H Βρετανία είναι η πρώτη χώρα που θα επιτρέψει την εξωσωματική γονιμοποίηση τριών ατόμων. Οι κανονισμοί δεν έχουν ακόμη εγκριθεί, αλλά η κυβέρνηση υποστηρίζει επί του παρόντος κινήσεις που θα επιτρέψουν τη δημιουργία μωρών με DNA από τρία άτομα σε περιπτώσεις, όπου τα παιδιά κινδυνεύουν να κληρονομήσουν μιτοχονδριακή νόσο.
Ωστόσο, έχουν διατυπωθεί αντιρρήσεις και είναι σημαντικό να εξεταστούν τα ηθικά επιχειρήματα υπέρ και κατά της έγκρισης αυτής της νέας διαδικασίας.
Μιτοχονδριακή νόσος
Τα μιτοχόνδρια παράγουν ενέργεια για τα κύτταρά μας και έχουν συγκριθεί με μπαταρίες ή σταθμούς παραγωγής ενέργειας. Όταν οι άνθρωποι πάσχουν από μιτοχονδριακή νόσο, τα μιτοχόνδριά τους δεν παράγουν αρκετή ενέργεια για να κάνουν τα κύτταρά τους να λειτουργούν σωστά. Η ασθένεια παίρνει πολλές μορφές, αλλά συχνά επηρεάζει σημαντικά μέρη του σώματος, όπως ο εγκέφαλος, το ήπαρ ή η καρδιά. Ορισμένες μιτοχονδριακές ασθένειες είναι θανατηφόρες και, προς το παρόν, δεν υπάρχει αποτελεσματική θεραπεία.
Η αντικατάσταση των μιτοχονδρίων προτείνεται, όχι ως θεραπεία για τους ήδη πάσχοντες, αλλά ως ένας τρόπος για να βοηθηθούν οι γονείς που βρίσκονται σε “κίνδυνο” να αποφύγουν να τη μεταδώσουν στα παιδιά τους. Μια τεχνική (Maternal Spindle Transfer) περιλαμβάνει την αφαίρεση κατεστραμμένων μιτοχονδρίων από το ωάριο της μητέρας και την αντικατάστασή τους με υγιή μιτοχόνδρια από δωρεά ωαρίου.
Μια άλλη (Προπυρηνική Μεταφορά) περιλαμβάνει την αφαίρεση κατεστραμμένων μιτοχονδρίων από το έμβρυο των γονέων και την αντικατάστασή τους με υγιή μιτοχόνδρια από μια δωρεά εμβρύου ή από ένα έμβρυο που παρασκευάστηκε με τη χρήση σπέρματος του πατέρα και μιας δωρεάς ωαρίου. Κάθε παιδί που δημιουργείται θα συνδέεται γενετικά, μέσω του μιτοχονδριακού DNA, με τη δότρια ωαρίου, καθώς και με τους κύριους γενετικούς γονείς του- εξ ου και η έκφραση “εξωσωματική γονιμοποίηση τριών ατόμων”.
Όπως με κάθε νέα θεραπεία, υπάρχουν ερωτήματα σχετικά με την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα, αλλά η μιτοχονδριακή αντικατάσταση εγείρει επίσης ηθικές ανησυχίες που υπερβαίνουν τη συνήθη αξιολόγηση των κινδύνων και των οφελών.
Τρεις γενετικοί γονείς;
Μια τέτοια ανησυχία είναι ότι τα παιδιά που θα δημιουργηθούν θα έχουν τρεις γενετικούς γονείς. Ωστόσο, το κατά πόσον οι δότες μιτοχονδρίων θα πρέπει να θεωρούνται βιολογικοί γονείς είναι αμφισβητήσιμο. Διότι, ενώ τα παιδιά που θα δημιουργηθούν θα συνδέονται γενετικά με τους δότες, δεν είναι καθόλου σαφές ότι ο δεσμός αυτός είναι επαρκής για να συνιστά γονική ιδιότητα.
Μόνο το 0,1% περίπου των γονιδίων μας περιέχεται στα μιτοχόνδρια (με το υπόλοιπο 99,9% να βρίσκεται στους κυτταρικούς πυρήνες) και έτσι ο μιτοχονδριακός δότης παρέχει μόνο μια μικρή μειοψηφία του γενετικού υλικού του παιδιού. Ομοίως, η επιστημονική συναίνεση φαίνεται να είναι ότι το γενετικό υλικό που περιέχεται στον πυρήνα έχει πολύ μεγαλύτερο ρόλο στη διαμόρφωση των μοναδικών προσωπικών χαρακτηριστικών κάθε ατόμου από ό,τι το μιτοχονδριακό DNA.
Μπορούμε επίσης να αναρωτηθούμε αν υπάρχει πραγματικά κάτι ανησυχητικό στο να έχουν τα παιδιά βιολογικό δεσμό με τρία άτομα. Υπάρχουν ήδη πολλές οικογένειες που υπάρχουν μόνο χάρη στη βιολογική συμβολή ενός τρίτου ατόμου: για παράδειγμα, αυτές που δημιουργήθηκαν με παραδοσιακή δωρεά ωαρίων ή παρένθετη μητρότητα. Με βάση αυτά τα προηγούμενα, δεν είναι σαφές ότι η “εξωσωματική γονιμοποίηση τριών γονέων” διαφέρει τόσο πολύ από τις πρακτικές που ήδη αποδεχόμαστε.
Γενετική τροποποίηση
Μια δεύτερη ανησυχία είναι ότι η αντικατάσταση των μιτοχονδρίων αποτελεί γενετική τροποποίηση της βλαστικής γραμμής – όπου οι αλλαγές επηρεάζουν τις μελλοντικές γενιές. Για παράδειγμα, εάν το σπέρμα ενός άνδρα τροποποιηθεί γενετικά και αυτό με τη σειρά του επηρεάσει τα ωάρια ή το σπέρμα των παιδιών του, και στη συνέχεια των εγγονών του, και ούτω καθεξής, αυτό θα ήταν μια τροποποίηση της βλαστικής γραμμής: μια δυνητικά μόνιμη αλλαγή στη γονιδιακή δεξαμενή. Ορισμένοι άνθρωποι ανησυχούν ότι η τροποποίηση της βλαστικής γραμμής είναι πολύ επικίνδυνη, λόγω της δυνατότητάς της να επηρεάσει τις μελλοντικές γενιές για πάντα. Άλλοι αντιτίθενται σε αυτήν επειδή θεωρούν ότι είναι λάθος να “παρεμβαίνει” κανείς στην ανθρώπινη φύση.
Αλλά απέναντι σε αυτό, μπορεί να υποστηριχθεί ότι η αντικατάσταση των μιτοχονδρίων δεν είναι στην πραγματικότητα τροποποίηση. Τα δωρηθέντα μιτοχόνδρια υπάρχουν στη φύση (στο ωάριο της δότριας) και δεν είναι τροποποιημένα ή κατασκευασμένα. Αυτό σημαίνει ότι χρησιμοποιούμε γενετικό υλικό που εμφανίζεται στη φύση, χωρίς να προσθέτουμε κάτι θεμελιωδώς νέο ή τεχνητό. Από αυτή την άποψη, η αντικατάσταση μιτοχονδρίων μοιάζει περισσότερο με μεταμόσχευση παρά με γενετική μηχανική.
Μια άλλη απάντηση είναι ότι, ακόμη και αν η αντικατάσταση μιτοχονδρίων αποτελεί περίπτωση τροποποίησης της βλαστικής γραμμής, θα πρέπει ωστόσο να επιτρέπεται, διότι η εναλλακτική λύση για τα παιδιά αυτά – το να τα αφήσουμε να γεννηθούν με κάποιες τρομερές ασθένειες – δικαιολογεί αυτή την παρέμβαση για να μην υποφέρουν.
Επίσης, πολλές διαφορετικές πολιτικές αποφάσεις έχουν σημαντικές μόνιμες επιπτώσεις στις μελλοντικές γενιές: για παράδειγμα, οι αποφάσεις σχετικά με το περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή, την πυρηνική ενέργεια ή το αν θα γίνει πόλεμος. Η αντικατάσταση των μιτοχονδρίων δεν είναι η μοναδική περίπτωση που επηρεάζει το μέλλον και, δεδομένου του μικρού αριθμού των εμπλεκομένων (1 στα 6.500 μωρά), οι επιπτώσεις της μπορεί να είναι αρκετά περιορισμένες σε σύγκριση με τα παραδείγματα που μόλις αναφέρθηκαν.
Είναι μη αναγκαία η μιτοχονδριακή αντικατάσταση;
Ορισμένοι έχουν υποστηρίξει ότι δεν πρέπει να επιτρέψουμε τη μιτοχονδριακή αντικατάσταση επειδή δεν είναι απαραίτητη. Το επιχείρημα εδώ είναι ότι οι γονείς που βρίσκονται σε “κίνδυνο” έχουν ήδη άλλες επιλογές – υιοθεσία και δωρεά ωαρίων – και επομένως δεν υπάρχει ανάγκη να αναπτυχθεί η μιτοχονδριακή αντικατάσταση.
Σίγουρα υπάρχει κάποια αλήθεια σε αυτό. Καταρχάς, είναι δυνατόν οι άνθρωποι να χρησιμοποιήσουν δωρήτρια ωαρίων ή να υιοθετήσουν αντί γι’ αυτό. Όσοι επιθυμούν αυτή τη νέα θεραπεία, ωστόσο, θα επισημάνουν ότι η εύρεση κατάλληλης δότριας ωαρίων ή υιοθεσίας δεν είναι εύκολη και ότι – όπως και πολλές άλλες οικογένειες – αποδίδουν αξία στον γενετικό δεσμό μεταξύ γονέα και παιδιού και θα ήθελαν πολύ να αποκτήσουν παιδιά που να είναι και γενετικά “δικά τους” και απαλλαγμένα από τη μιτοχονδριακή νόσο.
Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι αυτό το επιχείρημα (η πρόταση ότι οι άνθρωποι θα πρέπει να συμβιβαστούν με την υιοθεσία ή τη δωρεά ωαρίων) θα μπορούσε, αν γινόταν αποδεκτό, να χρησιμοποιηθεί εναντίον ενός πολύ μεγάλου φάσματος πρακτικών, συμπεριλαμβανομένης της παραδοσιακής εξωσωματικής γονιμοποίησης και ακόμη και της γυναικολογικής χειρουργικής επέμβασης για τη θεραπεία της υπογονιμότητας. Όλες αυτές οι παρεμβάσεις θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν με το ερώτημα: “γιατί να ξοδέψουμε πόρους για αυτό, όταν θα μπορούσατε απλώς να υιοθετήσετε αντ’ αυτού;”.
Μένει να δούμε αν μπορούν να αναπτυχθούν θεραπείες αντικατάστασης των μιτοχονδρίων οι οποίες να είναι επαρκώς ασφαλείς και αποτελεσματικές για ευρεία κλινική χρήση. Και, όπως συμβαίνει με κάθε νέα βιοϊατρική παρέμβαση, απαιτείται εκτεταμένη αξιολόγηση και έρευνα.
Δεν υπάρχει, ωστόσο, κανένα αποφασιστικό ηθικό επιχείρημα κατά της συνέχισης μιας τέτοιας έρευνας. Επιπλέον, δεδομένης της σημασίας που έχει για πολλούς ασθενείς η απόκτηση ενός παιδιού που είναι και γενετικά “δικό τους” και απαλλαγμένο από μιτοχονδριακή νόσο, υπάρχουν ισχυρά επιχειρήματα για να επιτραπεί η συνέχισή της, υπό την προϋπόθεση ότι θα υπάρχει προσεκτική ρύθμιση και παρακολούθηση.
Απόδοση κειμένου: Βίκυ Μπαφατάκη, MSc, PD στη Βιοηθική
Πηγή: https://theconversation.com/the-ethics-of-three-person-ivf-29880
