Το έδαφος της σύγχρονης Ουκρανίας κατοικείται από το 32.000 π. Χ. (Γροβετιανός πολιτισμός) Στην ουκρανική στέπα θεωρείται ότι εξημερώθηκαν για πρώτη φορά άλογα κι εμφανίστηκαν πολεμικά άρματα.(Πολιτισμός του Κουκουτενι-Τροπιλι)
Την εποχή του σιδήρου οι στέπες της σημερινής Ουκρανίας κυριαρχούσαν οι νομαδικές φυλές των Κιμμέριων, των Σκυθών και των Σαρματών. Από το 700 έως το 200 π. Χ η περιοχή ελεγχόταν από το βασίλειο των Σκυθών, για τους οποίους αντλούμε πληροφορίες από τον Ηρόδοτο.
Η ελληνική παρουσία στην Μαίρη Θάλασσα μαρτυρείται από τον 7ο αιώνα. Οι ελληνικές αποικίες άκμασαν χάρις στο εμπόριο των σιτηρών και του ηλέκτρου με την μητροπολιτική Ελλάδα. Από το 480 π.Χ. στην Κριμαία και στην απέναντι ακτή της Αζοφικής δημιουργήθηκε το βασίλειο του Κιμμεριου Βοσπόρου που στην ελληνιστική εποχή έγινε μέρος του Βασιλείου του Πόντου. Αυτό με τη σειρά του έγινε ρωμαϊκή κτήση μετά τον θάνατο του βασιλιά Μιθριδάτη ΣΤ΄ του Ευπάτορα, το 63 π. Χ. Η αποικίες της Κριμαίας έγιναν μέρος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Η στέπα βόρεια της Κριμαίας πέρασε διαδοχικά από τον έλεγχο διαφόρων λαών: Γότθων,Ούννων, Αβάρων και Χαζάρων. Οι Σλάβοι εμφανίζονται από τον 5ο μεταχριστιανικό αιώνα σαν υποτελείς των Αβάρων και των Χαζάρων.
Τον 10ο αιώνα εμφανίζονται Σκανδιναβοί τυχοδιώκτες (Βίκινγκς) είτε υπέταξαν τις σλαβικές φυλές είτε εκλήθησαν σαν σύμμαχοι κι ανεβήκαν στην ηγεσία τους.
Ήταν γνωστοί σαν Ρως και το όνομα τους υπήρξε η ρίζα του ονόματος της σημερινής Ρωσίας. Αφού κυριάρχησαν στο εμπόριο μεσώ του ελέγχου των ποτάμιων οδών συγκρούστηκαν ανεπιτυχώς με τους Βυζαντινούς. Κατά τον Μεσαίωνα, η περιοχή έγινε βασικό κέντρο του ανατολικού σλαβικού πολιτισμού γνωστό σαν Ρωσία του Κιέβου
Ο ηγεμόνας Βλαδίμηρος (αργότερα εκλήθει Μέγας)εκχριστιάνισε την τους υπηκόους του και σύναψε στρατιωτική συμμαχία με τον Αυτοκράτορα Βασίλειο Β, θέτοντας έτσι τις βάσεις για την ακμή του βασιλείου και των διαδόχων του. Σιγά σιγά όμως το βασίλειο κατατμήθηκε από τους κληρονόμους του σε μικρότερες αλληλοσυγκρουόμενες ηγεμονίες και οδηγήθκε στην παρακμή και την πτώση.
Η εισβολή των Μογγόλων τον 13ο αιώνα προκάλεσε το θάνατο των πριγκίπων στη μάχη του ποταμού Κάλκα. Μια δεύτερη εισβολή έφερε την καταστροφή του Κίεβου και την οριστική υποταγή στους Μογγόλους. Μόνο τα δυτικά πργκιπάτα Χάλιτς και του Βολινσκυ κατάφεραν να διατηρηθούν και δημιούργησαν το κράτος της Γαλικίας -Βολυνίας. Ο ηγεμών Δανιήλ της Γαλικίας αναγνωρίστηκε από τον Πάπα ως βασιλεύς της Ρουθηνίας (λατινικό όνομα για τη γη των Ρως)το 1253. Το κράτος εκτεινόταν από τα όρια της σημερινής Φινλανδίας και περιελάμβανε περιοχές της σημερινής Δυτικής Ουκρανίας. Από το 1340 έως το 1393 μια σειρά καταστρεπτικών δυναστικών πολέμων επέφερε την διανομή του βασιλείου μεταξύ Πολωνίας και Λιθουανίας. Πολωνοί καθολικοί άρχισαν να εγκαθίστανται στην περιοχή της Βολυνίας.
Το 1362 η Λιθουανία νίκησε του Μογγόλους της Χρυσής Ορδής και προσάρτησε τα εδάφη της έως το Κίεβο με το όνομα Ποδολία. Το 1430 όμως η Ποδολία απορροφήθηκε από το πολωνικό στέμμα. Γύρω στο 1400 οι Γενοβέζοι ίδρυσαν εμπορικούς σταθμούς στην ακτή της Μαύρης Θάλασσας αλλά το 1441 οι Τάταροι ίδρυσαν το Χανάτο της Κριμαίας και σταδιακά τους εκτόπισαν. Το 1569 με την Ένωση το Λιουμπλίν μεταξύ Πολωνίας και Λιθουανίας όλα τα εδάφη που δεν έλεγχαν οι Τάταροι πέρασαν στον έλεγχο της. Το 1672 η Ποδολία κατελήφθει από τους Οθωμανούς αλλά επέστρεψε στην Πολωνική κυριαρχία το 1699.
Για προστασία από τις ταταρικές επιδρομές, οι Πολωνοί δημιούργησαν το στρατιωτικό ημιαυτόνομο κράτος των Κοζάκων της Ζαποροζίας με σκοπό τη δημιουργία πολιτοφυλακής που θα αντιμετώπιζε τους επιδρομείς. Ωστόσο, η συνεχιζόμενη σκληρή δουλοπαροικία της Ρουθηνικής αγροτιάς από τους Πολωνούς άρχοντες και η καταστολή της Ορθόδοξης Εκκλησίας αποξένωσαν τους Κοζάκους που επαναστατούσαν κατά των Πολωνών. Όταν οι Σουηδοί νίκησαν τους Πολωνούς το 1709 Μεγάλο Βόρειο Πόλεμο (1700–1721), οι Κοζάκοι αυτομόλησαν στη Σουηδία εναντίον της Ρωσίας.
Τελικά ο Τσάρος Πέτρος αποφάσισε ότι για την εδραίωση της Ρωσίας ήταν απαραίτητο να καταργηθούν οι φιλοδοξίες της Ουκρανίας και των Κοζάκων για αυτονομία.
Οι Πολωνοί διατήρησαν την Ποδολία μέχρι το διαμελισμό της χώρας τους το 1772 και το 1793, όταν η αυστριακή μοναρχία των Αψβούργων και η Αυτοκρατορική Ρωσία προσάρτησαν το δυτικό και το ανατολικό τμήμα αντίστοιχα.
Από το 1863 η ρωσική κυβέρνηση είχε υιοθετήσει μια έντονα κατασταλτική στάση απέναντι στην Ουκρανία. Είχε μάλιστα απαγορεύσει την ονομασία Ουκρανία, θέτοντας σε χρήση το όνομα Μικρή Ρωσία και είχε απαγορεύσει να τυπώνονται λογοτεχνικά έργα ή αλλά βιβλία στα ουκρανικά,κάτι που ίσχυσε ως το 1905. Οι Ουκρανοί που ζούσαν στην Αυστροουγγρική Αυτοκρατορίας δεν πιέζονταν όπως ομοεθνείς τους στη Ρωσική Αυτοκρατορία κι επιτρεπόταν η χρήση της ουκρανικής γλώσσας στα δημοτικά σχολεία. Οι ανώτερες όμως τάξεις στη Γαλικία ήταν αυστριακής ή πολωνικής καταγωγής ενώ οι Ρουθένοι ήταν σχεδόν αποκλειστικά αγρότες.
Η Ουκρανία συμμετείχε στο επαναστατικό κίνημα που αναπτύχθηκε στη Ρωσία στις αρχές του 20ου αιώνα: αγροτικές ταραχές του 1902, απεργίες των εργατών (1900 – 1903) και επανάσταση του 1905. Οι ελευθερίες που δόθηκαν το 1905 ενδυνάμωσαν το ουκρανικό εθνικιστικό κίνημα. Όμως ανάμεσα στη Ρωσία και τις Κεντρικές Αυτοκρατορίες (Γερμανία και Αυστροουγγαρία) υπήρχαν εντάσεις που έκαναν την ρωσική κυβέρνηση να σκληρύνει τη στάση της και να καταλάβει τη Γαλικία το φθινόπωρο του 1904,επιβάλλοντας μάλιστα στην περιοχή βίαιο εκρωσισμό.
Εξ αιτίας της διαίρεσης της περιοχής μεταξύ του Τσάρου και των Αψβούργων όταν ξέσπασε ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος οι Ουκρανοί βρέθηκαν να πολεμούν και στο ρωσικό και στον αυστρο-ουγγρικό στρατό. Με την ρωσική κατάρρευση και την Επανάσταση του 1917 οι Ουκρανοί εγκατέστησαν βραχύβιες κυβερνήσεις στο Λβοφ και το Κίεβο αλλά οι Μεγάλες Δυνάμεις τούς αγνόησαν και οι Γάλλοι στήριξαν τις πολωνικές διεκδικήσεις σε βάρος τους. Οι Πολωνοί κατέστειλαν στρατιωτικά τους Ουκρανούς και κατάφεραν κρατήσουν την Δυτική Ουκρανία αφού νίκησαν στον Ρωσο-πολωνικό πόλεμο και καταπίεζαν συστηματικά του Ουκρανούς Οι Σοβιετικοί που επικράτησαν στον ρωσικό εμφύλιο εδραιώθηκαν στην Ανατολική Ουκρανία και την εξανάγκασαν να προσχωρήσει στην σοβιετική Ενωση. Με πρόσχημα την ελληνική συμμετοχή στην Κριμαία εξαπέλυσαν διωγμούς κατά του ελληνικού στοιχείου. Η κολλεκτιβοποίηση που εφάρμοσε ο Σταλιν είχε σαν αποτέλεσμα έναν τρομερό λοιμό με εκατομμύρια νεκρούς, πράγμα που όξυνε τον ουκρανικό αντι-ρωσισμό.
Οταν Ο Χίτλερ επετέθει στην Πολωνία το 1939 οι Ουκρανοί επίστρατοι λιποτακτούσαν μαζικά. Οι Σοβιετικοί κατέλαβαν τα ουκρανικά εδάφη που έλεγχαν οι Πολωνοί χάρις στο σύμφωνο Ribbentrop-Molotov. To 1941 o Χίτλερ επετέθει στην Σοβιετική Ενωση, πολλοί Ουκρανοί υποδέχτηκαν τις δυνάμεις του Άξονα ως ελευθερωτές από την καταπίεση της σοβιετικής κυβέρνησης. Oι Ουκρανοί που διαβιούσαν υπό γερμανική διοίκηση συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς με ηγέτες όπως ο Στεπάν Μπαντέρα και αρκετοί ενεπλάκησαν σε δολοφονίες Πολωνών και Εβραίων. Η σκληρότητα όμως της γερμανικής κατοχής και ειδικά η εργατική επιστράτευση για τα εργοστάσια του Ράιχ ώθησαν πολλούς να υποστηρίξουν έμμεσα και άμεσα τους Σοβιετικούς.
Ένα αποτέλεσμα του πολέμου για όλη την Ανατολική Ευρώπη ήταν ότι τα κράτη έγιναν πιο ομοιογενή. Οι Γερμανοί είχαν σκοτώσει την πλειονότητα των Εβραίων. Όλες οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης απέλασαν τις γερμανικές μειονότητες τους. Στην Ουκρανία, ο πολωνικός πληθυσμός εξοντώθηκε ή εξορίστηκε. Ο Στάλιν θεωρώντας ότι όλες οι εθνότητες που ζούσαν στην Κριμαία, πλην των Ρώσων, στήριξαν τους Γερμανούς, τους εκτόπισε στη Σιβηρία.
Με το θάνατο του Στάλιν οι εκκαθαρίσεις σταμάτησαν και η χώρα άρχισε να ανασυγκροτείται. Το 1954 ο Χρουστσόφ έδωσε την υπό ρωσικό έλεγχο επαρχία της Κριμαίας στην Ουκρανία. Το 1986η χώρα υπέφερε απ την πυρηνική καταστροφή στο εργοστάσιο του Τσερνομπίλ. Κινήσεις για την ανεξαρτησία της ώρας άρχισαν από το 1990. Όταν εκδηλώθηκε πραξικόπημα κατά του ηγέτη της Σοβιετικής Ενώσεως Μ. Γκορμπατσόφ οι Ουκρανοί κήρυξαν την ανεξαρτησία τους και για να αναγνωριστεί διεθνώς διέλυσε το πυρηνικό οπλοστάσιο της και υπέγραψε την συνθήκη μη διάδοσης πυρηνικών όπλων. Το 1994 η ΗΠΑ,η Ρωσία και η Βρετανία υπέγραψαν σύμφωνο που εγγυόταν το απαραβίαστο της Ουκρανίας.
Οι προεδρικές εκλογές του 2004 αμφισβητήθηκαν για την νομιμότητά τους κι επεκράτησε πολιτική αστάθεια. Η οικονομική κρίση του 2008 χειροτέρεψε τα πράγματα. H χώρα δεχόταν πιέσεις από τη Ρωσία λόγω της αδυναμίας της να πληρώσει
για το φυσικό αέριο. Η προεδρική πολιτική για αναστολή της σύσφιξης σχέσεων με την ΕΕ το 2013 αμφισβητήθηκε και ξέσπασε εξέγερση στο Κίεβο που οδήγησε στην ανατροπή της κυβέρνησης και αντικατάστασή της με φιλοδυτική.
Το 2014 η Ρωσία προσάρτησε βιαίως την Κριμαία και που επικυρώθηκε με δημοψήφισμα που όμως δεν αναγνωρίστηκε από τον ΟΗΕ. Οι ανατολικές επαρχίες της χώρας κήρυξαν την απόσχισή τους και Ουκρανικός στρατός αδυνατούσε να τους επιβληθεί. Η κυβέρνηση του Κιέβου άρχισε να στηρίζεται σε παραστρατιωτικά τμήματα που κατηγορήθηκαν για ωμότητες. Το 2015 υπογράφτηκε κατάπαυση του πυρός αλλά δεν εφαρμόστηκε πλήρως. Το 2016 άρχισαν συνομιλίες σύνδεσης με την Ευρωπαϊκή Ενωση και το 2017 οι Ουκρανοί μπορούσαν να ταξιδεύουν χωρίς βίζα. Η Ρωσία δυσαρεστημένη από την ουκρανική πολιτική στήριζε τους αυτονομιστές της ανατολικής Ουκρανίας. Το Φεβρουάριο του 2022 η Ρωσία επιχείρησε ανατροπή της ουκρανικής πολιτικής με στρατιωτική επιχείρηση που βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη
ΠΗΓΕΣ:
Δρ. ΙΩΑΝΝΗΣ Σ. ΠΑΠΑΦΛΩΡΑΤΟΣ, «ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΜΕΤΑΞΥ ΡΩΣΣΙΑΣ ΚΑΙ ΟΥΚΡΑΝΙΑΣ», ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΛΕΙΜΩΝ 2022
ΓΑΙΤΑΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ “ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΟΥΚΡΑΝΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΡΟΥΡΙΚ ΣΤΟΝ ΧΜΕΛΝΙΤΣΚΙ 840-1654 μ.Χ. “ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΓΡΗΓΟΡΗ
Paul R. MagocsiA History of Ukraine: The Land and Its Peoples University of Toronto Press, 2010
