Το γόνυ κλίνουμε ευλαβικά στους προγόνους των κατοίκων τούτης της Γης, άνδρες και γυναίκες της ενιαίας Θράκης. Εκατό χρόνια πέρασαν που έφεραν τα βασανισμένα βήματά τους σε τούτα τα χώματα : Σοφίδες – Βιζύη – Σαρακήνα και Σαράντα Εκκλησιές / Σκοπός – Γιατζηκλάρ – Καλύβια – Πέτρα – Γέννα και Αρκαδιούπολη / Μάλγαρα – Καρατζά Χαλήλ – Αίνος – Τυρολόη και Ραιδεστός· σεμνύνονται για τα άξια τέκνα τους. Και ρίζωσαν και βλάστησαν, και καρποφόρησαν λαμπρά. Τους τιμούμε όσο πιο μετρημένα και ήρεμα μπορούμε. Ότι η τιμή αυτή δεν κλείνει μίσος. Μόνο λύπη κλείνει και δύναμη – ότι παλεύουμε και ελπίζουμε και πιστεύουμε σε ένα καλύτερο και δικαιότερο κόσμο.
Το 2022 τιμούμε τα εκατό χρόνια από τη Μικρασιατική Πληγή του 1922. Δεν είναι μόνο η Μικρασία και ο Πόντος που θρηνεί τα παιδιά της, είναι και η Θράκη – η Βόρεια και η Ανατολική. Η αρχή των εθνοτήτων η αρχή του κακού. Νεότουρκοι και Βούλγαροι ακυρώνουν τις δυνατότητες συνύπαρξης των λαών περιοχής, ‘συνεργάζονται’ στην εξαφάνιση της ελληνικής παρουσίας και των τεκμηρίων πολιτισμού. Tο 1913, ήδη, Γερμανοί εισηγούνται συμπαγές τουρκικό κράτος σε Ανατολική Θράκη και Μικρασία. Κι αργότερα, οι Γάλλοι, Άγγλοι και Ιταλοί θέλουν να εξασφαλίσουν τα δικά τους συμφέροντα, γι’ αυτό έρχονται σε συνεννόηση με τον Κεμάλ.
Η ενιαία Θράκη διασπάται μέσα σε πενήντα χρόνια σε τρία τμήματα. Η Βόρεια Θράκη / Ανατολική Ρωμυλία αυθαίρετα ενώθηκε το 1885 με τη Βουλγαρία. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, χωρίς να γίνει πόλεμος, με την ανακωχή των Μουδανιών οι Μεγάλες Δυνάμεις δίνουν με το «έτσι θέλω» την Ανατολική Θράκη στην Τουρκία. Τότε οι κάτοικοί της εγκαταλείπουν τις εστίες τους.
Ο 20ος αιώνας ξεκινά με μια σειρά από βίαιες απελάσεις Ελλήνων. Οι βορειοθρακιώτες εκδιώκονται από τους Βουλγάρους και οι Ανατολικοθρακιώτες από τους Οθωμανούς. Ως το 1920 ήρθαν περίπου 800.000 Έλληνες πρόσφυγες. Ως το τέλος 1920 οι περισσότεροι επέστρεψαν στη Μ. Ασία και Ανατ. Θράκη. Η κατάσταση που βρήκαν ήταν άθλια.
Η Βουλή των Ελλήνων πρόσφατα καθιέρωσε το Μαύρο Πάσχα της 6ης Απριλίου 1914 ως Ημέρα Μνήμης της Γενοκτονίας του Θρακικού Ελληνισμού. Το 1914 είναι η αρχή, το 1922 είναι το πέρας της Τραγωδίας της Ανατολικής Θράκης.
Βρισκόμαστε στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, είμαστε με τους νικητές. Ο Βενιζέλος είχε ζητήσει από την Αντάντ να παραχωρηθούν στην Ελλάδα περιοχές όπου υπήρχε ελληνικός πληθυσμός. Στη Μικρά Ασία και στην Ανατολική Θράκη οι Έλληνες ζούσαν πάνω από τρεις χιλιάδες χρόνια.
Το 1919 ο ελληνικός στρατός αποβιβάζεται στη Σμύρνη. Το 1920 η Δυτική και η Ανατολική Θράκη παραχωρείται στην Ελλάδα. Έχει πολύ ενδιαφέρον η τριετία που ακολουθεί. Στη Μικρά Ασία ο ελληνικός στρατός προχωρούσε πολύ, ενώ ο κεμαλικός διαρκώς υποχωρούσε. Οι Έλληνες προχωρούν στο εσωτερικό της Μικρασίας χωρίς πρόγραμμα και δίχως δυνατότητα ανεφοδιασμού. Και κάποια στιγμή άρχισε η αντίστροφη πορεία, κατά τον τραγικό Αύγουστο του 1922: Κατάρρευση του μετώπου, πυρπόληση της Σμύρνης, καταστροφή.
Η Μικρασιατική καταστροφή του 1922 δεν ειχε ως αποτέλεσμα την απώλεια μόνον της Σμύρνης και των παραλίων της Ιωνίας, αλλά και την απώλεια της Ανατολικής Θράκης. Τα λάθη της τότε Ελληνικής ηγεσίας με τον λεγόμενο Διχασμό, τις εσωτερικές διαμάχες και την ιδιοτελή τακτική των Ευρωπαϊκών δυνάμεων οδήγησαν την Θράκη σε νέα συρρίκνωση.
Οι εκπρόσωποι των Μεγάλων Δυνάμεων παρουσία και της Τουρκίας στα Μουδανιά αποφάσισαν την παραχώρηση της Ανατολικής Θράκης στους Τούρκους και την αποχώρηση των Ελλήνων. Έτσι στις 8 Οκτωβρίου 1922 ο Ελευθέριος Βενιζέλος έστειλε από το Παρίσι προς τη Γενική Διοίκηση Θράκης, το παρακάτω συγκλονιστικό τηλεγράφημα: «Ανατολική Θράκη απωλέσθη ατυχώς δι’ Ελλάδα και επανέρχεται εις άμεσον κυριαρχίαν Τουρκίας». Η ελληνική κυβέρνηση αποδέχτηκε τα τετελεσμένα. Ενώ, έκπληκτος ο Ισμέτ πασάς Ινονού είπε στον Κεμάλ : «Οι Γιουνάν (Έλληνες) μας χαρίζουν την Ανατολική Θράκη!» Το ίδιο είπε και 50 χρόνια αργότερα στον Σπύρο Μαρκεζίνη: «Η Θράκη μας παραδόθηκε χωρίς να ριφθεί ούτε ένας πυροβολισμός». Να σημειώσουμε ότι ο τουρκικός στρατός, μάλλον ήταν αδύνατο να καταλάβει την Ανατολική Θράκη. Οι Τούρκοι δεν διέθεταν ναυτική δύναμη και τα ελληνικά θωρηκτά μπορούσαν να καταφέρουν πολλά…
Τότε αρχίζει η Μεγάλη Έξοδος. Γράφει σπαρακτικά ο Θρακιώτης Πολύδωρος Παπαχριστοδούλου: «Ένα λυπητερό και μουχρωμένο φθινόπωρο άφηναν οι Θράκες πανοικεί τους χρυσαφένιους κάμπους και τις απέραντες κοιλάδες, άφηναν τους Θρακικούς δρυμώνες, τις λαγκαδιές και τα δάση τ’ απάτητα, άφηναν τη γη των τριών χιλιετηρίδων του Γένους, όπου ανθοβολούσε η Ελληνική σκέψη και προκοπή. Άφηναν τους παμπάλαιους τάφους των προγόνων και τις Εκκλησίες τους και έπαιρναν τον δρόμο της εξορίας».
Άλλοι με το τρένο, άλλοι με πλοία, οι περισσότεροι με αραμπάδες και κάρα. Η πεζοπορία υπήρξε ένας εφιαλτικός και βασανιστικός γολγοθάς. Οι Θράκες έσωζαν με αγάπη τα ιερά σκεύη, τα Ευαγγέλια, τις ιερές εικόνες και τα ιερά λείψανα των αγίων τους, και έπαιρναν τον μαρτυρικό δρόμο της προσφυγιάς έχοντας την άσβεστη ελπίδα ότι θα επέστρεφαν και πάλι στα σπίτια τους. Τελευταίοι εγκατέλειψαν τις πατρογονικές εστίες τους οι καλλιπολίτες κατά τον Νοέμβριο του 1922 και οι κάτοικοι της περιφέρειας Τσατάλτζας κατά τον Δεκέμβριο του 1922.
Η οριστική χαριστική βολή στον ελληνισμό της Ανατολικής Θράκης επήλθε με την Συνθήκη της Λωζάνης.
Δραματική η έξοδος των προσφύγων. Η Γαλλική Εταιρεία Σιδηροδρόμων, που εκμεταλλευόταν το δίκτυο των τρένων στη Θράκη φέρεται «αισχροκερδούσα εις φρικιαστικόν βαθμόν». Ενώ, με την ανοχή των συμμάχων, οι Τούρκοι είχαν αρχίσει να κατακλύζουν την περιοχή ληστεύοντας, λεηλατώντας, επιδιδόμενοι σε ποικίλους βανδαλισμούς και δολοφονώντας όσους εύρισκαν.
Ο Έρνεστ Χεμινγουέι παρών στην Έξοδο με τη λογοτεχνική και δημοσιογραφική του πένα περιγράφει: «Ὅλη μέρα περνάω ἀπὸ δίπλα τους· εἶναι βρώμικοι, κουρασμένοι, ἀξύριστοι, ἀνεμοδαρμένοι στρατιῶτες ποὺ βαδίζουν στὴν καφετιά, ἄγονη θρακικὴ ὕπαιθρο, χωρὶς μπάντες, χωρὶς ὀργανώσεις ἀρωγῆς· τίποτα, ἐκτὸς ἀπὸ ψεῖρες, βρώμικες κουβέρτες καὶ κουνούπια τὴ νύχτα. Εἶναι οἱ τελευταῖοι ἀπὸ τὴ δόξα ποὺ ἦταν κάποτε ἡ Ἑλλάδα. Αὐτό εἶναι τὸ τέλος τῆς δεύτερής τους πολιορκίας, τῆς Τροίας.» (Toronto Star, 3 Νοεμβρίου 1922). «Ἡ ἐκκένωση συνεχίζεται…. Ψιχάλιζε. Στὴν ἄκρη τοῦ λασπόδρομου ἔβλεπα τὴν ἀτέλειωτη πορεία τῆς ἀνθρωπότητας νὰ κινεῖται ἀργὰ στὴν Ἀδριανούπολη καὶ μετὰ νὰ χωρίζεται σ’ αὐτοὺς ποὺ πήγαιναν στὴ Δυτικὴ Θράκη καὶ τὴ Μακεδονία». (Toronto Star, 14 Νοέμβρη 1922)
*
Ακολούθησε η ταφόπλακα της συνθήκης της Λωζάνης.
Ο Άγγλος πολιτικός Λοϋδ Τζωρτζ αναφερόμενος στην συνθήκη της Λωζάνης είπε: «Γράφθηκε η αισχρότερη σελίδα της Ευρωπαϊκής ιστορίας» Χαρακτήρισε την απόφαση της εκδιώξεως του Ελληνικού στοιχείου από την Ανατολική Θράκη, Μ. Ασία και Πόντο ως «κάκιστη και αισχρή λύση για την οποία ο κόσμος θα υποστεί βαριά ποινή κατά τα προσεχή εκατό χρόνια».
Χαμός και θρήνος της Ανατολικής Θράκης.
Αιωνία σας η μνήμη σεβαστοί πατέρες και σεπτές μητέρες της αιώνιας ενιαίας Θρακικής Γης.
Σας ευχαριστώ
ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ
