Ο Paul Frommer είναι γλωσσολόγος και δημιουργός ολόκληρης της γλώσσας και του πολιτισμού για τη φανταστική ιθαγενή φυλή της Πανδώρας που ονομάζεται Na’vi, στην γνωστή ταινία Avatar με τον James Cameron
Οι φανταστικές γλώσσες είναι μακράν η μεγαλύτερη ομάδα καλλιτεχνικών γλωσσών. Οι φανταστικές γλώσσες προορίζονται να αποτελέσουν τις γλώσσες ενός φανταστικού κόσμου και συχνά σχεδιάζονται με σκοπό να δώσουν μεγαλύτερο βάθος και μια εμφάνιση αληθοφάνειας στους εικονικούς κόσμους με τους οποίους συνδέονται ώστε να επικοινωνούν οι χαρακτήρες τους με τρόπο ξένο και αποπροσανατολισμένο.
Μπορείτε να περιγράψετε το ιστορικό σας και τις προηγούμενες εμπειρίες σας πριν συνεργαστείτε με τον James Cameron;
Paul Frommer: Το προπτυχιακό μου πτυχίο, από το Πανεπιστήμιο του Ρότσεστερ στη Νέα Υόρκη, είναι στα Μαθηματικά. Αμέσως μετά την αποφοίτησή μου, πέρασα δύο χρόνια στο Terengganu της Μαλαισίας ως εθελοντής του Ειρηνευτικού Σώματος των Ηνωμένων Πολιτειών, όπου δίδαξα αγγλικά ως δεύτερη γλώσσα και επίσης μαθηματικά, στη γλώσσα των Μαλαισιανών. Παρόλο που είχα σπουδάσει ξένες γλώσσες πριν από αυτό (εβραϊκά, γαλλικά, λατινικά, γερμανικά), ήταν κατά τη διάρκεια της θητείας μου στη Μαλαισία που πραγματικά ερωτεύτηκα τις γλώσσες. Αποφάσισα να κάνω το μεταπτυχιακό μου στη γλωσσολογία και μπήκα στο διδακτορικό πρόγραμμα του USC.
Ενώ ήμουν μεταπτυχιακός φοιτητής, είχα την ευκαιρία να διδάξω για ένα χρόνο στο Ιράν, που πραγματικά ήταν μια υπέροχη εμπειρία. Επιστρέφοντας στο USC, ολοκλήρωσα τη διδακτορική μου διατριβή σε ένα θέμα της περσικής γραμματικής. Στη συνέχεια, μετά από αρκετά ακόμη χρόνια διδασκαλίας, άλλαξα καριέρα και μπήκα στον κόσμο των επιχειρήσεων, ως στρατηγικός σχεδιαστής και επιχειρηματικός συγγραφέας για μια εταιρεία του Λος Άντζελες.
Η επιστροφή μου στον ακαδημαϊκό χώρο με οδήγησε σε μια νέα κατεύθυνση: την επιχειρηματική επικοινωνία. Το 1996 εντάχθηκα στη Σχολή Επιχειρήσεων Marshall του USC ως μέλος ΔΕΠ πλήρους απασχόλησης, διδάσκοντας στο τμήμα που σήμερα είναι γνωστό ως Κέντρο για τη Διοικητική Επικοινωνία. Έγινα πρόεδρος του εν λόγω τμήματος το 2005 και υπηρέτησα με αυτή την ιδιότητα μέχρι το 2008.
Πηγαίνοντας πίσω στο 2005, πώς και πότε γνωρίσατε τον διευθυντή;
PF: Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού του 2005, η Lightstorm Entertainment, η εταιρεία παραγωγής του James Cameron, έστειλε ένα e-mail στο τμήμα γλωσσολογίας του USC και ζήτησε έναν γλωσσολόγο που θα μπορούσε να αναπτύξει μια εξωγήινη γλώσσα για μια νέα ταινία. Αυτό το e-mail προωθήθηκε σε μένα και το εκμεταλλεύτηκα αμέσως. Εξέφρασα το έντονο ενδιαφέρον μου για το έργο και έστειλα στον Cameron ένα αντίγραφο του βιβλίου γλωσσολογίας που είχα συγγράψει – Looking at Languages: A Workbook in Elementary Linguistics. Μια ή δύο εβδομάδες αργότερα με κάλεσαν για συνέντευξη. Πέρασα 90 λεπτά με τον Cameron στα γραφεία του στη Σάντα Μόνικα, όπου συζητήσαμε το όραμά του για την ταινία και τη γλώσσα. Στο τέλος, ενθουσιάστηκα όταν μου έσφιξε το χέρι και μου είπε: “Καλώς ήρθατε”.
Ποια ήταν τα αρχικά του αιτήματα;
PF: Λοιπόν, ήθελε μια ολοκληρωμένη γλώσσα, με ένα συνεπές ηχητικό σύστημα (φωνολογία), κανόνες για τη δημιουργία λέξεων (μορφολογία), κανόνες για τη σύνθεση λέξεων σε φράσεις και προτάσεις (σύνταξη) και ένα λεξιλόγιο (λεξικό) επαρκές για τις ανάγκες του σεναρίου. Ήθελε επίσης η γλώσσα να ακούγεται ευχάριστα και να είναι ελκυστική για το κοινό.
Ο Cameron ανέφερε: “Δημιουργήσαμε τη γλώσσα των Na’vi ξεκινώντας περίπου την εποχή που έκανα το προσχέδιο του σεναρίου […] Ο Dr. Paul Frommer, ο οποίος ήταν στο USC (Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας) εκείνη την εποχή, πέρασε περίπου ένα χρόνο δημιουργώντας τη γλώσσα. Το τέχνασμα ήταν ότι είχαμε τη γλώσσα πριν από την επιλογή των περισσότερων ρόλων. Έτσι, η διευθύντρια κάστινγκ, Margery Simkin, έπρεπε να μάθει λίγο Na’vi ώστε να μπορεί να κάνει τους ηθοποιούς που έκαναν οντισιόν να επαναλαμβάνουν τους ήχους της γλώσσας. Αν δεν μπορούσαν να βγάλουν τους ήχους, δεν μπορούσαν να πάρουν το ρόλο.
Το στούντιο μου έκανε την ίδια ερώτηση. Ρώτησαν, “Πρέπει να έχουν ουρά;” Είμαστε πολύ ευχαριστημένοι με τον τρόπο που δούλεψαν οι Na’vi γιατί αυτό που διαπιστώσαμε είναι ότι η ουρά και τα αυτιά δείχνουν τη συναισθηματική κατάσταση των χαρακτήρων. Ένας ιδιοκτήτης γάτας ξέρει ότι μπορείς να καταλάβεις τη διάθεση μιας γάτας από το τι κάνει η ουρά της. Όπως ακριβώς δημιουργήσαμε μια λεκτική γλώσσα, δημιουργήσαμε ένα λεξιλόγιο για την ουρά και τα αυτιά”.[James Cameron – μέσω inquirer.net]
“Ανακάλυψα με τα χρόνια ότι μια φωνή πρέπει να συγχρονίζεται με τις κινήσεις του σώματος με την ίδια ακρίβεια όπως και με την κίνηση των χειλιών, προκειμένου ο ήχος να συνδεθεί αποτελεσματικότερα με τον χαρακτήρα”. [Ben Burtt – απόσπασμα από το Galactic Phrase Book & Travel Guide: Beeps, Bleats, Boskas, and Other Common Intergalactic Verbiage]
Μπορείτε να αποκαλύψετε τη διαδικασία δημιουργίας της γλώσσας Na’vi; Ποιες είναι οι σημαντικότερες δυσκολίες στη δημιουργία ενός φωνητικού συστήματος με δικό του ύφος, συνέπεια και μοναδικό χαρακτήρα;
PF: Δεν ξεκίνησα ακριβώς από το μηδέν, αφού ο Κάμερον είχε επινοήσει 30 ή 40 δικές του λέξεις για το αρχικό σενάριο – ορισμένα ονόματα χαρακτήρων, τοπωνύμια, ονόματα ζώων κ.λπ. Αυτό μου έδωσε μια μικρή αίσθηση του τι είδους ήχους είχε στο μυαλό του.
Το επόμενο βήμα ήταν να αναπτύξω τη φωνητική και τη φωνολογία – τους ήχους που θα εμφανίζονταν και δεν θα εμφανίζονταν στη γλώσσα, μαζί με τους κανόνες για τον συνδυασμό των ήχων σε συλλαβές και λέξεις και τους κανόνες προφοράς που θα μπορούσαν σε ορισμένες περιπτώσεις να αλλάξουν έναν ήχο σε έναν άλλο. Ο σημαντικότερος περιορισμός, βέβαια, ήταν ότι, αν και η Na’vi είναι μια ξένη γλώσσα, πρέπει να ομιλείται από ανθρώπους ηθοποιούς, και έτσι οι ήχοι που περιλάμβανε έπρεπε να είναι τέτοιοι που οι ηθοποιοί θα μπορούσαν να αναπαράγουν.
Για να δημιουργήσω κάποιο ενδιαφέρον, συμπεριέλαβα μια ομάδα ήχων που δεν απαντώνται συχνά στις δυτικές γλώσσες – “εκτοξευτήρες”, οι οποίοι είναι ήχοι που μοιάζουν με σκάσιμο και τους οποίους σημείωσα ως kx, px και tx. Έπρεπε επίσης να προσδιορίσω ποια άλλα στοιχεία της γλώσσας θα ήταν “διακριτικά” – δηλαδή θα μπορούσαν να διαφοροποιήσουν τις λέξεις: για παράδειγμα, ο τονισμός (η τελική απάντηση ήταν ναι), το μήκος των φωνηέντων (όχι) και ο τόνος (όχι). Παρουσίασα στον Κάμερον τρεις διαφορετικές “ηχητικές παλέτες” ή δυνατότητες για τη συνολική ηχητική εντύπωση της γλώσσας – διάλεξε μία, και ξεκινήσαμε!
Το επόμενο βήμα ήταν να αποφασίσουμε για τη μορφολογία και τη σύνταξη. Για αυτά, ήμουν μόνος μου. Δεδομένου ότι επρόκειτο για μια εξωγήινη γλώσσα που μιλιόταν σε έναν άλλο κόσμο, ήθελα να συμπεριλάβω δομές και διαδικασίες που ήταν σχετικά σπάνιες στις ανθρώπινες γλώσσες, αλλά που θα μπορούσαν να αποκτηθούν από τους ανθρώπους, δεδομένου ότι, σύμφωνα με την πλοκή της ταινίας, ένας αριθμός ανθρώπων είχε μάθει να μιλάει τη γλώσσα. Η ρηματική μορφολογία, για παράδειγμα, επιτυγχάνεται αποκλειστικά μέσω επιθέτων, τα οποία είναι λιγότερο συνηθισμένα από τα προθέματα και τα επιθήματα. Και τα ουσιαστικά έχουν ένα σύστημα σήμανσης της πτώσης, γνωστό ως τριμερές σύστημα, το οποίο είναι δυνατό αλλά αρκετά σπάνιο στις ανθρώπινες γλώσσες.
“Συνολικά, η δημιουργία ξένων γλωσσών ήταν το δυσκολότερο έργο. Μια γλώσσα, ή ακριβέστερα, η αίσθηση της γλώσσας, πρέπει να ικανοποιεί τις πιο κρίσιμες ικανότητες του ακροατηρίου. Όλοι μας είμαστε ειδικοί στον εντοπισμό των αποχρώσεων του τονισμού. Είτε καταλαβαίνουμε μια συγκεκριμένη γλώσσα είτε όχι, σίγουρα επεξεργαζόμαστε πλήρως τον ήχο και αποδίδουμε νόημα -ίσως ανακριβώς- στο συναισθηματικό και πληροφοριακό περιεχόμενο της ομιλίας. Το μυαλό μας είναι εκπαιδευμένο να αναγνωρίζει και να επεξεργάζεται τον διάλογο. Το έργο, επομένως, της δημιουργίας μιας γλώσσας είναι ακόμη πιο δύσκολο εξαιτίας της δύναμης της αντίληψης του ακροατηρίου”.
[Ben Burtt – ένα απόσπασμα από το Galactic Phrase Book & Travel Guide: Beeps, Bleats, Boskas, and Other Common Intergalactic Verbiage]
Μετάφραση: Βίκυ Μπαφατάκη
Πηγή: https://usoproject.blogspot.com/
Μια συνέντευξη του Matteo Milani (24.11.2009)
