Ο τυχαίος εντοπισμός του ναυαγίου των Αντικυθήρων σε βάθος 55 μέτρων και η πρώτη επιχείρηση ανάσυρσης των θησαυρών από συμιακούς σφουγγαράδες το 1900
Μεγάλη Τρίτη 4 Απριλίου του 1900. Δύο σφουγγαράδικα σκάφη από τη Σύμη έχουν αράξει «αρόδου» στην περιοχή Πινακάκια των Αντικυθήρων, πάνω από έναν τεράστιο ύφαλο. Ο προορισμός τους είναι τα παράλια της Αφρικής για να βγάλουν σφουγγάρια.
Ο δύτης Ηλίας Λυκοπάντης φοράει τη στολή και κάνει μια βουτιά για να βγάλει θαλασσινά να φάει το πλήρωμα επειδή είναι νηστεία. Το βάθος είναι 30 οργιές ,δηλαδή περίπου 55 μέτρα. Και αντί για όστρακα, ο Λυκοπάντης βρέθηκε μπροστά σε μια μεγάλη έκταση από αρχαία αντικείμενα!..
Σαν έμπειρος δύτης που ήταν κάνει σινιάλο στον κουλαουτζιέρη να τον ανεβάσει αμέσως πάνω. Και κρατώντας ένα μπρούτζινο χέρι από άγαλμα και το δείχνει περιχαρής στον καπετάνιο Δημήτρη Κοντό , ο οποίος αποφασίζει να βουτήξει για να διαπιστώσει ο ίδιος τι έκρυβε ο βυθός. Και δεν χρειάστηκε πολύ ώρα για να διαπιστώσει ότι υπήρχε ένας ανεκτίμητος θησαυρός από αρχαιότητες !..
Τα δύο σφουγγαράδικα-το «Ευτέρπη» και το «Καλλιόπη»-είχαν ξεκινήσει από τη Σύμη λίγες μέρες πριν από το Πάσχα μαζί με άλλα σκάφη από το νησί. Προορισμός τους ήταν τα παράλια της βόρειας Αφρικής όπου θα παρέμεναν 6 μήνες για να βγάλουν σφουγγάρια και να τα φέρουν πίσω στη Σύμη για να τα πουλήσουν. Μετά από ταξίδι πέντε ημερών έφτασαν στα Αντικύθηρα, όπου αναγκάζονται να αράξουν εκεί γιατί βρήκαν άσχημο καιρό. Και εκεί βρίσκουν στο βυθό τα αρχαία.
Έβαλαν ένα «σινιάλο»(σημάδι) στη θέση του ναυαγίου και τα δύο σφουγγαράδικα αποφάσισαν να συνεχίσουν το ταξίδι τους για τα παράλια της Αφρικής, αφού προηγουμένως συμφώνησαν οι ιδιοκτήτες, οι καπεταναίοι και οι δύτες. Και το μπρούτζινο εύρημα το φύλαξαν τυλιγμένο σε ένα καραβόπανο !..
«Δεν είχαν άλλη επιλογή, τονίζει η κ.Ελένη Κλαδάκη-Βρατσάνου ,μηχανολόγος-ηλεκτρολόγος από τη Σύμη, η οποία έχει ασχοληθεί με το θέμα. Οι προθεσμίες και τα χρέη έτρεχαν ’Έπρεπε να πάνε στο προγραμματισμένο ταξίδι, να βγάλουν σφουγγάρια, να επιστρέψουν το φθινόπωρο στο νησί, να τα διακινήσουν στην Ευρώπη μέσω των εμπόρων, να δώσουν τα χρωστούμενα, να ξοφλήσουν τα πληρώματα και να ετοιμαστούν για το επόμενο ταξίδι.»
Βούτηξε για όστρακα και βρήκε αγάλματα!
Αφού ολοκλήρωσαν την αποστολή τους στη βόρειο Αφρική, τα δύο σπογγαλιευτικά επέστρεψαν στη Σύμη περί τα τέλη Οκτωβρίου του 1900. Ο ιδιοκτήτης των σκαφών Φώτης Λινδιακός μαζί με τα αδέλφια του, τον καπετάνιο Κοντό και τον δύτη Λυκοπάντη κάλεσε στο σπίτι του τους δύο δημογέροντες του νησιού και τον γραμματέα της δημογεροντίας, όπου τους ανακοινώνει τα καθέκαστα και τους έδειξε το σπουδαίο εύρημα.
Εκείνη την περίοδο η Σύμη(όπως και τα άλλα νησιά της Δωδεκανήσου) ήσαν υπό τουρκική κατοχή. Όμως, οι τολμηροί Συμιακοί αποφάσισαν να αποκρύψουν το γεγονός από τους Τούρκους, αλλά να ενημερώσουν την Ελληνική Κυβέρνηση στην Αθήνα. Έτσι , τα δύο σκάφη στις αρχές του Νοέμβρη ξεκινούν για τον Πειραιά όπου οι καπεταναίοι τους ενημερώνουν τον υπουργό Παιδείας Σπυρίδωνα Στάη και τον καθηγητή της Αρχαιολογίας στο πανεπιστήμιο Αθηνών Αντώνη Οικονόμου που κατάγονταν από τη Σύμη.
Αμέσως ξεκίνησε μια επιχείρηση για την ανέλκυση του ναυαγίου Οι σφουγγαράδες της Σύμης αναλαμβάνουν το νέο εγχείρημα. Μάλιστα, κλήθηκε και το Πολεμικό Ναυτικό να πάρει μέρος στην επιχείρηση, αλλά δεν διέθετε καταδυτικά μηχανήματα. Κλήθηκε και μια ιταλική εταιρία, η οποία ζήτησε το 50% των ευρημάτων γιατί πίστευε ότι αυτά ανήκουν στην Ιταλία επειδή προορίζοντο-όπως πίστευαν-για τη Ρώμη!..
Η πρόταση απορρίφθηκε και όλη την δουλειά ανέλαβαν οι δύτες από τη Σύμη, οι οποίοι με συνεχείς καταδύσεις ανέσυραν σπουδαία ευρήματα και φυσικά και τον περίφημο Μηχανισμό των Αντικυθήρων !..
Στα Αντικύθηρα μετέβησαν και ορισμένα από τα μέλη των οικογενειών των σφουγγαράδων τα οποία διέμεναν στο νησάκι Λιοί, και βοηθούσαν στο μαγείρεμα, στο πλύσιμο και σε άλλες δουλειές.
Η προσπάθεια για την ανέλκυση των θησαυρών κράτησε περίπου ένα χρόνο, που όμως είχε και θύματα. Νεκρός ήταν ο Γεώργιος Κρητικός που χτυπήθηκε από τη νόσο των δυτών, βαριά χτυπημένοι από την ίδια τη νόσο ήταν επίσης δύο άλλοι δύτες, ενώ οι περισσότεροι είχαν προσβληθεί από μια μορφή παράλυσης των κάτω άκρων, η οποία επανέρχεται με την πάροδο του χρόνου.
Οι σφουγγαράδες επέστρεψαν στη Σύμη στις 30 Σεπτεμβρίου 1901 και ετοιμάστηκαν για το επόμενο ταξίδι τους για τα παράλια της βόρειας Αφρικής προκειμένου να συνεχίσουν την επικίνδυνη δουλειά τους. Η αμοιβή τους από την Ελληνική Κυβέρνηση ήταν 150.000 δρχ. και σε κάθε δύτη από 500 δρχ. ως «φιλοδώρημα».
Είναι χαρακτηριστικό αυτό που έγραψε στο ημερολόγιο του ο Εμμανουήλ Λυκούδης, νομικός σύμβουλος του υπουργού Παιδείας: «Έν μέρος των θησαυρών εάν επώλουν εις το εξωτερικόν, θα ήρκει δια να απαλλαγούν το υπόλοιπον του βίου των, των βασάνων και των κινδύνου του φοβεροτέρου των επαγγελμάτων..» Ο ίδιος στο ημερολόγιο του περιγράφει τη βουτιά ενός δύτη:
«Εις νεαρώτατος δύτης καταδύεται με τον τράχηλον περιτυλιγμένον δια χρυσοκεντήτου μανδηλίου, διακοσμήτου με αργυρές πούλλιες. Το εκέντησε λέει, η μνηστή του και δια τούτο το φέρει εις τους βυθούς ως φυλακτόν. Βαθύτατος ΕΡΩΣ , καταδυόμενος μέχρι βάθους 35 οργιών. Κατά την ανάδυσιν, είχεν εναγκαλισμένην θαυμάσιαν λάγηνον(αμφορέα).»
Η κ.Ελένη Κλαδάκη-Βρατσάνου κατόρθωσε να συγκεντρώσει τα ονόματα του Συμιακών που πήραν μέρος στην σπουδαία επιχείρηση ανέλκυσης του θησαυρού των Αντικυθήρων. Οι περισσότεροι από τους συγγενείς τους ζουν σήμερα στη Σύμη και έχουν να διηγηθούν πολλές ιστορίες από τα ταξίδια αυτά.
Τα σκάφη ανήκαν στους αδελφούς Φώτη, Ηλία Λινδιακό. Καπετάνιος στον αχταρμά «Καλλιόπη» ήταν ο Δημήτρης Κοντός(ή Τράμπας). Δύτες οι Ηλίας Λυκοπάντης (ή Σταδιάτης), Κυριάκος Μουντιάδης, Γεώργιος Μουντιάδης, Ιωάννης Πήλιου(ή Ροδίτης) Γεώργιος Θ.Κρητικός (ή Τουρκοκρητικός), Βασίλειος Κατσαράς, Κωνσταντίνος Καλαφάτης, Βασίλειος Ιω.Ζουρούδης. Κολαουτζιέρης ο Μερκούριος Κ.Καραγιάννης (ή Καραγιαννιό) .Ναύτες οι Φιλήμονας Κουμπαριός, Τζώρτζος( Ιταλός) Γιάννης Παπακαλοδούκας, Σωτήρης Παπακαλοδούκας, Φώτης Ελ. Κοντός, Κώστας Στ.Χάης (ή Χαενιό) Νικήτας Α. Φασσάκης, Γιάννης Φωτάρας, Σταύρος Μιχαλούτσος και Γιάγκος Νικ. Διακογεωργακιού.
Γυναίκες και παιδιά ταξίδεψαν στα Αντικύθηρα
«Θυμάμαι όταν ήμουν μικρή, τη γιαγιά μας Ειρήνη Κοντού-Ριζόπουλου να μας διηγείται ιστορίες από το ταξίδι στα Αντικύθηρα» λέει η κυρία Σεβαστή Νικόλη ανεψιά του Δημήτρη Κοντού, που ήταν καπετάνιος στο σφουγγαράδικο «Καλλιόπη».
Η γιαγιά σε ηλικία μόλις 13 χρονών είχε πάει στα Αντικύθηρα μαζί με άλλες γυναίκες από τη Σύμη και εγκαταστάθηκαν στο κοντινό μικρό νησί Λιοί, όπου φρόντιζαν τους σφουγγαράδες και τους άλλους ναυτικούς. Ταξίδεψαν μέχρι εκεί με μια γαλέρα με πανιά και έφτασαν στα Αντικύθηρα ύστερα από ένα πολυήμερο και περιπετειώδες ταξίδι. Έμειναν εκεί για ένα χρόνο ,όσο κράτησε η αποστολή των σφουγγαράδων για να ανασύρουν τα αρχαία ευρήματα από το βυθό. Δουλειά τους ήταν να μαγειρεύουν και να πλύνουν τα ρούχα των δικών τους ανθρώπων».
Στο ταξίδι αυτό ο καπετάνιος Δημήτρης Κοντός(που ήταν περισσότερο γνωστός με το όνομα Τράμπας ) είχε μαζί του τη γυναίκα και τα παιδιά του, όπως και τη νεαρή αδελφή του Ειρήνη. Και η κ.Νικόλη θυμάται από τις διηγήσεις της γιαγιάς ότι «όταν πληρώθηκαν οι σφουγγαράδες τα χρήματα ήταν μέσα σ΄ένα καλάθι που τα μοιράστηκαν όλοι, αλλά η οικογένεια Λινδιακού που ήταν οι πλοιοκτήτες («ξεκινητές», όπως τους λένε),δεν πληρώθηκαν από την Ελληνική Κυβέρνηση».
Παρά το γεγονός ότι οι σφουγγαράδες από τη Σύμη είχαν κερδίσει χρήματα από το ταξίδι στα Αντικύθηρα, δεν σταμάτησαν να δουλεύουν. «Όλα τα επόμενα χρόνια, τονίζει η κ.Νικόλη, συνέχιζαν να πηγαίνουν κυρίως στα παράλια της Λιβύης και να βγάζουν σφουγγάρια και κάθε φορά είχαν –δυστυχώς-και θύματα. Περιττό, βέβαια, να σας πω ότι τώρα πια έχει εξαφανιστεί η σπογγαλιεία από τη Σύμη και τα άλλα νησιά της Δωδεκανήσου και έχουν μείνει μόνο οι αναμνήσεις από τα ανδραγαθήματα των σφουγγαράδων του νησιού».
Γράφει ο Γιώργος Ζαχαριάδης
Πηγή: https://www.rodiaki.gr/article/291742/boythxe-gia-ostraka-kai-brhke-agalmata (10.10.2014)
