Μεταθανάτια ανάκτηση σπέρματος: μια αναπαραγωγική επανάσταση

Από το 1997 έως το 2002, οι Hurtwitz et al. παρατήρησαν μια 60% αύξηση των αιτημάτων μεταθανάτιας ανάκτησης σπέρματος (PSR) στις Ηνωμένες Πολιτείες, με τον αριθμό των εγκεκριμένων αιτήσεων να αυξάνεται επίσης κατά 68%, παράλληλα με τη βελτίωση των τεχνολογιών υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (ART). Ως εκ τούτου, η πλαισίωση της PSR για μεταθανάτια γονιμοποίηση από αρχές και συστάσεις καθίσταται ολοένα και πιο επιτακτική.  Στις ηθικές προεκτάσεις της PSR περιλαμβάνονται: οι ανησυχίες σχετικά με τη συγκατάθεση μετά από ενημέρωση, τα δικαιώματα του θανόντος, τα συμφέροντα του αιτούντος μέρους, τα συμφέροντα του ανηλίκου (Freeman T. 2015; 33:45-63), καθώς και η υποκείμενη λεπτή θέση και των δύο γιατρών όσο και των κλινικών γονιμότητας (Robertson et al. 1998, Negro et al. 2020; 171: e225-8)

Οι προσεγγίσεις των διάφορων χωρών ως προς το θέμα ποικίλλουν. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, αν και δεν υπάρχει καμία κυβερνητική ρύθμιση για την PSR, αρκετές επιστημονικές εταιρείες έχουν τοποθετηθεί επί του θέματος είτε περιορίζοντας είτε προωθώντας την PSR (1, 2). Ωστόσο, λόγω της απουσίας πρωτοκόλλων και/ή κανονισμών που αναγνωρίζονται σε εθνικό επίπεδο, η νομολογία καθοδηγεί το νομικό πλαίσιο σε περίπτωση αιτημάτων PSR.

Στην Ιταλία απαγορεύεται η PSR, εκτός εάν η εφαρμογή της αναπαραγωγικής τεχνικής έχει ήδη οδηγήσει στο σχηματισμό εμβρύων, και η εμφύτευση επιτρέπεται προκειμένου να διατηρηθούν «τα δικαιώματα όλων των εμπλεκόμενων υποκειμένων, συμπεριλαμβανομένου του συλληφθέντος» (3). Το κύριο πλαίσιο αναφοράς εξακολουθεί να είναι η εθνική νομοθεσία που ρυθμίζει την πρόσβαση στις ιατρικώς υποβοηθούμενες διαδικασίες αναπαραγωγής, πράγμα που επισύρει επιπτώσεις που έχουν αναδειχθεί εδώ μέσω αναλύσεων των σχετικών δικαστικών αποφάσεων. Επομένως, στις χώρες που δεν υπάρχει συμμετοχή σχετικών ιατρικών εταιριών, επιτροπών βιοηθικής και επιστημονικών ιδρυμάτων, με εκθέσεις και συστάσεις ως προς την PSR, αφήνεται ως κύριος ρυθμιστής των σχετικών θεμάτων να είναι η εθνική νομοθεσία, πράγμα όμως που δεν ανταποκρίνεται στις σύγχρονες κοινωνικές ανάγκες.

Πολλές χώρες δεν έχουν ακόμη τυποποιημένα πρωτόκολλα και τα υπάρχοντα διαφέρουν σημαντικά μεταξύ τους, ιδίως όσον αφορά τα απαιτούμενα αποδεικτικά στοιχεία προηγούμενης συναίνεσης, τις περιόδους αναμονής πριν επιτραπεί η χρήση του δείγματος σπέρματος, τις μεθόδους ανάκτησης, τις υλικοτεχνικές πτυχές που σχετίζονται με τη συντήρηση, και το οικονομικό κόστος της διαδικασίας (4, 5).

Η ανάλυση της έρευνας που διεξήχθη αποκάλυψε μια έλλειψη ομοιομορφίας και ομοιογένειας στον τρόπο που η PSR προσεγγίζεται και ρυθμίζεται, πράγμα που σημαίνει πλήξη ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ασάφειες και καθυστερήσεις, καθώς και επίταση της κοινωνικής ανισότητας όταν άτομα δεν διαθέτουν τα οικονομικά μέσα για αναπαραγωγικό τουρισμό. Τα περισσότερα πρωτόκολλα ζητούν την απόκτηση συγκατάθεσης μετά από ενημέρωση (6). Οι άλλες περιπτώσεις περιλαμβάνουν: γραπτό με την υπογραφή του δότη (7), προφορική μνεία που τεκμηριώνεται πριν από τον θάνατο του δότη και ορίζεται ως προφορική συνομιλία με γιατρό ή άλλο πρόσωπο που δεν πρέπει να είναι δικαιούχος των προβλέψεων επί του θέματος (8), δυνατότητα σιωπηρής συναίνεσης και ορισµός ενός υποκατάστατου λήπτη αποφάσεων (9).

Πρόσφατα, η PSR αποτέλεσε το αντικείμενο μιας έκθεσης της Επιτροπής Δεοντολογίας της Αμερικανικής Εταιρείας Αναπαραγωγικής Ιατρικής. Στο έγγραφο τονίζεται ότι η µεταθανάτια χρήση γαµετών για τεχνικές γονιµότητας είναι νοµικά εφικτή µόνο µετά την προσκόµιση γραπτής τεκµηρίωσης, η οποία θα αντικατοπτρίζει τη βούληση του αποβιώσαντος (10, 11)

Από την PSR αναδύονται τα ζητήματα:

• Τι συνέπειες θα έχει η γονιμοποίηση από PSR στο παιδί; Προκειμένου να εξυπηρετηθούν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τα συμφέροντα των παιδιών, οι μέθοδοι αυτές θα μπορούσαν να ενσωματωθούν σε προγράμματα ψυχολογικής παρακολούθησης μετά τον τοκετό (12, 13).
• Δεδομένης της έλλειψης διεθνών πρωτοκόλλων ή/και κατευθυντηρίων οι γιατροί ή τα κέντρα γονιμότητας αναλαμβάνουν έναν εξαιρετικά αμφιλεγόμενο ρόλο, λόγω της καίριας συμβολής τους (14, 15, 16).
• Η ασφάλεια της PSR είναι μια άλλη πτυχή θεμελιώδους σημασίας (17).

Μια άλλη πτυχή η οποία θα μπορούσε να ενθαρρύνει τη διενέργεια PSR, έχει να κάνει με τον βαθμό αξιοπιστίας των κλινικών γονιμότητας στις οποίες η γυναίκα θα πρέπει να απευθυνθεί για τις πρακτικές ART σε όποιο μέρος δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιήσει το σπέρμα του δικού της συντρόφου (18). Έχουν υπάρξει περιπτώσεις που αποδεικνύουν ότι το να είναι άγνωστος ο δότης και το να εξαρτώνται στη γνωστοποίησή τους τα στοιχεία για αυτόν μόνο από την κλινική γονιμότητας ενέχει κινδύνους για την οικογενειακή ακεραιότητα των χρηστών του σπέρματος του δότη.

Η έρευνά μας αποκάλυψε μια εκτεταμένη και ουσιαστική ανεπάρκεια των νομικών πλαισίων και καταστατικών, τα οποία στις περισσότερες περιπτώσεις σχεδιάζονται και διαμορφώνονται σύμφωνα με τις κοινωνικές και επιστημονικές συνθήκες που, όμως, μεταβάλλονται ταχέως και ριζικά (19). Ορισμένες χώρες μόνο, προφανώς περισσότερο ανταποκρινόμενες στην ανάγκη αυτή, έχουν θεσπίσει επίσημα σύνολα κανονισμών (20, 21). Στην Ιταλία, η κατάσταση είναι αξιοσημείωτα διαφορετική από τη διεθνή. Η αδράνεια του ιταλικού νομοθετικού και δικαστικού συστήματος στηρίζεται σε ένα πολιτισμικό, κοινωνικό και θρησκευτικό υπόβαθρο που επηρεάζει έντονα τη βιοηθική σκέψη και την πρωτοβουλία χάραξης μιας πολιτικής (22, 23)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Ethics Committee of the American Society for Reproductive Medicine. Posthumous reproduction. Fertil Steril 2004; 82(suppl 1):S260-2.
2. Spielman B. Pushing the dead into the next reproductive frontier: post mortem gamete retrieval under the uniform anatomical gift act. J Law Med Ethics 2009; 37:331-43
3. Law 40/2004, enacted by the Italian Parliament on 19th February, 2004. www.camera.it/parlam/ leggi/04040l.htm (08 August 2016)
4. Finnerty JJ, Karns LB, Thomas TS, West RW, Pinkerton JV. Gamete retrieval in terminal conditions: is it practical? What are the consequences? Curr Womens Health Rep 2002; 2:174-8.
5. Tash JA, Applegarth LD, Kerr SM, Fins JJ, Rosenwaks Z, Schlegel PN. Postmortem sperm retrieval: the effect of instituting guidelines. J Urol 2003; 170:1922-5. 16. Bahm SM, K
6. Hostiuc S, Curca CG. Informed consent in posthumous sperm procurement. Arch Gynecol Obstet 2010; 282:433-8.
7. Goulding EA, Lim BH. Life after death: posthumous sperm procurement. Whose right to decide? BJOG 2015;122:394.
8. Batzer FR, Hurwitz JM, Caplan A. Postmortem parenthood and the need for a protocol with posthumous sperm procurement. Fertil Steril 2003; 79:1263-9.
9. Collins R. Posthumous reproduction and the presumption against consent in cases of death caused by sudden trauma. J Med Philos 2005; 30:431-42
10. Zaami S, Stark M, Malvasi A, Marinelli E. Eggs Retrieval. Adverse Events, Complications, and Malpractice: A Medicolegal Perspective. In: Malvasi A, Baldini D, Eds. Pick Up and Oocyte Management. Switzerland, Cham: Springer, 2020: 347-59.
11. Ethics Committee of the American Society for Reproductive Medicine. Posthumous retrieval and use of gametes or embryos: an Ethics Committee opinion. Fertil Steril 2018; 110:45-9.
12. Montanari VG, Marinelli E, di Luca NM, Zaami S. Gamete donation: are children entitled to know their genetic origins? A comparison of opposing views. The Italian State of Affairs. Eur J Health Law 2018; 25:322–37.
13. Tremellen K, Savulescu J. A discussion supporting presumed consent for posthumous sperm procurement and conception. Reprod Biomed Online 2015; 30:6-13.
14. Montanari Vergallo G, Zaami S, Di Luca NM, Marinelli E. The conscientious objection: debate on emergency contraception. Clin Ter 2017; 168:e113-9.
15. Minerva F. Conscientious objection in Italy. J Med Ethics 2015; 41:170-3.
16. Ethical considerations of the new reproductive technologies. Ethics Committee of The American Fertility Society. Fertil Steril 1990; 53:1S-104S.
17. Simana S. Creating life after death: should posthumous reproduction be legally permissible without the deceased’s prior consent? J Law Biosci 2018; 5:329-54.
18. Yoon M. The Uniform Status of Children of Assisted Conception Act: does it protect the best interests of the child in a surrogate arrangement? Am J Law Med 1990; 16:525-3
19. Montanari Vergallo G, Zaami S, Bruti V, Signore F, Marinelli E. How the legislation on medically assisted procreation has evolved in Italy. Med Law 2017; 36:5-28.
20. Waler NJ, Clavijo RI, Brackett NL, Lynne CM, Ramasamy R. Policy on posthumous sperm retrieval: survey of 75 major Academic Medical Centers. Urology 2018; 113:45-51.
21. Zinkel AR, Ankel FK, Milbank AJ, Casey CI, Sundheim JJ. Postmortem Sperm Retrieval in the Emergency Department: A Case Report and Review of Available Guidelines. Clin Pract Cases Emerg Med 2019; 3:405-8.
22. Montanari Vergallo G, Zaami S, Sparic R. Medically Assisted Procreation: European Legislation and Ensuing Ethical Issues. In: Malvasi A, Baldini D, Eds. Pick Up and Oocyte Management. Switzerland: Springer Cham 2020: 361-73.
23. Supreme Civil Court – 1st Section. Ruling 13000/2019. https://www.altalex.com/documents/news/2019/05/20/ fecondazione-omologa-post-mortem-trasmette-il-cognome-del-padre (09 September 2020)

Επιστημονική Απόδοση: Γιώργος Τσιρίτας, Ιατρός, φοιτητής Φιλοσοφίας, μέλος Εργαστηρίου Εφαρμοσμένης Φιλοσοφίας ΕΚΠΑ

Επιστημονική Επιμέλεια: Βίκυ Μπαφατάκη, Επικοινωνιολόγος, MSc, PD στη Βιοηθική, Research Fellow Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Φιλοσοφίας ΕΚΠΑ

Πηγή το επιστημονικό άρθρο: Francesca Negro, Renata Beck, Antonella Cotoia, Maria Cristina Varone, Posthumous sperm retrieval: a procreative revolution. Med Glas (Zenica). 2021 Feb 1;18(1):114-121. doi: 10.17392/1256-21.