόμιζαν ότι είμαι Σουρεαλίστρια, αλλά δεν ήμουν. Δεν ζωγράφισα ποτέ όνειρα. Ζωγράφιζα τη δική μου πραγματικότητα».
Το 1939 χώρισε προσωρινά από τον Ριβέρα και αποσύρθηκε στο Μεξικό, στο «Μπλε Σπίτι». Εκεί ζωγράφισε τον πίνακα «Οι δύο Φρίδες», στον οποίο απεικονίζει το δίλημμά της για το διαζύγιο. Σε όλη τη διάρκεια του 1939 διατηρούσε εξωσυζυγική σχέση με τον Νίκολας Μάρεϊ, τον οποίο είχε γνωρίσει μαζί με τον Ριβέρα στη Νέα Υόρκη. Σύντομα μετά το διαζύγιο, το 1940, χώρισε με τον Μάρεϊ και ξαναπαντρεύτηκε με τον Ριβέρα.
Η υγεία της όμως χειροτερεύει συνεχώς. Από το 1944 και μετά υποβάλλεται σε αρκετές εγχειρίσεις στη λεκάνη και το πόδι. Στις αρχές του 1950 η ψυχική της κατάσταση γίνεται ιδιαίτερα κρίσιμη, με αποτέλεσμα να εισαχθεί σε νοσοκομείο της πόλης του Μεξικού για ένα περίπου χρόνο. Η καλλιτεχνική της φήμη εκείνη την περίοδο πυροδοτείται ακόμη περισσότερο και μάλιστα αυξάνεται περισσότερο στις ΗΠΑ απ’ ότι στη γενέτειρά της το Μεξικό. Το έργο της αναγνωρίζεται από τα μεγαλύτερα μουσεία των ΗΠΑ. Το 1946 λαμβάνει υποτροφία από τη μεξικανική κυβέρνηση, καθώς και το επίσημο βραβείο της Ετήσιας Εθνικής Έκθεσης. Λίγο πριν πεθάνει η Φρίντα, με το ένα πόδι της ακρωτηριασμένο, μπόρεσε να παραστεί στη μοναδική της έκθεση, κατάκοιτη στο κρεβάτι της, το καταστολισμένο με σφυροδρέπανα και κεντημένα μαξιλάρια που έγραφαν «Diego mi amor».
Εμφανίζεται για τελευταία φορά στο κοινό τον Ιούλιο του 1954, σε μια κομουνιστική διαδήλωση κατά της ανατροπής του αριστερού προέδρου της Γουατεμάλας Jacobo Arbenz. Πέθανε στις 13 Ιουλίου του 1954 στον ύπνο της μία εβδομάδα ακριβώς μετά τα γενέθλιά της, σε ηλικία 47 ετών. Τον προηγούμενο χρόνο χρειάστηκε να ακρωτηριάσει το δεξί της πόδι λόγω γάγγραινας και μάλιστα, λόγω της ψυχικής της κατάρρευσης αποπειράθηκε και να αυτοκτονήσει. Οι τελευταίες λέξεις στο ημερολόγιό της ήταν: «Ελπίζω το τέλος να είναι χαρούμενο και ελπίζω να μην επιστρέψω ποτέ ξανά. Φρίντα». Ως επίσημη αιτία θανάτου δηλώθηκε η πνευμονική εμβολή, αν και κάποιοι υποψιάστηκαν ότι πέθανε από υπερβολική δόση που μπορεί να μην ήταν τυχαία. Δεν έγινε ποτέ αυτοψία. Είχε επίσης μια περίοδο βρογχοπνευμονίας κοντά στην εποχή εκείνη. Αργότερα, στην αυτοβιογραφία του, ο Ντιέγκο Ριβέρα έγραψε ότι η ημέρα που πέθανε η Κάλο ήταν η πιο τραγική ημέρα της ζωής του, προσθέτοντας ότι συνειδητοποίησε αργά πως το πιο θαυμάσιο μέρος της ζωής του ήταν η αγάπη του για εκείνη. Οι πίνακές της άρχισαν να κερδίζουν το ενδιαφέρον πρώτα των Μεξικανών καλλιτεχνών τη δεκαετία του ’80, και σταδιακά ήρθε η διεθνής αναγνώριση. Η αναγνώριση αυτή περισσότερο να οφείλεται στη ζωή της παρά στη ζωγραφική της, αν και αυτά τα δύο ήταν ταυτόσημα για την ίδια.
Η σημασία της Φρίντα Κάλο ως queer καλλιτέχνιδας έχει τονιστεί από την κριτικό τέχνης Tamsin Wilton. Παρατηρεί εύστοχα, την τολμηρή χρήση κοστουμιών, με τα οποία τολμούσε να αμφισβητεί τις παραδοσιακές αντιλήψεις για τη γυναικεία σεξουαλικότητα. Μάλιστα, οι απεικονίσεις της των περίτεχνων κοστουμιών του Μεξικού, χρησιμοποιήθηκαν για να υμνηθεί ο πολιτισμός των αυτοχθόνων ιθαγενών. Η ίδια τακτικά απεικονιζόταν με ανδρική ενδυμασία για να «προβεί σε μια δήλωση σχετικά με την ανεξαρτησία της από τα γυναικεία πρότυπα. Ήταν μια αριστοτεχνική και μαγική εκφραστής της παρενδυτικότητας, σκόπιμα χρησιμοποιώντας αρσενική περιβολή για την προβολή δύναμης και ανεξαρτησίας», παρατηρεί η Wilton.
«Είναι αδύνατο να ξεχωρίσεις τη ζωή από τη δουλειά αυτού του εξαιρετικού προσώπου. Οι πίνακές της είναι η αυτοβιογραφία της», είχε δηλώσει ένας Μεξικανός κριτικός τέχνης το 1954, μετά την πρώτη και μοναδική προσωπική έκθεση της Φρίντα Κάλο στη γενέτειρά της, το Μεξικό. Τα πιο πολλά από έργα της σύντομης ζωής της – αυτοπροσωπογραφίες με έντονα χρώματα – αντικατοπρίζουν τον πόνο των επώδυνων εγχειρήσεων, τη θλίψη από μερικές αποβολές που είχε και τη σεξουαλικότητά της, προιόν των έντονων σχέσεών της. Eπηρεάστηκε βαθιά από τον αυτόχθονες πολιτισμούς του Μεξικού, επιρροή η οποία είναι εμφανής στη χρήση των φωτεινών χρωμάτων και του δραματικού συμβολισμού. Συχνά περιελάμβανε το συμβολισμό της μαϊμούς. Στη μεξικανική μυθολογία, οι πίθηκοι είναι σύμβολα της σφοδρής επιθυμίας, όμως η Κάλο τους απεικόνιζε ως τρυφερά και προστατευτικά σύμβολα. Χριστιανικά και εβραϊκά θέματα απεικονίζονται ,επίσης,συχνά στο έργο της. Συνδύασε στοιχεία της κλασικής θρησκευτικής μεξικανικής παράδοσης με υπερρεαλιστικές αποδόσεις. Τη μοναξιά που βίωνε καθημερινά την αντιμετώπισε ζωγραφίζοντας τον εαυτό της: «Ζωγραφίζω τον εαυτό μου γιατί τον περισσότερο καιρό είμαι μόνη και γιατί είναι το πρόσωπο που γνωρίζω καλύτερα από όλα τα άλλα», έλεγε χαρακτηριστικά. To σώμα της έγινε μήνυμα και έργο τέχνης μαζί. Βρισκόμενη στο μεταίχμιο του γυναικείου και του ανδρικού, μέχρι και σήμερα παραμένει το «αποκρουστικά» ελκυστικό σύμβολο της ανεξαρτησίας από τα παραδοσιακά κοινωνικά πρότυπα και πρέπει. Από τις 143 ζωγραφιές της, οι 55 είναι αυτοπροσωπογραφίες που συχνά ενσωματώνουν συμβολικές απεικονίσεις σωματικών και ψυχολογικών πληγών.
Το 2010, η κυβέρνηση του Μεξικού, σε αναγνώριση της συνεισφοράς της Φρίντα Κάλο αλλά και του Ντιέγκο Ριβέρα απεικόνισε τα πρόσωπά τους στις δύο όψεις του χαρτονομίσματος των 500 πέσος, στην έκδοση για τον εορτασμό της 200ής επετείου της ανεξαρτητοποίησης της χώρας και της 100ής επετείου της Μεξικανικής Επανάστασης. Το Μπλε Σπίτι της Φρίντα Κάλο (La Casa Azul), όπου έζησε και δούλεψε στην Πόλη του Μεξικού, είναι πλέον μουσείο, στο οποίο εκτίθενται προσωπικά της αντικείμενα, καθώς και ένα προ-κολομβιανό δοχείο, που κρατάει την τέφρα της.
Παρακάτω μπορείτε να παρακολουθήσετε το trailer της βιογραφικής ταινίας «Frida», παραγωγής 2002. Πρωταγωνιστούν η Σάλμα Χάγιεκ και ο Άλφρεντ Μολίνα σε σκηνοθεσία Τζούλι Τέιμορ. Η ταινία ήταν υποψήφια για 6 Όσκαρ και απέσπασε τα δύο.
Επίσης, υπάρχει πρόσβαση στη διαδικτυακή έκθεση τα «Πρόσωπα της Φρίντα» (Faces of Frida) μέσω της εφαρμογής – διαθέσιμης και για iOS και για Android – αλλά και από τον ιστότοπο Google Arts & Culture. Αποτελεί συνεργασία της Google με ένα διεθνές δίκτυο ειδικών σχετικών με τη Φρίντα Κάλο και 33 μουσείων σε επτά χώρες. Ακολουθεί το link για την πρόσβαση στον ιστότοπο Google Arts & Culture: https://artsandculture.google.com/project/frida-kahlo
Πέρα όμως από τα έργα της, η Φρίντα Κάλο μας κληροδότησε και σπουδαία αποφθέγματα που αποτύπωναν την ψυχή της και τις διάφορες πλευρές και φάσεις της δύσκολης ζωής της και των προβλημάτων της.
Αποφθέγματα για τη ζωή και τα προβλήματα:
«Στο τέλος της ημέρας, μπορούμε να αντέξουμε πολλά περισσότερα απ’ όσα νομίζουμε».
«Πόδια. Τι τα χρειάζομαι από τη στιγμή που έχω φτερά για να πετάξω;»
«Τίποτε δεν αξίζει περισσότερο από το γέλιο. Είναι δύναμη το να μπορείς να γελάς, να αφήνεις τον εαυτό σου να νιώθει ελαφρύς. Η τραγωδία είναι το πιο γελοίο πράγμα».
«Τίποτα δεν είναι απόλυτο. Όλα αλλάζουν, κινούνται, τα πάντα περιστρέφονται, τα πάντα πετούν και φεύγουν μακριά».
«Αυτό που δεν με σκοτώνει, με θρέφει».
«Έπινα για να πνίξω τη θλίψη μου, αλλά η καταραμένη βρήκε τρόπο να κολυμπά».
«Πιστεύω ότι λίγο λίγο θα καταφέρω να λύσω τα προβλήματά μου και θα επιβιώσω».
«Συνήθιζα να πιστεύω ότι ήμουν ο πιο παράξενος άνθρωπος στον κόσμο, αλλά ύστερα σκέφτηκα ότι υπάρχουν τόσοι άνθρωποι στον κόσμο, πρέπει να υπάρχει κάποιος σαν κι εμένα που να νιώθει περίεργος και ατελής με τους ίδιους τρόπους που το νιώθω κι εγώ. Φανταζόμουν εκείνη τη γυναίκα και φαντάζομαι ότι πρέπει να είναι εκεί έξω, σκεπτόμενη εμένα επίσης. Ελπίζω αν είσαι εκεί έξω και διαβάζεις αυτό, να ξέρεις ότι ναι, είναι αλήθεια πως είμαι εδώ και είμαι το ίδιο περίεργη με εσένα».
Αποφθέγματα για τη ζωγραφική της:
«Νομίζουν ότι ήμουν σουρεαλίστρια, αλλά δεν ήμουν. Δεν ζωγράφιζα όνειρα, ζωγράφιζα την πραγματικότητά μου.»
«Είμαι η μούσα του εαυτού μου. Εγώ είμαι το θέμα που γνωρίζω καλύτερα. Το θέμα που θέλω να ξέρω καλύτερα».
«Ζωγραφίζω λουλούδια που δεν θα πεθάνουν ποτέ». «Γεννήθηκα μια σκύλα. Γεννήθηκα ζωγράφος».
Για τον σύζυγό της Ντιέγκο:
«Υπήρχαν δυο μεγάλα ατυχήματα στη ζωή μου. Το ένα ήταν αυτό με το τρένο και το άλλο ο Ντιέγκο. Ο Ντιέγκο ήταν κατά πολύ το χειρότερο».
«Ο Ντιέγκο ήταν πάντα: το παιδί μου, ο εραστής μου, το σύμπαν μου».
«Σ ‘αγαπώ περισσότερο από το δικό μου δέρμα και ακόμη και αν δεν με αγαπάς, πάντα θα ελπίζω ότι με αγαπάς και θα είμαι ικανοποιημένη με αυτό. Αγάπα με λίγο. Σε λατρεύω».
«Είμαι αυτός ο αδέξιος άνθρωπος που όλο αγαπάει, αγαπάει, αγαπάει. Και αγαπάει. Και ποτέ δεν φεύγει».
«Μόνο ένα βουνό μπορεί να γνωρίζει τον πυρήνα ενός άλλου βουνού».
«Αγάπα κάποιον που να σε κοιτά σαν να είσαι κάτι το μαγικό».
«Βρες έναν εραστή που θα σε κοιτάει όπως κοιτάει ένα μπισκότο».
Επιμέλεια: Κατερίνα Σχοινά, Φιλόλογος – Δημοσιογράφος
