Χειμώνας. Χρώματα έντονα. Τα καιρικά φαινόμενα σε πλήρη εξέλιξη και η φύση συγκρατεί τις δυνάμεις της σε ύπνωση για την άνοιξη που προσμένει.
Πρωινό. Αγαπημένα Εξάρχεια ανηφορίζοντας για Λυκαβηττό. Οι ανθρώπινες γειτονιές μας. Η Αθήνα μας, μια άλλη πόλη από εκεί ψηλά. Ξαπλωμένη σαν κήτος καταλαμβάνει γκρίζα όλο το λεκανοπέδιο.
Το μεγάλο γκράφιτι με τους δρόμους τυλίγει το παλιό Βαρβάκειο που φιλοξενεί πρόσφυγες και μετανάστες που κάθονται ακριβώς απέναντι από τη μεγάλη εκκλησία στον ήλιο που ξεμύτισε.
Σκέφτομαι ενώνονται οι κόσμοι αρμονικά. Παιδικές ενθουσιώδεις φωνές. Το υπέροχο σχολείο δημιουργία του Πικιώνη κουρνιασμένο στην πλαγιά. Η Δαφνομήλη, δρόμος να τον διαβείς νωχελικά, να τον απολαύσεις.
Μπαίνω σ’ έναν άλλο κόσμο, διαφορετικό, στο στούντιο του ζωγράφου Ηλία Χαρίση. Χώρος έμπνευσης, άβατο δημιουργίας και ψυχαναλυτικού προσδιορισμού.
Ολα τα μεγάλα μουσεία, αναλογίζομαι, έχουν καθιερώσει πλέον 3D ξεναγήσεις σε υπολογιστή στα στούντιο ζωγράφων που στήνουν με προγράμματα εικονικής πραγματικότητας.
Περνώ τη φιλόξενη αυλή με τους κισσούς και παραβιάζω το δημιουργικό εσώτερο καταφύγιο.
Η ντίβα με την υπέροχη ερμηνεία της στην «Τόσκα» το γεμίζει, χρώματα, πινέλα, τελάρα, καμβάδες, σχέδια, χαρακτικά, ούτε μια γωνιά δεν είναι άδεια. Κι ο ζωγράφος-δημιουργός στέκει και καλύπτει όλο τον χώρο.
Μια ζεστή κουβέντα ψυχαναλυτικής αυτογνωσίας ξεκινά…
● Πότε ένιωσες την ανάγκη να εκφραστείς… Ζωγραφίζεις για να απελευθερωθείς;
Δεν καταπιεζόμουν σαν παιδί, μια εσώτερη αγάπη με οδηγούσε στο να θέλω να ζωγραφίσω. Στην αρχή χωρίς εικαστικούς κώδικες, δεν υπήρχε κάποια μαθητεία.
Ο,τι είχα δει μέχρι τότε ήταν ασπρόμαυρα έργα σε εγκυκλοπαιδικές εκδόσεις. Είτε σε πόλη μεγαλώνεις είτε στο τελευταίο χωριουδάκι υπάρχει ελάχιστη καλλιτεχνική παιδεία σ’ αυτή τη χώρα, δεν σου δίνεται η δυνατότητα να «παρακολουθήσεις» τέχνη…
Μέχρι σήμερα με ακολουθεί -από την ιστορία της τέχνης που ξεφύλλιζα τότε- η εικόνα του Ρέμπραντ με την αγαπημένη του Σάσκια να υψώνει με το χέρι του ένα ποτήρι.
Πρέπει να ήμουν 8 χρονώ, δεν ήξερα να το ερμηνεύσω αφού δεν ήξερα καν ποιος είναι ο Ρέμπραντ. Μπορώ λεπτομερειακά να την περιγράψω… με το πρώτο συναίσθημα, αυτό που είδα τότε.
Ακριβώς όπως και ένα πορτρέτο του Πικάσο από τα πρώιμά του. Ανάμεσα στη Ροζ Περίοδο με αρχές κυβισμού. Πιτσιρίκι το είδα σε ένα περιοδικό, αφορούσε δημοσίευμα για τον θάνατό του γύρω στο 1973. Ακόμα το κουβαλάω μέσα μου.
Δεν ήξερα το μέγεθος του Πικάσο παρά ταύτα μου δημιουργούσε συναισθήματα τότε, μου δημιουργεί και τώρα.
● Και πώς προέκυψε το πρώτο σου έργο;
Ηταν έργο αυταπόδειξης, σε ηλικία 8 ετών. Οτι μπορώ να σχεδιάζω, ενώ δεν είχα κάνει καν μαθήματα.
● Αιφνιδιάστηκες από το ταλέντο σου;
Καθόλου. Tο ζητούμενο ήταν να κάνω πράγματα που ήθελα… Μαθητής Δημοτικού, επικρατούσε ερημιά γύρω μου, λιγοστές πληροφορίες. Ξεκίνησα σπουδές δι’ αλληλογραφίας.
Στις μέρες μας είναι κάτι σύνηθες, μέχρι και πανεπιστημιακό πτυχίο παίρνεις, στα δικά μου παιδικά-εφηβικά χρόνια ήταν προαιρετικό και πρωτοπόρο για να το τολμήσεις, σε χρήμα και εξωσχολικό χρόνο. Δεν υπήρχε μια πινακοθήκη να επισκεφτώ.
Η Εθνική μας Πινακοθήκη υπήρχε στα χαρτιά και τα επίσημα εγκαίνια του κτιρίου έγιναν μετά τη Μεταπολίτευση, το 1976. Ο,τι έβλεπα στα βιβλία, ό,τι άκουγα από φίλους, από κάποιο ταξίδι…
Η περίοδος της εφηβείας που εξερευνούσαμε τον κόσμο λίγο χίπικα. Φτάναμε στην Ευρώπη και στα μουσεία της με ταξίδι τεσσάρων ημερών σε συνθήκες Τσιγγάνου.
● Τι σου προσέφερε αυτή η πρώιμη εκπαίδευση; Λένε πως η εκπαίδευση ευνουχίζει το ταλέντο…
Κάτι πολύ σημαντικό… Την πίστη. Να συνεχίσω να πιστεύω σ’ αυτό που είχα μέσα μου.
● Και η Σχολή Καλών Τεχνών;
Είχα μεγάλη αντίδραση απέναντι στη σχολή. Μπορεί να μου άρεσε που πήγα, αλλά δεν το θεώρησα ποτέ κάτι αξιόλογο… Η σχολή ήταν ένας θεσμός με τα γνωστά προβλήματα και τις αρτηριοσκληρώσεις που κουβαλάει όλο το σύστημα.
Εμένα μου έλειπε η δυνατότητα ως παιδί να μπω μέσα σ’ ένα μουσείο και να σχεδιάσω, να μαθητεύω.
Τα παιδιά στην Ευρώπη είχαν τη δυνατότητα να βρίσκονται μπροστά σ’ ένα έργο και μετά να αποτυπώνουν τη δική τους δημιουργία, εδώ το στερούμαστε.
Απολάμβανα όμως το Αρχαιολογικό Μουσείο και θαύμαζα πάντα τα εκθέματα. Οταν ήμουν υποψήφιος φοιτητής πήγαινα και σχεδίαζα στο μουσείο.
● Η τέχνη σου έχει στοιχεία από αρχαϊκή τέχνη;
Βεβαίως έχει. Ακόμα και σήμερα, όταν οι άλλοι την Κυριακή πάνε και κάνουν την προσευχή τους στην εκκλησία, εγώ πηγαίνω στο Μουσείο της Ακρόπολης. Είναι μια δική μου «προσευχή» στο μεγαλείο της ανθρώπινης δημιουργίας.
● Πότε σταματάει η εκπαίδευσή σου;
Συνεχίζει. Καθημερινά μαθαίνω, αναγνωρίζω νέα σύμβολα, κώδικες, ποτέ δεν τελειώνει. Η εκπαίδευση δεν αδίκησε κανέναν…
● Τι ρόλο έπαιξε η φύση στο έργο σου;
Η φύση είναι καθηλωτική, δημιουργεί εικόνες, παραστάσεις. Δεν με αποσπούσε όμως, αλλά και δεν μπορούσα να την προσεγγίσω. Την φύση δεν μπορείς να την τιθασεύσεις. Δεν θέλω να τη μιμηθώ, δεν γνωρίζω τον κώδικα που αποτυπώνεται. Εγώ είμαι πιο ανθρωποκεντρικός.
Σαν παιδί προσπάθησα με τέμπερες να αποτυπώσω τα βουνά και τις κορυφογραμμές. Τα ονειρικά καλοκαιρινά απογεύματα που μοιάζουν σαν θάλασσες, που θυμίζουν καταρράκτες, το σιέλ με τα επίπεδα στα βουνά της Πίνδου ή της Κρήτης που υπεραγαπώ.
Τα έφτιαχνα στο μυαλό μου. Τις εικόνες τις μεταφέρεις στις αναφορές σου στον χρόνο και στον χώρο για να δημιουργήσεις συνδέσεις και συνδέσμους με τα πράγματα που βιώνεις και αισθάνεσαι.
Ο κάμπος της Λάρισας, έχει μια απίστευτη μυρωδιά που σε σημαδεύει. Η όσφρηση είναι μέρος των αισθήσεων. Εχουμε όραση, ακοή, κουβαλάμε μνήμες.
Οταν κοιτάς τα σταροχώραφα του Βαν Γκογκ και τα πουλιά, αν έχεις περάσει έστω και μια φορά από τον κάμπο της Λάρισας την εποχή του θερισμού η αίσθηση καλοκαιριού με τα πολύτιμα χρυσά του σταριού ξυπνάνε μέσα σου. Ολη η μνήμη με τις αισθήσεις και τα αισθήματα…
● Αλήθεια, τώρα που λέμε για Βαν Γκογκ, είδες την ταινία Loving Vincent;
Οχι, και δεν θα το δω. Ο Βαν Γκογκ είναι πολύ ευαίσθητος και οι διαστάσεις του δεν χωρούν σε τέτοιου είδους μικρές αναλύσεις. Είδα όμως μια πολύ ωραία ταινία για τον Τζιακομέτι. «Η Τελευταία Πινελιά» του Στάνλεϊ Τούτσι.
Αναπτύσσει τη σχέση του καλλιτέχνη με το μοντέλο του. Με εντυπωσίασε πως αποδόθηκε η τυχαία συνάντηση του καλλιτέχνη με τον Τζέιμς Λορντ, ο οποίος προθυμοποιήθηκε για μοντέλο του και περιγράφει τρυφερά τον προβληματισμό του δημιουργού.
Ο Αμερικανός κάθε εβδομάδα ακυρώνει το εισιτήριο επιστροφής του στη Νέα Υόρκη για να μείνει στο Παρίσι να ολοκληρωθεί το έργο. Εδώ είναι το μεγαλείο.
Το έργο δεν ολοκληρώνεται, αλλά γεννιέται κάθε μέρα ένα νέο πορτρέτο μέσα από αυτή την σχέση. Το πορτρέτο όμως δεν ολοκληρώνεται ποτέ. Να μιλήσω από προσωπική εμπειρία. Μπορείς να συνεχίσεις να δουλεύεις αενάως.
Κάθε μέρα που περνάει είναι ένας άλλος άνθρωπος ο καλλιτέχνης, ένας άλλος άνθρωπος το μοντέλο. Καινούριες καταστάσεις. Επαναλαμβανόμενες…
Κάθε φορά που στήνομαι απέναντι από τον καμβά, που δημιουργώ, το αίσθημα είναι πρωτόγνωρο αλλά το ίδιο. Εδώ, μέσα στο στούντιο, θέλω να έχω τη διάθεση της πρώτης φοράς.
Αν δεν έχω το πάθος, την επιθυμία να ζωγραφίσω, δεν μπορώ να έλθω…
● Αποκτάς εμπειρία και εξελίσσεσαι σε τεχνική. Εξελίσσεσαι και σε συναίσθημα;
Το συναίσθημα με ενδιαφέρει, η τεχνική όχι. Η επιθυμία να ζωγραφίσω είναι πολύ ισχυρή. Η ορμή είναι σαν την πρώτη φορά, με παρασύρει…
● Τι ζωγραφίζεις λοιπόν; Είναι ψυχανάλυση η δημιουργία;
Ο καλλιτέχνης εκτίθεται απέναντι στο μοντέλο και το μοντέλο απέναντι στον καλλιτέχνη. Για μεγάλο διάστημα σχεδίαζα αυτό που ήθελα χωρίς να έχω αναφορές. Το καταστάλαγμα καταστάσεων, μιας παράστασης που μένει…
Μια δίνη νερού π.χ. είναι υπέροχο πράγμα, αλλά εγώ θα αποτυπώσω το πώς συμπεριφέρεται ένα ανθρώπινο σώμα μέσα σ’ αυτή τη δίνη και αυτό είναι ακόμα πιο υπέροχο. Δεν μπορώ να σχεδιάζω ανθρώπους καθισμένος στη θάλασσα.
Θα έρθω στο εργαστήριό μου για να εκφραστώ. Οι εικόνες μέσα μου όμως έχουν όρια, είναι σαν ένας λογαριασμός στην τράπεζα. Αν δεν τον τροφοδοτείς παύει και να υφίσταται.
Ετσι είναι κι αυτή η διαδικασία. Πρέπει να τροφοδοτείς τη σχέση μαθητείας με τον έξω κόσμο. Αναζητάς την ύπαρξη στην απεικόνισή σου ενός αντικειμενικού ερεθίσματος που είναι το μοντέλο.
Μια άλλη ψυχή με χαρακτηριστικά που να μπορούν να προσομοιάσουν σ’ αυτό που αναζητάς.
● Τι επιδιώκεις να απεικονίσεις;
Εχω απέναντί μου κάποιον, όχι για διακόσμηση, αλλά για πραγματικούς λόγους. Η ψυχανάλυση μπορεί να είναι και από τις δύο πλευρές, και αυτός ψυχαναλύεται απέναντι και εγώ. Είναι ψυχανάλυση η δημιουργία κατ’ ανάγκη.
Ο παππούς Φρόιντ είχε κάποιον στο ντιβάνι του και του έκανε ψυχανάλυση, ο εγγονός του είχε κάποιον στο ντιβάνι του και τον ζωγράφιζε. Μέσα από τη ζωγραφική έκανε ψυχανάλυση.
Ο παππούς Φρόιντ την «αποτύπωση» την προσδιόρισε με τον όρο ψυχανάλυση, μπορεί κάποιος άλλος να έρθει και να το προσδιορίσει με διαφορετικό όρο και τρόπο.
Και ο Ρέμπραντ φαντάζομαι όταν είχε κάποιον απέναντί του το ίδιο έκανε.
● Εχει ψυχή το μοντέλο σου; Αποτυπώνεις την ψυχή ή αυτό που «βλέπεις»;
Σαφώς και έχει ψυχή όμως εγώ αποτυπώνω το όλον. Αν δεν «δω» το μοντέλο δεν θα «ζωγραφίσω» το μοντέλο, δεν υφίσταται για να το απεικονίσεις. Αυτή είναι η μεγάλη προσπάθεια.
Και τελικά πρέπει κάτι να το επιθυμείς για να το πραγματοποιήσεις.
● Η επιθυμία πάντα πραγματοποιείται;
Στη ζωγραφική, η ήττα είναι κοντά. Να ηττηθείς σχεδιαστικά εννοώ. Να μην προσομοιάζει το έργο μ’ αυτό που προσπαθείς. Ή, από την άλλη μεριά, αυτό που θεωρείται ήττα μπορεί να είναι και μια νίκη.
Ο κόσμος αναγνωρίζει αυτό που προσπάθησες να απεικονίσεις όχι από αυτό που ήταν, αλλά από αυτό που κατέληξε να είναι.
● Αρα μπορεί να σε πάει κάπου αλλού;
Ναι. Δημιουργείς μια άλλη εικόνα. Μια εικόνα που ο κόσμος δεν τη «διαβάζει» στο μοντέλο, αλλά είναι η «εικόνα» του μοντέλου. Η εικόνα που εγώ αποτύπωσα. Το σύνολο της οπτικής μου με την παρουσία. Η καθημερινή παρουσία.
Το μοντέλο καθημερινά δεν είναι το ίδιο, ούτε εγώ. Συναισθηματικά αλλάζουμε σε διαθέσεις. Καμιά νέα μέρα δεν βρίσκει τους ανθρώπους ίδιους όπως τους άφησε η προηγούμενη.
Μπορεί αύριο να δω άλλο πράγμα στο μοντέλο, να με κάνει πιο πλούσιο ή να με κάνει να αγαπήσω και να αναγνωρίσω πράγματα που δεν τα γνώριζα και αντιδρούσα με άλλο τρόπο.
● Σταματάς να δουλεύεις γιατί αισθάνεσαι ικανοποιημένος;
Οχι, κάθε μέρα αναμένω την επόμενη να συνεχίσω. Η ικανοποίηση δεν είναι κάτι απόλυτο. Είναι το πόσο μου επιτρέπει η δημιουργική ένταση να ευχαριστηθώ. Δεν βιάζομαι να ευχαριστηθώ ή να απογοητευτώ, περιμένω να είμαι πιο ψύχραιμος.
Κάθε μέρα βάζουμε από ένα μικρό λιθαράκι στην ευαισθητοποίηση του γίγνεσθαι. Δηλαδή αγαπάς τους ανθρώπους γι’ αυτό που είναι και θέλεις να το αποτυπώσεις, όχι τα εξωτερικά τους χαρακτηριστικά, αλλά τον «χαρακτήρα» του.
Δεν ζωγραφίζω για να προκαλέσω μέσω της εικόνας για τη θέαση.
● Και η εξαιρετική τριλογία σου «Δίψα – Πείνα – Ερωτας»;
Συνεχίζω, δεν την τελείωσα. Την έχω αλλάξει. Τώρα είμαι πιο κοντά σ’ αυτό που θέλω.
● Ποιο ήταν το ερέθισμα; Τι ήθελες να δείξεις;
Οι άνθρωποι είναι αυτό που είναι, δεν ήθελα να δείξω κάτι άλλο! Να ζωγραφίσω, να απεικονίσω την ύπαρξη. Με βασανίζει σχεδιαστικά. Είναι ενδιαφέρον. Ποικίλο, πλούσιο από κάθε άποψη. Η ύπαρξη προϋποθέτει πυκνότητα. Σχεδιαστική, χρωματική, συναισθηματική, πτυχές, φωτοσκίαση.
● Αρα υπάρχει καθοριστική σχέση με το μοντέλο;
Το μοντέλο είναι μέρος του δημιουργήματος. Θυμάμαι ο δάσκαλός μου Γιάννης Μόραλης που έβαζε μια καρέκλα π.χ. να ζωγραφίσουμε στη σχολή και πάντα έλεγε «όχι δια χειρός Βαράγκη…» -(διαφήμιση της εποχής για κατάστημα επίπλων)- «αλλά διά χειρός… ζωγράφου» δηλαδή όχι την ακριβή απεικόνιση του αντικειμένου αλλά την προσωπική οπτική του δημιουργού.
● Επιλέγεις τα μοντέλα σου;
Οχι, όποιος έχει τη διάθεση μου ποζάρει. Ολοι μπορούν να γίνουν μοντέλα. Προσπαθώ να «γράψω» εικαστικά, να «σχεδιάσω» με πολλές σημασίες την παράσταση της παρουσίας γιατί έτσι είναι, η κάθε παρουσία έχει μια παράσταση.
Δεν μιμούμαι στον καμβά. Θέλω να μπορώ να τρυπήσω με μια καρφίτσα τον μουσαμά και να τρέξει αίμα!
Δεν θέλω καμιά φωτογραφική απεικόνιση, αλλά καθαρά σχεδιαστική. Με βασανίζει. Να φτάνουμε στα όρια με το μοντέλο. Το προσπαθώ πολύ.
● Οικείο μοντέλο, γνωστό ή άγνωστο;
Ακολουθώ την παράσταση. Το μοντέλο συμμετέχει στην παράσταση και είναι θαυμάσια διαδικασία. Συμβάλλει τα μέγιστα στο να δημιουργήσω ένα έργο.
● Φοβούνται οι άνθρωποι που ζωγραφίζεις μήπως αναγνωρίσεις κάτι άγνωστο σ’ αυτούς;
Ναι. Ολοι μας έχουμε φοβίες. Το φοβούνται ίσως ασυνείδητα. Υπάρχουν όμως και ζωγράφοι που φοβούνται την παρουσία του μοντέλου γιατί είναι κριτής. Πόσο τον προσεγγίζεις. Να η ήττα.
Είσαι το ίδιο ευάλωτος και εκτίθεσαι στο μοντέλο, όσο το μοντέλο στον καλλιτέχνη. Είναι αμφίδρομη σχέση. Μια άλλη διάσταση που μπορεί να συμβεί είναι όταν το μοντέλο κουβαλάει ανασφάλεια για το σώμα του ή γενικά δεν αποδέχεται την ύπαρξή του ή ακόμα ενδέχεται να έχει μια άλλη εικόνα για την παρουσία του από αυτό που είναι. Πολλοί άνθρωποι δεν «αναγνωρίζουν» την εικόνα τους, αλλά βλέπουν την εικόνα που θέλουν να είναι.
Εγώ ζωγραφίζω την παράσταση ακριβώς απέναντί μου. Οχι αυτή που έχει στο μυαλό του το μοντέλο.
● Ολοκληρώνεται το έργο…
Γυρνάω σελίδα, έχω την επιθυμία να πάω παρακάτω. Το έργο που έχει τελειώσει έχει κάνει τον κύκλο του, έχει κλείσει.
Αν είμαι ικανοποιημένος ή θεωρώ πως δεν επιδέχεται επιπλέον εργασία ή δεν μπορώ να συνεχίσω νιώθοντας ότι όσα είχα να πω τα είπα τότε τα υπόλοιπα τα αναλαμβάνει ο χρόνος.
Το έργο δεν υπάρχει από μόνο του, ο χρόνος τελειώνει τα έργα. Μου λέει το έργο πότε έχει τελειώσει, να μην ξανασχοληθώ μαζί του, τότε με δικαιώνει. Θα μείνει γυρισμένο πλάτη στον τοίχο να μην φαίνεται και μετά από πολύ καιρό θα το δει το κοινό.
Εχω και μια αρχή, ποτέ δεν δείχνω ένα έργο όταν γεννιέται ή είναι πολύ φρέσκο. Πρέπει να είμαι απόλυτα σίγουρος πως καλύπτει αυτό που είχα στο μυαλό μου. Περνά και ένα διάστημα που μπορεί να σβηστεί. Το ξεχνώ και μου δείχνει τι πραγματικά είναι.
● Δεν είσαι παρών όμως όταν το κοινό έρχεται σε επαφή μαζί του. Τι είναι για τον κόσμο το έργο σου;
Το έργο μου είναι που προκαλεί τον διάλογο, τα συναισθήματα, την επαφή, τις ενστάσεις, την αποδοχή. Τον κόσμο τον συναντώ μέσα από το έργο μου. Είναι αυτός που αποκτά σχέση μαζί του.
●Υπάρχει έργο που δεν έχει τελειώσει;
Ναι, πολλά. Φοιτητής ακόμα είχα παρατήσει διάφορα έργα μου που δεν με ικανοποιούσαν σε σπίτια όπου ζούσα.
Πρόσφατα πήρα μια φωτογραφία ενός τέτοιου έργου μου που με ρωτούσαν αν είναι δικό μου. Το είδα και μπορώ να πω πως μου άρεσε πολύ. Τώρα όμως. Δεν ξέρω ποιος το έχει. Εχω πολλά τέτοια «έκθετα» έργα. Σαν μια σχέση που φεύγεις και αλλάζεις σελίδα.
Τώρα όμως που τα βλέπω αναρωτιέμαι μέσα μου γιατί τα παράτησα. Επανέρχεται το συναίσθημα.
Μερικές φορές αισθάνομαι πως μπορεί να τα αδίκησα. Ισως δεν τα εκτίμησα όσο θα έπρεπε. Αλλά δεν αλλάζει ο χρόνος.
● Υπάρχει έργο που δεν το έχει δει κανείς;
Θα τα δει κάποια στιγμή. Οπως συμβαίνει και τώρα. Τα έργα που δείχνω αυτή την στιγμή στην έκθεση «Καινούργιες πατρίδες» στο Λουτρό των Αέρηδων αφορούν καταστάσεις που είναι πανανθρώπινες και διαχρονικές.
Ολοι οι άνθρωποι διψούν, όλοι επιθυμούν νερό. Μπορεί να είναι πρόσφυγες, μετανάστες, καθημερινοί άνθρωποι παντού, που βιώνουν τη σχέση-εξάρτηση με το νερό.
Τα έργα ανήκουν στην τριλογία «Δίψα-Πείνα-Ερωτας». Εγιναν κάποια περίοδο και δεν ήθελα να τα δείξω. Δεν ήθελα να σκεφτεί κάποιος ότι υπάρχει τώρα το πρόβλημα το μεταναστευτικό και το εκμεταλλεύομαι.
Αυτά τα έργα προέκυψαν παλαιότερα. Απλά ενθουσιάζομαι γιατί μπορώ να τα βλέπω και να τα δείχνω μετά από δέκα χρόνια ή και περισσότερο και να λέω πως μου αρέσουν.
● Ανατρέχεις στα παλαιότερα έργα σου;
Καθόλου, απλά μου αρέσει να με αιφνιδιάζει θετικά το έργο όταν το βλέπω. Να πω αυθόρμητα «Α, τι ωραίο που είναι», και ενώ είναι δικό μου να το βλέπω σαν τρίτος.
Αναγνωρίζω μετά τον χρόνο και το συναίσθημα από όταν δημιούργησα το έργο. Πλημμυρίζω!
Με επαναφέρει σε χρόνους περασμένους ή περατούς, στιγμές συναισθηματικές, στο εικαστικό περιβάλλον, στην εποχή, πως οι άνθρωποι επικοινωνούσαμε τότε, τα κινήματα, οι δράσεις που υπήρχαν.
● Υπάρχει έργο που δεν πουλιέται;
Ολα τα έργα πουλιούνται.
● Υπάρχει έργο που κατέστρεψες;
Ουκ ολίγα. Πίστευα εκείνη τη στιγμή πως δεν έχει νόημα.
● Μετανιώνεις;
Οχι. Δεν θέλω να τα σκέφτομαι. Η σχέση μου με την τέχνη είναι ερωτική. Συμβαίνει κι εδώ ότι συμβαίνει με τις σχέσεις δημιουργίας.
● Η «οντότητα» τέχνη λοιπόν πώς είναι μέσα σου; Πλημμυρίζει τον δημιουργό και πού τον «πάει»;
Είναι σκέψεις, καταστάσεις, παραστάσεις που έρχονται διάδοχα. Δεν μπορώ να τις ξεχωρίσω αυτόνομα.
Είναι ένα σύνολο καταστάσεων που δημιουργούν μια νέα κατάσταση που εμφανίζεται κάποια στιγμή αναγνώσιμη και η ανάγνωση δημιουργεί άλλα συναισθήματα τα οποία ποικίλουν και επικάθονται στις προηγούμενες καταστάσεις και γίνεται κάτι πολύπλοκο για τον δημιουργό. Τον οδηγεί.
Εγώ δεν θέλω να κάνω ρεπορτάζ σ’ αυτό το πολυποίκιλο σύστημα αναφορών και εικαστικών τοποθετήσεων. Η αίσθησή μου, η επιθυμία μου να δημιουργήσω, να ζωγραφίσω, πρέπει να πληρωθεί.
Ολα τα άλλα εμποδίζουν την ανάγνωση του έργου που θέλω να φτιάξω. Ετσι γίνεται μοναδικό το έργο. Δεν έχει αναφορά για να γίνει κάτι άλλο. Εχει αυτονομία. Αυτό είναι το ζητούμενο μου.
● Η σειρά των έργων σου με τα φιλιά με εκπλήσσουν για τη διαφορετικότητα που αποπνέουν μεταξύ τους παρά το ότι είναι το ίδιο θέμα.
Θα μπορούσα να βγάλω ένα έργο και αντίγραφα. Οχι, όμως, δεν είναι το ίδιο πράγμα. Παραλλαγές στο ίδιο θέμα. Λατρεύω τη μουσική και θα μιλήσω με μουσικούς όρους.
Ο Μότσαρτ είναι Μότσαρτ, αναγνωρίζεις τον ήχο του, αλλά το κάθε κομμάτι που ακούς είναι διαφορετική σύνθεση τόνων και ημιτονίων φθόγγων και οργάνων.
Παραλλαγές με μικρές αποκλίσεις που φτιάχνουν όμως κάτι άλλο. Εκεί είναι και η δυσκολία: να διατυπώσεις διαφορετικά πράγματα με μικρές αποκλίσεις. Στα μεγάλα, τα εμφανώς διαφορετικά είναι εύκολα.
●Και οι δικές σου αποκλίσεις;
Προκύπτουν μέσα από τη δημιουργία. Αυτό που σήμερα αναιρώ, αύριο το επαναδιατυπώνω και σίγουρα το έργο πλουτίζεται και αρχίζουν οι διαφορές να καταλαγιάζουν, αλλά και να αυξάνονται ταυτόχρονα. Να διαφοροποιούνται μεν αλλά και να ενοποιούνται.
Ακόμα και στην τριλογία μου «Δίψα-Πείνα-Ερωτας» που περιλαμβάνει δεκάδες έργα δεν έχει νόημα να έχουν τεράστιες διαφορές.
Αν κάποιος πεινά και τρώει δεν τρώει διαφορετικά από κάποιον που πεινά λιγότερο. Η ύπαρξη, η βουλιμία, η πλήρωση της επιθυμίας. Η δίψα εμπεριέχει την πείνα και τον έρωτα. Το ίδιο και τα άλλα. Το καθένα μόνο του εμπεριέχει τα άλλα δύο.
Ο μετανάστης, ο πρόσφυγας, ο απλός περιπατητής, ο άνθρωπος εν τέλει, έτσι όπως συνέβαινε πάντα και για χιλιάδες χρόνια πριν, το ίδιο θα διψάσει, θα πεινάσει και θα ερωτευτεί.
● Πού τοποθετείς τον εαυτό σου ως ζωγράφο; Στη μοντέρνα ζωγραφική;
Εμένα με ενδιαφέρει να είμαι ζωγράφος. Δεν με ενδιαφέρουν οι «-ισμοί»! Να δημιουργώ, να εργάζομαι, να αναφωνώ «Ζήτω η εργασία!» Οταν πάω σ’ ένα μουσείο ή γκαλερί δεν ψάχνω να δω ποιος είναι μοντέρνος ή κλασικός, όνομα εμπορικό ή άγνωστος. Βλέπω το έργο και μου αρέσει ή δεν μου αρέσει.
Το κοινό εκπαιδεύεται στο μουσείο και στις αίθουσες, όχι στο βιβλίο με όρους. Εκεί απλά πληροφορείται.
Η ευαισθητοποίηση απέναντι στην τέχνη συμβαίνει όταν προσεγγίζεις από κοντά το έργο. Θα σου αποκαλυφτεί, όταν το δεις στην πραγματική του διάσταση, παρατηρείς τις γραμμές του, όταν σταθείς απέναντί του οπτικά θα «συνομιλήσεις» μαζί του. Τότε θα βγάλεις συμπεράσματα.
● Στέκομαι απέναντι από ένα έργο σου θεατής και έχω άλλα συναισθήματα από σένα όταν το δημιούργησες.
Σαφώς. Θα ήταν λάθος να έχεις τα ίδια συναισθήματα. Εμείς όλοι που εμπλεκόμαστε με χρώματα, πινέλα, μολύβια, ακουαρέλες σαφώς και έχουμε άλλα συναισθήματα.
Οταν ξεκινάς ένα έργο, μέχρι να ολοκληρωθεί, ακολουθείς μια πορεία, όπως είπαμε, σε διαφορετικές μέρες.
Και το κοινό έχει διαφορετικά συναισθήματα απέναντι σε ένα έργο. Απορρέουν από την εικόνα αλλά και από την προσωπική συναισθηματική διαφορετικότητα του καθένα. Την προσλαμβάνουσα, την προσωπική αισθητική, αλλά και την καλλιτεχνική παιδεία.
● Θα αισθανθώ ίδια συναισθήματα σε ένα έργο φτιαγμένο παλαιότερα ή σαν σύγχρονος άνθρωπος θα με αγγίξει κάτι δημιουργημένο πρόσφατα;
Η τέχνη είναι αχρονική. Το έργο μάς ενδιαφέρει. Αν σταθούμε μπροστά σε έναν Ρούμπενς, σε έναν Ενγκρ, σε έναν Ντεγκά, σε έναν Βελάσκεθ, σε έργα πλειάδας καλλιτεχνών θα κατανοήσουμε πως η τέχνη δεν έχει εποχή, δεν έχει χρόνο. Τα συναισθήματα δεν έχουν χρόνο. Πιστεύω πως δεν έχουν διαφορετικά συναισθήματα οι άνθρωποι σήμερα από τους ανθρώπους πριν από 500 χρόνια.
Βέβαια υπάρχει και η εμπορικότητα ενός έργου. Υπάρχει το μάρκετινγκ στην τέχνη, πάντα υπήρχε πολλές φορές με άλλα κριτήρια. Το θέμα είναι να αντέχει το έργο και ο καλλιτέχνης στον χρόνο.
Μέσα στους τελευταίους 5 αιώνες πολλοί καλλιτέχνες ήρθαν στην επιφάνεια, άλλοι ξεχαστήκαν, άλλοι επανήλθαν. Μην ξεχνάμε το μέγεθος Ελ Γκρέκο που για εκατοντάδες χρόνια είχε «αποσιωπηθεί».
Από την άλλη, βέβαια, ήρθαμε στην κατάσταση το επίπεδο της απλής χειροτεχνίας και την όποια ψευτοϊδέα κάποιοι σήμερα να την αποκαλούν τέχνη.
● Πως νιώθεις όταν έργα σου ταξιδεύουν και εκτίθενται στο εξωτερικό; Στην έκθεση Summa Arts στις Βρυξέλες;
Δεν κολακεύομαι. Με αιφνιδιάζει ευχάριστα όταν δεν περιμένω κάτι. Ακόμα και ένα απλό μπράβο με ενθουσιάζει. Ξένοι και Ελληνες στέκονται το ίδιο απέναντι στα έργα μου. Είναι ανθρωποκεντρικά.
● Εκπλήσσεις τον εαυτό σου;
Αλλες φορές με εκπλήσσει θετικά και άλλες αρνητικά.
● Αρνητικά;
Εκεί που νομίζω μέσα στον καμβά ότι έχω «κερδίσει» τα πάντα, να μην αναγνωρίζω τίποτα… Να τα χάνω όλα!
● Και θετικά;
Οταν δουλεύω νιώθω άτρωτος! Δημιουργός! Οταν δεν δουλεύω είμαι δυστυχισμένος.
● Εχεις ενόραση για τα έργα σου; Βλέπεις την πορεία τους;
Οχι, καθόλου. Το μόνο που μπορώ να πω σαν ενόραση είναι πως θα υπάρχουν και μετά από μένα. Η κόρη μου Ανδρονίκη και το εικαστικό μου DNA…
● Επηρεάστηκες από την κρίση;
Η κρίση υπήρχε. Δεν τη διαβάζαμε γιατί υπήρχε το χρήμα που έκρυβε την κρίση. Στην τέχνη όμως η κρίση ήταν εμφανής. Είχαμε εικάσματα που κρύβονταν πίσω από «ιδέες».
Δες τι γίνεται τώρα με την «Προέλευση του κόσμου» του Γκιστάβ Κουρμπέ. Απενεργοποιούν, λογοκρίνουν και κλείνουν λογαριασμούς στο ίντερνετ που αναρτούν αυτό το υπέροχο έργο.
Ουρές περιμένουν στο Μουσείο Ορσέ, να απολαύσουν μια καταπληκτική εικόνα, ένα έργο ηδονικό, αγαπησιάρικο, περιεκτικό. Αν αρχίσουμε στο όνομα οποιασδήποτε «παγκοσμιοποίησης» αυτόματα να λογοκρίνονται τα πάντα, ο πολιτισμός μας θα καταρρεύσει.
Ο οποιοσδήποτε θα λογοκρίνει και θα αποκλείει ό,τι τον ενοχλεί. Πρέπει να καταλάβουμε, θίγεται η έκφραση.
Ας δούμε τι γίνεται με τον πόλεμο, με τα αρχαία της Παλμύρας, τα βυζαντινά, τα ρωμαϊκά, οι Βούδες, όλα καταστράφηκαν, η ιστορία, ο πολιτισμός, οι ανθρώπινες «ρίζες» πέρα βέβαια από το πρωταρχικό, τις ανθρώπινες ζωές.
Σε λίγο καιρό τα social media θα επιλέγουν ακριβώς τι θα δούμε. Στο timeline βλέπουμε συγκεκριμένες αναρτήσεις συγκεκριμένων «φίλων» και διαφημιστικά. Μας κατευθύνουν.
Αύριο η κατεύθυνση θα φτάσει στο σημείο να αντιλαμβάνεσαι τον κόσμο όπως κάποιοι θέλουν. Και δεν υπάρχει αντίσταση. Ειδικά στην τέχνη.
● Τι υπάρχει στην Αθήνα σήμερα;
Σήμερα που βιώνουμε την καθημερινότητα της κρίσης σε υπερθετικό βαθμό, με φόρους, χωρίς περίθαλψη, χωρίς παιδεία, που πληρωνόμαστε για την εργασία μας με επιδόματα οι Ελληνες καλλιτέχνες είναι ανασφάλιστοι.
Σχεδόν δεν μπορούν να παράξουν τέχνη. Ας αναλογιστούμε με τι όρους και σε ποιες συνθήκες παράγουν.
Ο καλλιτέχνης πρέπει να δημιουργεί αναπόσπαστος εκτός χρόνου και συνθηκών. Να εργάζεται στη διάσταση του χρόνου ως μέρος μια παγκόσμιας συλλογικότητας που το έργο του θα εκτείνεται χωροχρονικά στο παρελθόν και στο μέλλον.
● Αλήθεια τι σημαίνει το ΕΜΣΤ; Μπορεί να φιλοξενήσει σύγχρονη τέχνη; Η documenta στην Αθήνα;
Το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Εθνικό μάλιστα. Τίποτα δεν σημαίνει. Δεν εγκαινιάστηκε ακόμα, όμως βλέπουμε πως δεν είναι και αναγκαίο. Φιλοξένησε και την documenta. Ποιο το νόημα;
Σε μια χρεοκοπημένη χώρα κουβαλούν από το γερμανικό κρατίδιο της Εσσης την προβληματική documenta. Διαρθρωμένη με τον τρόπο που είναι.
Οπως λέει και ο Ζαν Κλερ, μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας και για πολλά χρόνια διευθυντής του Μουσείου Πικάσο στο βιβλίο του «Χειμώνας στον Πολιτισμό» -που εκδόθηκε στα ελληνικά το 2012, παρακαλώ- βιβλίο τολμηρό και με πολλές αλήθειες, είναι στημένη πάνω στις δράσεις που ξεκίνησαν το ’30 από τον Γκέμπελς και περιγράφει ο συγγραφέας πως ο Βίκτορ Κλέμπερερ στη μελέτη του αναλύει τη «γλώσσα» του Γ’ Ράιχ, τις «δράσεις» τους, τις ψεύτικες λειτουργίες κτλ.
Δεν μπορούν δράσεις και ψεύτικα πράγματα να είναι πολιτισμός και να παράξουν τέχνη.
● Οι γκαλερί και οι αίθουσες τέχνης πού βρίσκονται σ’ αυτό το τοπίο;
Παίζουν μεγάλο ρόλο στην προβολή του έργου των καλλιτεχνών όμως όλοι πια είμαστε θύματα της οικονομικής κρίσης.
Η κοινωνία μας δυστυχώς ζει Μεσαίωνα, μάλιστα σου επιβάλλεται παγκόσμια ο Μεσαίωνας και αναμένουμε την Αναγέννηση.
Ας διαμορφωθεί αντίδραση με όσο το δυνατόν πιο πολλές οξύτερες εικαστικές συναντήσεις, ενάντια στην τεχνολογική περιγραφική ρηχή απεικόνιση του «ευτυχισμένου ανθρώπου».
Οι καλλιτέχνες πρέπει να πάψουν να είναι εξυμνητές της τεχνολογικής ευδαιμονίας και να σταματήσουν να δημιουργούνται «μουσεία φαστ-φουντ» τέχνης. Η τέχνη πρέπει και απαιτεί ψυχολογικά ερείσματα και διατυπώσεις.
Ο δημιουργός παλεύει με την ύλη που θα δώσει την πνευματικότητα στο έργο του.
από την Αγνή Κατσιούλα
Φωτογραφίες: Βασίλης Μαθιουδάκης
Πηγή: efsyn.gr/
