Υπάρχει μια κοσμική παρηγοριά στο να ξέρουμε τι πραγματικά συμβαίνει όταν πεθαίνουμε – αυτή η ύψιστη επιβεβαίωση ότι έχουμε ζήσει καθόλου. Κι όμως, όσο κι αν καταλαβαίνουμε ότι κάθε άνθρωπος είναι ένας παροδικός τυχαίος αστερισμός ατόμων, το να χάσεις έναν αγαπημένο αστερισμό είναι η πιο καταστροφική εμπειρία στη ζωή. Το νιώθουμε ακατανόητο, κοσμικά άδικο και ανυπέρβλητο.
Στα τελευταία χρόνια της σύντομης και γεμάτης απώλειες ζωής του, ο φιλόσοφος και φυσιοδίφης Henry David Thoreau (12 Ιουλίου 1817 – 6 Μαΐου 1862) έγραψε στο ημερολόγιό του:
Αντιλαμβάνομαι ότι εν μέρει πεθαίνουμε οι ίδιοι από συμπάθεια για το θάνατο κάθε φίλου ή κοντινού συγγενή μας. Κάθε τέτοια εμπειρία είναι μια επίθεση στη ζωτική μας δύναμη. Γίνεται πηγή θαυμασμού το γεγονός ότι όσοι έχουν χάσει πολλούς φίλους εξακολουθούν να ζουν. Αφού παρακολουθούμε επί μακρόν γύρω από το κρεβάτι ασθένειας ενός φίλου, εν μέρει εγκαταλείπουμε κι εμείς μαζί του το φάντασμα και ταυτιζόμαστε λιγότερο με αυτή την κατάσταση των πραγμάτων.
Henry David Thoreau (Daguerreotype by Benjamin D. Maxham, 1856)
Η ζωή των απωλειών του Thoreau είχε αρχίσει δεκαεπτά χρόνια νωρίτερα. Ήταν είκοσι πέντε ετών όταν ο αγαπημένος του μεγαλύτερος αδελφός πέθανε από τέτανο, αφού κόπηκε στο ξύρισμα – ένας φρικτός θάνατος, που καταστρέφει το νευρικό σύστημα και στρεβλώνει το σώμα με αγωνία. Ο Thoreau θρήνησε βαθιά. Δια βίου ημερολογιογράφος, έπεσε σε κώμα πέντε εβδομάδων από την πένα. Προσπάθησε να ακούσει το μουσικό κουτί, που πάντα τον πλημμύριζε με ευχαρίστηση, αλλά οι ήχοι έβγαιναν περίεργοι και κούφιοι.
Τελικά, το πυρετώδες όνειρο της θλίψης έσπασε σε έναν νέο προσανατολισμό προς τον θάνατο. Δύο μήνες μετά το πένθος του, καθώς ο σκληρός χειμώνας της Νέας Αγγλίας έμπαινε στην άνοιξη, ο Thoreau έγραψε σε έναν φίλο του – ένα γράμμα που παρατίθεται στο συνολικά υπέροχο βιβλίο Three Roads Back: How Emerson, Thoreau, and William James Responded to the Greatest Losses of Their Lives (public library):
Ποιο δικαίωμα έχω να θλίβομαι, που δεν έχω πάψει να αναρωτιέμαι; Στην αρχή νιώθουμε σαν να χάθηκαν κάποιες ευκαιρίες καλοσύνης και συμπάθειας, αλλά μαθαίνουμε στη συνέχεια ότι κάθε αγνή θλίψη είναι επαρκής ανταμοιβή για όλα. Δηλαδή, αν είμαστε πιστοί- γιατί μια μεγάλη θλίψη δεν είναι παρά συμπάθεια με την ψυχή που διαθέτει τα γεγονότα, και είναι τόσο φυσική όσο η ρητίνη στα αραβικά δέντρα. Μόνο η Φύση έχει το δικαίωμα να θλίβεται διαρκώς, γιατί μόνο αυτή είναι αθώα.
Αφού συνέχισε το ημερολόγιό του, ασχολήθηκε με το θέμα στην ησυχία των σελίδων του:
Ζω μέσα στο αέναο πράσινο του πλανήτη. Πεθαίνω στην ετήσια φθορά της φύσης. Μπορούμε να κατανοήσουμε καλύτερα το φαινόμενο του θανάτου στο ζώο, αν το εξετάσουμε πρώτα στην αμέσως κατώτερη από εμάς τάξη, τη φυτική. Ο θάνατος του ψύλλου και του ελέφαντα δεν είναι παρά φαινόμενα της ζωής της φύσης.
Αυτή ήταν η εποχή των απωλειών στο σύμπαν του Θορώ. Ο φίλος και μέντοράς του Έμερσον, ο οποίος είχε σπεύσει να μείνει μαζί του και να τον περιθάλψει μετά τον θάνατο του αδελφού του, έχασε τον αγαπημένο του πεντάχρονο γιο από οστρακιά, τόσο ανίατη όσο και ο τέτανος στην εποχή τους. Τώρα ήταν η σειρά του Θορώ να παρηγορήσει τον φίλο του. Στηριζόμενος στη νέα του αποδοχή της φυσικότητας του θανάτου ως αντίδοτο στη θλίψη, έγραψε στον Έμερσον:
Η φύση δεν αναστατώνεται από την πιο άγρια έκρηξη. Ο τυφώνας σπάει μόνο μερικά κλαδιά σε κάποια γωνιά του δάσους. Το χιόνι φτάνει στο μέσο βάθος του κάθε χειμώνα, και η παπαδίτσα ψιθυρίζει τις ίδιες νότες. Οι παλιοί νόμοι επικρατούν παρά την πανούκλα και την πείνα. Καμία ιδιοφυΐα ή αρετή δεν εμφανίζεται τόσο σπάνια και επαναστατική στην πόλη ή στο χωριό, ώστε το πεύκο να πάψει να βγάζει ρητίνη στο δάσος, ή το ζώο ή το πουλί να παραμερίσει τις συνήθειές του.
Τέχνη από τη Sophie Blackall για το “Dirge Without Music” από το The Universe in Verse.
Μια εποχή προτού ο Rilke επιμείνει ότι “ο θάνατος είναι φίλος μας ακριβώς επειδή μας φέρνει σε απόλυτη και παθιασμένη παρουσία με όλα όσα είναι εδώ, όσα είναι φυσικά, όσα είναι αγάπη”, και ενάμιση αιώνα προτού ο Richard Dawkins εξετάσει την ευτυχία του θανάτου, ο Θορώ προσθέτει:
Ο θάνατος είναι όμορφος όταν θεωρείται νόμος και όχι ατύχημα — Είναι τόσο συνηθισμένος όσο και η ζωή… Κάθε λεπίδα στο χωράφι – κάθε φύλλο στο δάσος – αφήνει τη ζωή του στην εποχή του, τόσο όμορφα όσο και όταν σηκώθηκε. Όταν κοιτάζουμε τα χωράφια δεν στενοχωριόμαστε επειδή αυτά τα συγκεκριμένα λουλούδια ή χόρτα θα μαραθούν – γιατί ο θάνατός τους είναι ο νόμος της νέας ζωής.
Συνδυάστε αυτά τα αποσπάσματα από το Three Roads Back με τον Thoreau για τη φύση ως προσευχή, και στη συνέχεια επανεξετάστε τη νευροεπιστήμη της θλίψης και της θεραπείας, την Emily Dickinson για την αγάπη και την απώλεια, τον Seneca για το κλειδί της ανθεκτικότητας μπροστά στην απώλεια και τον Nick Cave για τη θλίψη ως πύλη προς τη ζωντάνια.
Επιμέλεια κειμένου: Βίκυ Μπαφατάκη
Πηγή: https://www.themarginalian.org/ by Maria Popova
