Στις 25 Ιουλίου του 1978, ο κόσμος γίνεται μάρτυρας ενός ιατρικού θαύματος, που άλλαξε έκτοτε τις ζωές πολλών ανθρώπων. Γεννιέται στο νοσοκομείο Όλνταμ της Αγγλίας, το πρώτο παιδί που ήρθε στον κόσμο με εξωσωματική γονιμοποίηση. Οι τίτλοι των εφημερίδων γέμισαν με ρεπορτάζ για το «παιδί του σωλήνα».
Ένας χαρακτηρισμός προσφιλής στον Τύπο της εποχής -όμως εξαιρετικά ατυχής- που θα ακολουθεί για πολλά χρόνια μετά τα παιδιά που γεννήθηκαν με την επαναστατική αυτή μέθοδο. Σχεδόν 40 χρόνια μετά, εκτιμάται ότι έχουν γεννηθεί περισσότερα από 5,4 εκατομμύρια παιδιά παγκοσμίως με εξωσωματική γονιμοποίηση, σύμφωνα με τηνESHRE (European Society of Human Reproduction and Embryology).
Σήμερα γίνονται παγκοσμίως περίπου 1,6 εκατ. κύκλοι εξωσωματικής γονιμοποίησης κάθε χρόνο και γεννιούνται περίπου 400.000 παιδιά. Δηλαδή μιλάμε για ποσοστό επιτυχίας 25%.
Στην Ελλάδα, τα αντίστοιχα ποσοστά επιτυχίας φτάνουν το 38%, όπως μου λέει ο πρόεδρος της Εθνικής Αρχής Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής, Αριστείδης Αντσακλής. Η Ελλάδα γενικά καταγράφει καλά ποσοστά επιτυχίας, δημιουργώντας ένα πρόσφορο έδαφος για τον ιατρικό τουρισμό.
Οι εξωσωματικές στην Ελλάδα σε αριθμούς
Σύμφωνα με τον πρόεδρο της Αρχής, το 2014 έγιναν στην Ελλάδα περίπου 14.000 κύκλοι εξωσωματικής, 700 γονιμοποιήσεις με δωρεά σπέρματος και 3.000 περίπου δωρεές ωαρίων. Επίσημα τα στοιχεία δεν έχουν ανακοινωθεί ακόμη, ωστόσο καταγράφεται αύξηση σε σχέση με το 2013 (δείτε αναλυτικά τα στοιχεία του 2013).
Πέρα όμως από τα στοιχεία, ας δούμε που βρίσκεται σήμερα η εξωσωματική γονιμοποίηση στην Ελλάδα. Τι διαδικασίες πρέπει να περάσει ένα ζευγάρι που αντιμετωπίζει πρόβλημα υπογονιμότητας για να αποκτήσει ένα παιδί; Πόσο θα στοιχίσει; Τι θα αντιμετωπίσει; Υπάρχουν κίνδυνοι; Πως ελέγχονται και από πότε οι Μονάδες Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής; Τι ορίζει το νομικό πλαίσιο και η δεοντολογία; Η HuffPost Greece πραγματοποίησε μια μεγάλη έρευνα για να βοηθήσει τα ζευγάρια να έχουν όλες τις απαραίτητες πληροφορίες, πριν προχωρήσουν σε αυτό το βήμα.
Καταρχήν μίλησα με γυναίκες που πέρασαν από αυτή τη διαδικασία, ώστε να μας μεταφέρουν την εμπειρία τους. Για τη διαφύλαξη της ιδιωτικότητάς τους, τα πραγματικά τους ονόματα βρίσκονται στη διάθεση της HuffPostGreece.
Η Δήμητρα, 59 ετών σήμερα, ξεκίνησε τις εξωσωματικές το ’89. Μετά από 9 χρόνια -και 20 εξωσωματικές- απέκτησε τον Αλέξανδρο. Μας μιλά για όσα πέρασε όλα αυτά τα χρόνια, για την κατάσταση που αντιμετώπισε εκείνη την περίοδο που η μέθοδος της εξωσωματικής ήταν ακόμη στα σπάργανα στην Ελλάδα, για την ψυχολογία της και για τις αντοχές που πρέπει να έχει μια γυναίκα, αν αποφασίσει να μπει σε αυτή τη διαδικασία.
Μίλησα επίσης με την Μαρία, 37 ετών, που μετά την πέμπτη προσπάθεια έμεινε έγκυος σε πεντάδυμα. Τα οποία όμως δεν γεννήθηκαν όλα. Ο γιατρός της είπε ότι η πεντάδυμη κύηση ήταν εξαιρετικά επικίνδυνη και έτσι θα έπρεπε να μείνουν μόνο δύο. Επισήμως, η διαδικασία ονομάζεται «μείωση». Όμως ουσιαστικά τα έμβρυα «σκοτώνονται» για να αφήσουν χώρο για θα εναπομείναντα δύο. Μας περιγράφει πως ένιωσε όταν μετά από τόσες προσπάθειες ήταν «σαν να της ξεκόλλαγαν τα σπλάχνα της», πως βίωσε τη δική της προσπάθεια και τα προβλήματα που αντιμετώπισε μετά.
Η περίπτωση της Ανδριάνας, 33 ετών, είναι διαφορετική από τις προηγούμενες. Έχει κάνει μέχρι στιγμής μόνο μια προσπάθεια, η οποία δεν πέτυχε. Έγινε την άνοιξη και τώρα ετοιμάζεται για τη δεύτερη. Μας μεταφέρει την εμπειρία της για τη διαδικασία και την ψυχολογίας μιας γυναίκας που ζει για πρώτη φορά κάτι πρωτόγνωρο. Τι περίμενε και τι αντιμετώπισε;
Μίλησα επίσης με γιατρούς, όπως οι γυναικολόγοι, ειδικοί σε θέματα γονιμότητας, Μηνάς Μαστρομηνάς και Κωνσταντίνος Πάντος, καθώς επίσης και με τον πρόεδρο της Εθνικής Αρχής Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής, Αριστείδη Αντσακλή, για να μας εξηγήσουν τη διαδικασία που εφαρμόζεται σύμφωνα με το ισχύον νομικό πλαίσιο.
BSIP VIA GETTY IMAGES
Να σημειωθεί ότι η Εθνική Αρχή, η Ανεξάρτητη Αρχή αρμόδια να καθορίζει τη σχετική νομοθεσία και να ελέγχει τις μονάδες, άρχισε να λειτουργεί με τη μορφή που έχει σήμερα, μόλις το 2014. Το 2016, αφού ολοκληρώθηκε η διαδικασία έκδοσης του Προεδρικού Διατάγματος (η οποία εκκρεμούσε επί 12 χρόνια) που όριζε τις προϋποθέσεις για τον τρόπο λειτουργίας των Μονάδων, ξεκίνησε η διαδικασία για την αδειοδότησή τους. Πριν ουσιαστικά δεν υπήρχε κανένας έλεγχος. «Όταν παραλάβαμε υπήρχαν 60 μονάδες. Σήμερα είναι περίπου 44», μας λέει ο πρόεδρος της Αρχής. Στο site της Αρχής μπορείτε να βρείτε λίστα με τις αδειοδοτημένες μονάδες.
Πριν όμως μιλήσουμε για τον έλεγχο που άργησε και τη νομοθεσία, θα αναφερθούμε σε κάποια βασικά θέματα που θα απασχολήσουν το ζευγάρι που σκέφτεται να προχωρήσει σε εξωσωματική.
Πότε πρέπει να ανησυχεί ένα ζευγάρι
Εάν το ζευγάρι προσπαθεί χωρίς αποτέλεσμα για ένα με ενάμιση χρόνο και η γυναίκα είναι πάνω από 35 ετών, καλό είναι να κάνει μια επίσκεψη στον γυναικολόγο. Αρχικά θα πρέπει να γίνουν οι απαραίτητες εξετάσεις για να βρεθούν οι λόγοι της δυσκολίας.
«Η εξωσωματική είναι η τελευταία λύση. Δεν σημαίνει ότι μια γυναίκα που έρχεται σε εμάς θα πρέπει απαραίτητα να κάνει εξωσωματική. Πρώτα πρέπει να δούμε ποια είναι η αιτία και να την αντιμετωπίσουμε. Οι μισές γυναίκες μετά μένουν μόνες τους έγκυος».Κ. Πάντος, γ.γ. Ελληνικής Εταιρείας Αναπαραγωγής Ιατρικής
Ποιος ο ρόλος της ηλικίας
Όπως μου τονίζουν όλες οι πλευρές, ένας από τους πιο βασικούς παράγοντες είναι η ηλικία της γυναίκας. Για αυτόν τον λόγο παρατηρείται και αύξηση των εξωσωματικών την τελευταία δεκαετία. «Η αύξηση έχει να κάνει κυρίως με το γεγονός ότι οι γυναίκες, λόγω της κοινωνικής και οικονομικής κατάστασης, αναγκάζονται να μεταθέτουν τη δημιουργία οικογένειας, μετά τα 35. Άρα μειώνεται δραστικά η γονιμότητα, λόγω της ποιότητας των ωαρίων. Αυξάνεται ο αριθμός των ωαρίων με αυτό που λέμε χρωμοσωμικές ανωμαλίες. Τα ανευπλοειδικά ωάρια. Μπορούν να γονιμοποιηθούν αλλά τα έμβρυα είναι θνησιγενή, πεθαίνουν. Γι’ αυτό και οι αποβολές μετά τα 35, έχουν ανοδική πορεία», μου εξηγεί ο κ. Μαστρομηνάς. «Η φύση έλεγε και λέει, ότι η γυναίκα πρέπει να μείνει έγκυος στα 21 με 25. Η φύση δεν κατανοεί ότι υπάρχει το πανεπιστήμιο, το μεταπτυχιακό, η επιτυχία στη δουλειά. Όλα αυτά για να τα κάνει μια γυναίκα σίγουρα θα περάσει τα 35 και θα φτάσει στα 40. Έλα όμως που τα 40 είναι ήδη αργά για τη φύση. Το απόθεμα ωαρίων έχει πέσει κάτω από 5%», σημειώνει ο κ. Πάντος.
Προβλήματα που συμβάλλουν στην υπογονιμότητα παρατηρούνται και στο σπέρμα. Σε αυτή την περίπτωση δεν έχει να κάνει με την ηλικία, καθώς στους άντρες δεν επηρεάζει την ποιότητα του σπέρματος, αλλά με τον σύγχρονο τρόπο ζωής: την καθιστική ζωή, τον καπνό, περιβαλλοντολογικούς παράγοντες, φλεγμονές, κακή υγιεινή.
BSIP VIA GETTY IMAGES
Ποια η τυπική διαδικασία ενός ολοκληρωμένου κύκλου IVF
Εάν λοιπόν ο γιατρός και το ζευγάρι καταλήξουν ότι η εξωσωματική είναι ο καλύτερος τρόπος να συνεχίζουν, τότε η τυπική διαδικασία που ακολουθείται είναι η εξής:
Διέγερση των ωοθηκών με φάρμακα.
Ωοληψία.
Γονιμοποίηση των ωαρίων με το σπέρμα του συντρόφου.
Καλλιέργεια των εμβρύων στο εργαστήριο.
Τοποθέτηση των εμβρύων στη μήτρα.
Τεστ εγκυμοσύνης 10-12 ημέρες μετά.
Η συνολική διάρκεια είναι περίπου 25-35 ημέρες. Εξαρτάται από το πρωτόκολλο που θα ακολουθηθεί, δηλαδή τη διάρκεια της φαρμακευτικής αγωγής, που εξατομικεύεται σε κάθε γυναίκα.
Εκτός από την τυπική μέθοδο, υπάρχουν και άλλες μέθοδοι, που εντάσσονται στην κατηγορία της εξωσωματικής. Εκεί περιλαμβάνεται και η σπερματέγχυση, η κατάψυξη και φύλαξη ωαρίων για μελλοντική χρήση, η γονιμοποίηση με δωρεά ωαρίων, η παρένθετη μητέρα.
Ποιο είναι το κόστος
Ένα από πιο σημαντικά θέματα που απασχολεί τα ζευγάρια, είναι η τιμή, η οποία φυσικά ποικίλει ανάλογα το Κέντρο Εξωσωματικής. Κυμαίνεται μεταξύ 2.500 και 4.000 ευρώ, όλα μαζί. Τα φάρμακα τα καλύπτει σε μεγάλο ποσοστό ο ΕΟΠΥΥ, μέσω επιτροπών. Επίσης, η δεύτερη προσπάθεια, εφόσον υπάρχουν διαθέσιμα κατεψυγμένα έμβρυα από την πρώτη διέγερση, είναι πολύ φθηνότερη διαδικασία, περίπου στο 1/5 με 1/6 της τιμής.
Όμως είναι πολύ σημαντικό να τονιστεί το εξής, μου λέει ο κ. Μαστρομηνάς. Μπορεί να πάει κάποιος σε έναν γιατρό και να του πει ότι η προσπάθεια εξωσωματικής κάνει 1.500 ευρώ. Όμως μετά προσθέτει την παρακολούθηση με τον υπέρηχο, την αρμονική μέτρηση, τον αναισθησιολόγο, τον καρδιολόγο, τη μικρογονιμοποίηση (όταν το σπερματοζωάριο τοποθετείται απευθείας μέσα στο ωάριο), τη βραστοκύστη (όταν τοποθετούνται τα έμβρυα την πέμπτη ημέρα της ζωής τους). Με αποτέλεσμα να ανεβαίνει ο λογαριασμός στα 4.000, για παράδειγμα.
«Θα πρέπει το ζευγάρι να ρωτήσει πόσο θα στοιχίσει η διαδικασία από την αρχή μέχρι και το τέλος. Οπότε έτσι δεσμεύεται και το κέντρο»Μ. Μαστρομηνάς
Πως γίνεται η διέγερση των ωοθηκών με φάρμακα
Η διέγερση των ωοθηκών είναι το πιο παρεμβατικό κομμάτι της διαδικασίας. Υπό την έννοια ότι με τη χορήγηση ορμονών «πιέζουμε» τις ωοθήκες να παράγουν πολλά περισσότερα ωάρια από ότι στον φυσιολογικό κύκλο, που παράγεται συνήθως ένα.
Ο ιδανικός στόχος είναι να παραχθούν 8 με 12 ωάρια. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι θα προκύψουν 8 με 12 έμβρυα, καθώς συνήθως δεν είναι όλα τα ωάρια καλά ποιοτικά. Είναι σημαντικό τα έμβρυα που θα προκύψουν από την τεχνητή γονιμοποίηση να είναι επιλεγμένα, γιατί δεν σημαίνει ότι όλα τα έμβρυα είναι ικανά να γίνουν μωρά, μου λέει ο κ. Μαστρομηνάς. «Σε μία γυναίκα 35 ετών, πάνω από το 50% των εμβρύων της δεν είναι ικανά να εξελιχθούν. Επομένως πρέπει να έχουμε μία μεγάλη γκάμα εμβρύων, ώστε να επιλέξουμε τα δυο πιο δυναμικά, αλλά και να καταψύξουμε αυτά που είναι ικανοποιητικής ποιότητας, ούτως ώστε να χρησιμοποιηθούν σε περίπτωση αποτυχίας ή για ένα δεύτερο παιδί, χωρίς η γυναίκα να χρειαστεί να μπεις σε αυτή τη διαδικασία ξανά».
Η διέγερση γίνεται με ενέσεις που γίνονται καθημερινά για περίπου 12 ημέρες. Γίνονται στην κοιλιά, υποδορίως, με μια μικρή βελόνα, όπως γίνεται στους διαβητικούς. Ωστόσο, κάτι που μου τονίζουν όλοι οι ειδικοί, είναι ότι η κάθε περίπτωση πρέπει να εξατομικεύεται, οπότε ανάλογα με το τι χρειάζεται ο κάθε οργανισμός, καθορίζεται η διάρκεια και ο συνδυασμός των φαρμάκων.
«Δεν είναι one size fits all. Η κάθε γυναίκα έχει το δικό της πρωτόκολλο, τα δικά της φάρμακα, τις δικές της δοσολογίας, ανάλογα με το προφίλ της»Μ. Μαστρομηνάς
Ο κ. Πάντος αναφέρει επίσης ότι η εξατομίκεση είναι αυτό που γίνεται διαφορετικά στην Ελλάδα και έχουμε τόσο καλά ποσοστά επιτυχίας.
Όπως μου εξηγούν οι γιατροί, η φαρμακευτική ουσία είναι οι ίδιες ορμόνες που παράγει η υπόφυση. Αυτός ο αδένας του εγκεφάλου, παράγει δύο ορμόνες: την FSH και την LH. Τα φάρμακα είναι συνήθως είτε FSH, είτε FSH και LH. Άρα είναι κάτι που έτσι κι αλλιώς παράγεται στον οργανισμό. Η διαφορά στην εξωσωματική είναι ότι χορηγούνται σε μεγαλύτερη δοσολογία, για ένα σύντομο διάστημα 10-12 ημερών, προκειμένου να ξεπεραστεί ο φραγμός του ενός ωαρίου και να παραχθούν περισσότερα ωάρια.
Και οι φόβοι για καρκίνο; «Όλες οι πληθυσμιακές μελέτες που έχουν γίνει, σε Αυστραλία, Βρετανία, Γαλλία, με τη συμμετοχή δεκάδων χιλιάδων γυναικών που μπήκαν σε διαδικασία εξωσωματικής και τις παρακολουθήσαν επί δεκαετίες, έδειξαν ότι δεν υπήρχε καμία αυξημένη επίπτωση σε καρκινογένεση. Ούτε καν σε εκείνες που είχαν κάνει πολλαπλές εξωσωματικές», μου απαντά ο κ. Πάντος.
Υπάρχει πάντως η δυνατότητα να αποφευχθεί η διέγερση και να γίνει η εξωσωματική με τα ωάρια του φυσικού κύκλου, ωστόσο είναι κάτι που δεν συνιστούν οι γιατροί, καθώς είναι μια εξαιρετικά αργή διαδικασία και χάνεται χρόνος και χρήμα.
Πως γίνεται η ωοληψία
Η ωοληψία είναι η διαδικασία που λαμβάνονται τα ωάρια. Γίνεται με μέθη, δεν είναι επώδυνη, ωστόσο υπάρχει πιθανότητα η ασθενής να αισθανθεί ενοχλήσεις μόλις περάσει η επήρεια της νάρκωσης. Η ωοληψία γίνεται διακολπικά, όπου ο γυναικολόγος, χρησιμοποιώντας μία βελόνα παρακέντησης «τρυπάει» ένα προς ένα τα ωοθηλάκια και αναρροφά το περιεχόμενο τους. Το ωοθηλακικό υγρό παραδίδεται στους εμβρυολόγους, οι οποίοι απομονώνουν το ωάριο.
Η γονιμοποίηση των ωαρίων με το σπέρμα του συντρόφου και η καλλιέργεια των εμβρύων γίνεται στο εργαστήριο, μέχρι τη μεταφορά στη μήτρα. Γίνεται είτε μικρογονιμοποίηση, όπου η ένωση του ωαρίου με το σπερματοζωάριο γίνεται στο εργαστήριο με βελόνα, είτε τοποθετείται το ωάριο με πολλά σπερματοζωάρια στον σωλήνα και αφήνεται η φύση να κάνει τη δουλειά της.
Τι είναι η τοποθέτηση
Μετά έρχεται η τοποθέτηση, δηλαδή η μεταφορά των εμβρύων στη μήτρα. Επιλέγονται τα καλύτερα έμβρυα, τα οποία τοποθετούνται στη μήτρα με έναν ειδικό λεπτό καθετήρα. Με όσες γυναίκες μίλησα, όλες μου είπαν ότι δεν καταλαβαίνεις κανέναν πόνο, ή καμία ενόχληση. Γίνεται μάλιστα χωρίς νάρκωση. Από εκεί και πέρα αφήνεται η φύση να κάνει τη δουλειά της.
Αν ακούσετε τον όρο «βλαστοκύστη» από τον γιατρό σας, θα εννοεί τα έμβρυα που έχουν φτάσει στην πέμπτη ημέρα της ζωής τους. Είναι η μέρα όπου το έμβρυο φτάνει στην μήτρα. Οπότε όταν γίνεται η εμβρυομεταφορά σε αυτό το στάδιο, ουσιαστικά γίνεται μίμηση της φύσης. Επίσης τα έμβρυα που έχουν φτάσει στο στάδιο αυτό, είναι κατά τεκμήριο πιο ικανά, οπότε και προτιμητέα.
Τα έμβρυα που περίσσεψαν διατηρούνται στην κατάψυξη, οπότε εάν δεν προκύψει εγκυμοσύνη, να μην χρειαστεί επανάληψη της διαδικασίας της διέγερσης.
Το τεστ κυήσεως γίνεται 14 μέρες μετά την ωοληψία. Αν έχει επιτευχθεί η εμφύτευση του εμβρύου στην μήτρα, αν «πιάσει» που λέμε στην καθομιλουμένη, υπάρχει εγκυμοσύνη. Όπως μου λέει ο κ. Πάντος, η έρευνα πλέον επικεντρώνεται σε αυτό το κομμάτι, τους παράγοντες που οδηγούν στην εμφύτευση. «Όλη η έρευνα τώρα εστιάζεται σε αυτό το πράγμα: Να βρούμε πως γίνεται η επικοινωνία εμβρύου-ενδομητρίου. Το έμβρυο εκπέμπει σήματα και το ενδομήτριο πρέπει να τα αποδέχεται. Και αυτό πρέπει να γίνεται σε συγχρονισμό».
Γιατί επιβλήθηκε ο περιορισμός των δύο ωαρίων
Θα θυμάστε παλαιότερα που ακούγαμε στην Ελλάδα για περιπτώσεις πεντάδυμων, εξάδυμων ή ακόμη και εννιάδυμων κυήσεων. Αυτό γινόταν γιατί πολλοί γιατροί, κυνηγώντας την επιτυχία, τοποθετούσαν πολλά ωάρια στην μήτρα της γυναίκας, με την ελπίδα ότι κάποιο θα πιάσει. Το θέμα ήταν ότι στις περιπτώσεις που «έπιαναν» πολλά, θα έπρεπε να τερματιστεί η κύηση για κάποια από αυτά.
Η Εθνική Αρχή Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής, έκρινε ότι αυτό έπρεπε να σταματήσει. Έβγαλε λοιπόν μια κανονιστική διάταξη που απαγορεύει την τοποθέτηση πάνω από δύο ωαρίων. Μόνο σε ειδικές περιπτώσεις μπορούν να τοποθετηθούν μέχρι και τέσσερα.
«Τα τρίδυμα έχουν πάρα πολύ μεγάλη περιγεννητική θνησιμότητα και νοσηρότητα. Και επεμβάσεις του τύπου “δεν πειράζει θα σου βάλω τέσσερα κι αν πιάσουν τα τέσσερα θα σου σταματήσω τα δύο”, είναι τραυματικές ηθικά, ψυχολογικά και ιατρικά»Α. Αντσακλής, πρόεδρος Εθνικής Αρχής Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Ιατρικής. Έτσι, σύμφωνα με την υπ′ αρ. 47/2014 Κανονιστική απόφαση της Ε.Α.Ι.Υ.Α. (ΦΕΚ Β΄ 2589/2014):
Σε γυναίκες ηλικίας κάτω των 35 ετών, επιτρέπεται να μεταφέρονται ένα ή δύο έμβρυα από δικά τους ωάρια.
Σε γυναίκες ηλικίας άνω των 35 ετών και κάτω των 40, επιτρέπεται να μεταφέρονται δύο έμβρυα από δικά τους ωάρια στον πρώτο και τον δεύτερο κύκλο, και τρία στον τρίτο και κάθε επόμενο κύκλο.
Σε γυναίκες ηλικίας 40 ετών επιτρέπεται να μεταφέρονται τρία έμβρυα από δικά τους ωάρια.
Σε γυναίκες ηλικίας άνω των 40 ετών επιτρέπεται να μεταφέρονται τέσσερα έμβρυα από τα δικά τους ωάρια.
Στην περίπτωση που τα έμβρυα προέρχονται από δωρεά ωαρίων, επιτρέπεται να μεταφέρονται μέχρι δύο έμβρυα.
«Με αυτόν τον τρόπο προσπαθούμε να μειώσουμε τα τρίδυμα, τετράδυμα κ.ο.κ. Τα τρίδυμα έχουν πάρα πολύ μεγάλη περιγεννητική θνησιμότητα και νοσηρότητα. Και επεμβάσεις του τύπου “δεν πειράζει θα σου βάλω τέσσερα κι αν πιάσουν τα τέσσερα θα σου σταματήσω τα δύο”, είναι τραυματικές και ηθικά και ψυχολογικά και ιατρικά. Άρα δεν πρέπει να γίνονται» μου εξηγεί ο πρόεδρος της Αρχής.
BSIP VIA GETTY IMAGES
Μια διαφορετική μέθοδος: Τι είναι η σπερματέγχυση
Η σπερματέγχυση είναι ένα είδος εξωσωματικής, λιγότερο παρεμβατική από την κλασική IVF, αλλά με χαμηλότερα ποσοστά επιτυχίας (κάτω του 20%, όπως μου λέει ο κ. Μαστρομηνάς).
Συνίσταται κυρίως σε περιπτώσεις νέων γυναικών, κάτω από 35, που ο χρόνος δεν αποτελεί πρόβλημα, μιας και όπως είπαμε τα ποσοστά επιτυχίας δεν είναι υψηλά.
Επίσης όταν υπάρχει ήπιος ανδρικός παράγοντας (μικρά προβλήματα στο σπέρμα), όταν υπάρχει κάποια σεξουαλική δυσκολία στο ζευγάρι, καθώς και στις περιπτώσεις της ανεξήγητης υπογονιμότητας (είναι τα ζευγάρια που μετά από έναν ενδελεχή έλεγχο, δεν εντοπίζεται κανένα απολύτως πρόβλημα που να δικαιολογεί τα προβλήματα στη σύλληψη. Πρόκειται για το 15% με 20% των ζευγαριών, σύμφωνα με τον κ. Μαστρομηνά).
Σε αυτή τη μέθοδο, το σπέρμα τοποθετείται ενδομητρικά, με έναν καθετήρα και άρα ξεπερνάται ο φραγμός του τραχήλου της μήτρας και έρχεται το σπέρμα πιο κοντά στον στόχο του, που είναι το ωάριο.
Υπάρχει σπερματέγχυση στο φυσικό κύκλο, όπου παρακολουθείται το ωάριο και γίνεται το timing στην ωορρηξία ή είναι λίγο καλύτερα τα ποσοστά, κατά ένα 5%, εάν η γυναίκα κάνει ήπια διέγερση των ωοθηκών, συνήθως με ωορρηκτικά χάπια, ούτως ώστε να παραχθούν από ένα έως το πολύ τρία ωοθυλάκια.
«Ωστόσο, καλό είναι να αποφεύγεται η μέθοδος σε γυναίκες μετά τα 35 και να μην γίνεται κατάχρηση. Έχει βρεθεί ότι το πολύ τρεις με τέσσερις σπερματεγχύσεις είναι αρκετές. Δεν δημιουργεί πρόβλημα, απλώς η κατάχρηση δημιουργεί ταλαιπωρία στο ζευγάρι, χάνεται χρόνος, χρήματα και η ψυχολογία επιβαρύνεται».
Η διαδικασία στοιχίζει από 300 έως 600 ευρώ περίπου.
Τι πρέπει να γνωρίζουμε για την κατάψυξη και φύλαξη ωαρίων
Η κατάψυξη ωαρίων είναι η νέα «τάση» που προέκυψε από τον σύγχρονο τρόπο ζωής. Η αύξηση σημειώνεται στη λεγόμενη «κατάψυξη για κοινωνικούς λόγους» όπου πάρα πολλές γυναίκες, πάλι λόγω της κοινωνικής και οικονομικής κατάστασης, δεν παίρνουν την απόφαση να κάνουν οικογένεια ή αναγκάζονται να μεταθέσουν το timing για αργότερα, οπότε καταψύχουν ωάρια. Για τον κ. Πάντο, εάν μια γυναίκα το αποφασίσει, θα πρέπει να το έχει κάνει μέχρι τα 38, ώστε να κρατηθούν καλά ποιοτικά ωάρια.
Η λογική της κατάψυξης στηρίζεται στο γεγονός ότι η μήτρα δεν έχει τους ηλικιακούς περιορισμούς που έχουν οι ωοθήκες
«Εάν καταψύξουμε τα ωάρια στην ηλικία των 35 και τα τοποθετήσουμε σαν έμβρυα, γονιμοποιημένα πλέον, στην ηλικία των 45, είναι σαν αυτή η γυναίκα να έχει ξαναγυρίσει στα 35 της χρόνια. Η μήτρα είναι το ίδιο ικανή είτε η γυναίκα είναι 35, είτε είναι 45, είτε είναι 25, είτε είναι 55 ετών. Δεν έχει γήρανση. Ακόμη και σε μία γυναίκα που είναι σε εμμηνόπαυση, μπορούμε με χάπια να τις επαναφέρουμε την περίοδο και η μήτρα να επανακτήσει τη γονιμότητα της», μου εξηγεί ο κ. Μαστρομηνάς.
Όπως μου λέει ο κ. Μαστρομηνάς, σε σχέση με μια δεκαετία πριν, υπάρχει μία τρομακτική, εκθετική αύξηση. «Εμπειρικά θα έλεγα -με πρόχειρα στατιστικά- ότι κάθε χρόνο βλέπω μια αύξηση της τάξης του 30%». Να σημειωθεί ότι ακριβή στοιχεία δεν υπάρχουν, καθώς είναι κάτι σχετικά καινούργιο. Σύμφωνα με τον πρόεδρο της Εθνικής Αρχής, στην Ελλάδα γίνονται περίπου 200 τον χρόνο (στοιχεία του 2014), χωρίς ωστόσο να υπάρχουν ακριβή συγκριτικά στοιχεία για τα προηγούμενα έτη, αφού δεν συγκαταλέγονται στα δεδομένα που καλείται να δώσει η Αρχή στην Ευρωπαϊκή Εταιρεία Ανθρώπινης Αναπαραγωγής και Εμβρυολογίας (ESHRE).
Αυτό που ίσως δεν γνωρίζουν οι περισσότερες γυναίκες είναι ότι απαιτείται η διαδικασία της ωοθηκικής διέγερσης, με τις ορμονικές ενέσεις. Θα μπορούσε να γίνει και με τον φυσικό κύκλο, να συλλέγουν δηλαδή το ένα ωάριο που παράγεται κάθε μήνα, ωστόσο είναι μια εξαιρετικά χρονοβόρα διαδικασία, αφού για να συγκεντρωθούν τα 10 ωάρια που απαιτούνται, θα χρειαστούν περίπου δύο χρόνια.
Οι τιμές κυμαίνονται ανάλογα με το κέντρο εξωσωματικής, από 2.000 έως 2.800 ευρώ, μαζί με τη φύλαξη και τα φάρμακα (περίπου 600 ευρώ), τα οποία δεν δικαιολογεί ο ΕΟΠΥΥ για ανύπαντρες γυναίκες.
BSIP VIA GETTY IMAGES
Γιατί μπορεί να σας μιλήσουν για τη δωρεά ωαρίων
Το θέμα της δωρεάς ωαρίων είναι αυτό που ομολογώ με προβλημάτισε περισσότερο από όλα, όσο έκανα την έρευνα. Γιατί υπάρχουν πολλά θολά σημεία στη διαδικασία αυτή. Όπως για παράδειγμα πως βρίσκονται. Είναι ένα θέμα που θα μας απασχολήσει ξανά στο μέλλον, με εκτενές ρεπορτάζ από τη HuffPostGreece, ωστόσο τώρα θα παραθέσουμε τα βασικά στοιχεία.
Η δωρεά ωαρίων είναι όταν η γονιμοποίηση γίνεται με ξένο ωάριο, από ανώνυμη δότρια, με το σπέρμα του συζύγου. Αυτό συνήθως γίνεται όταν η γυναίκα δεν έχει καλά ή δεν έχει καθόλου ωάρια, οπότε η δωρεά είναι η μόνη λύση για να κυοφορήσει παιδί.
Πολλές φορές ωστόσο, γίνεται κατάχρηση και ο γιατρός συστήνει εύκολα δωρεά, γιατί τα ποσοστά επιτυχίας είναι μεγαλύτερα. «Οι γιατροί τα θέλουν, δυστυχώς», μου λέει ο κ. Μαστρομηνάς. «Διότι τα ποσοστά επιτυχίας είναι πολύ μεγάλα, είναι μικρότερη διαδικασία, λιγότερες επισκέψεις, λιγότερη ταλαιπωρία και για τη γυναίκα και για τον γιατρό και τελικά στο τέλος η οικονομική απολαβή είναι μεγαλύτερη από ότι από μια κανονική διαδικασία εξωσωματικής. Οπότε τα θέλουν». Για τον κ. Μαστρομηνά, ένας γιατρός πρέπει να έχει την επιστημονική ευθύνη να λέει στη γυναίκα τα ακριβή στοιχεία. «Ότι για παράδειγμα εάν κάνετε προσπάθεια με τα δικά σας ωάρια, διεθνώς, οι πιθανότητες περιγράφονται στο 10%. Μπορεί η γυναίκα να θέλει αυτό το 10%. Είναι δικαίωμά της. Όχι να της πούμε ότι το 10% είναι 0% και τρόπον τινά να την σπρώξουμε στη δωρεά ωαρίων».
Τι ορίζει λοιπόν η νομοθεσία για τη δωρεά ωαρίων; Ότι η δωρεά γίνεται ανώνυμα, δεν μπορεί να είναι συγγενικό πρόσωπο και ότι είναι μια αλτρουιστική πράξη, που σημαίνει ότι δεν περιλαμβάνει αμοιβή.
Ωστόσο ο νόμος ορίζει ότι «στη δότρια γαμετών καταβάλλεται αποζημίωση για βιολογική καταπόνηση» (για τη διαδικασία, για τις ώρες που χάνει από τη δουλειά της κτλ) που μαζί με τις μετακινήσεις και τη διαμονή, δεν μπορεί να υπερβαίνει τα 1.200 ευρώ.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Αρχής, γίνονται κάθε χρόνο περίπου 3.000 δωρεές ωαρίων, από 1.500 άτομα (υπάρχουν άτομα που δίνουν δύο και τρεις φορές).
Τα ερωτήματα που προκύπτουν λοιπόν είναι ποια γυναίκα είναι διατεθειμένη να περάσει όλη αυτή τη διαδικασία (ωοθηκική διέγερση κτλ) για μια «αλτρουιστική πράξη», από πού προέρχονται αυτά τα ωάρια και πόσες φορές δωρίζει ωάρια μια γυναίκα. Ο νόμος λέει ότι δεν επιτρέπεται να δωρίσει πάνω από 10 φορές, για να αποφευχθεί η πιθανότητα αιμομιξίας στα ετεροθαλή αδέρφια που θα προκύψουν σε περίπτωση επιτυχημένων κυήσεων.
Το θέμα είναι ότι δυστυχώς δεν υπάρχει ακόμη τέτοιος έλεγχος. Κάποια κέντρα έχουν πρόσβαση σε γυναίκες που θέλουν να διαθέσουν αυτό το δυσεύρετο γενετικό υλικό. Άλλα απευθύνονται σε ζευγάρια που ήδη έχουν μπει σε διαδικασία εξωσωματικής, τα οποία, ευαισθητοποιημένα από τη δική τους κατάσταση, δίνουν κάποια από τα ωάρια που θα προκύψουν από τη δική τους προσπάθεια.
Έθεσα αυτούς τους προβληματισμούς στον πρόεδρο της Εθνικής Αρχής, κ. Αντσακλή. Όπως μου είπε, αφού αναγνώρισε το πρόβλημα, η λύση είναι η δημιουργία μιας λίστας δοτών. Το κάθε κέντρο να υποχρεούται να δίνει στην Αρχή τα στοιχεία των δοτών ωαρίων και σπέρματος. Έτσι, δεν θα μπορεί κάποιος για παράδειγμα να δίνει 10 φορές γενετικό υλικό σε ένα κέντρο, 10 σε ένα άλλο κ.ο.κ. Επίσης θα γνωρίζει και η Αρχή από που προέρχονται αυτά τα ωάρια, ώστε να διατηρούνται στατιστικά στοιχεία για τους δότες (ηλικία, εθνικότητα κτλ).
Η λίστα δοτών προς το παρόν κολλάει στην Αρχή Προσωπικών Δεδομένων και οι δυο Αρχές ψάχνουν τρόπο να ξεπεράσουν το πρόβλημα.
Τι προβλέπεται για την παρένθετη μητρότηταΌπως ορίζει ο Κώδικας Δεοντολογίας της Εθνικής Αρχής Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής, οι προϋποθέσεις για την παρένθετη μητρότητα είναι οι εξής:
1) Η ηλικία της να είναι πάνω από 25 ετών και μέχρι 45 ετών,
2) να έχει αποκτήσει τουλάχιστον ένα παιδί και
3) να μην έχει υποβληθεί σε περισσότερες από δύο καισαρικές τομές.
Δεν υπάρχει απαγόρευση να είναι συγγενικό πρόσωπο, αρκεί να υπάρχουν οι παραπάνω προϋποθέσεις. Και εδώ θα πρέπει να είναι αλτρουιστική πράξη, απαγορεύεται δηλαδή η πληρωμή, ενώ χρειάζεται και δικαστική εντολή.
Ωστόσο έχει παρατηρηθεί και το εξής οξύμωρο: δικαστές να δίνουν την άδεια να γίνει παρένθετη για παράδειγμα η μητέρα της ασθενούς (ηλικίας άνω των 45 ετών), αλλά επειδή υπάρχει ο Κώδικας Δεοντολογίας, να μην μπορεί το κέντρο να προχωρήσει τη διαδικασία. Όπως μου εξηγεί ο κ. Αντσακλής, ο λόγος που τέθηκαν αυτοί οι περιορισμοί από την Αρχή είναι για την προστασία της υγείας της παρένθετης. «Εσάς σας φαίνεται λογικό μια γυναίκα να είναι παρένθετη στα 67 της; Αυτή η γυναίκα είχε ένα χαρτί από το δικαστήριο που ορίζει ότι μπορεί να είναι παρένθετη. Και όταν ρωτήσεις τον δικαστή γιατί το έδωσες αυτό το χαρτί, λέει ότι μου είπε ένας γιατρός ότι μπορεί να γίνει. Έλεος!».
BRAINMASTER VIA GETTY IMAGES
Η προ 2014 εποχή: Ένα ανεξέλεγκτο τοπίο
Όπως έχει γίνει αντιληπτό από τα μέχρι τώρα στοιχεία που έχουμε παραθέσει, τα πράγματα ήταν εντελώς διαφορετικά όσον αφορά τον έλεγχο των Μονάδων Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής, πριν το 2014.
Η πρώτη φορά που εκδόθηκε νόμος για το θέμα ήταν το 2002 (ο νόμος 3089/2002), ενώ η διαδικασία της εξωσωματικής γινόταν ήδη από τη δεκαετία του ’80. Ο νόμος εντασσόταν στα πλαίσια του Αστικού Δικαίου και ρύθμιζε θέματα για «το επιτρεπτό ή μη των επιμέρους ιατρικών μεθόδων υποβοήθησης αναπαραγωγής και την αποδοχή των εναλλακτικών οικογενειακών σχημάτων».
Τρία χρόνια αργότερα εκδίδεται ο 3305/2005 για την εφαρμογή της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Θεσπίζει για πρώτη φορά διοικητικές κυρώσεις για τις παραβιάσεις των δύο νόμων και προβλέπεται η ίδρυση της ανεξάρτητης Εθνικής Αρχής Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής, που θα έχει εποπτικό ρόλο.
«Πριν πως ρυθμίζονταν όλα αυτά; Με βάση ποια νομοθεσία;» ρωτάω τον σημερινό πρόεδρο της εν λόγω Αρχής, κ. Αντσακλή, που μου εξηγεί το νομικό πλαίσιο. «Καμία», μου απαντάει.
Επίσης, όπως μου εξηγεί, ο νόμος 3305 έλεγε ότι πρέπει να γίνει ένα Προεδρικό Διάταγμα το οποίο θα καθορίζει πώς θα λειτουργούν οι μονάδες. «Αυτό το Προεδρικό Διάταγμα έκανε 12 χρόνια να γίνει. Η Αρχή δημιουργήθηκε μεν το 2005, αλλά για πολλούς λόγους, που δεν φταίει η Αρχή, απαξιώθηκε. Περισσότερο από την Πολιτεία».
Εν τέλει το 2014 αποφασίζεται η επαναλειτουργία της. Και μέχρι σήμερα έχει κάνει τα εξής:
Πρώτον, βγήκε το Προεδρικό Διάταγμα 10, το 2016 που όριζε τις προϋποθέσεις και τους κανόνες που πρέπει να λειτουργούν οι Μονάδες, βάσει των οποίων αδειοδοτήθηκαν. Όταν ανέλαβε η Αρχή υπήρχαν 60 μονάδες. Τώρα έχουν άδεια οι 44 (δείτε αναλυτικά ποιες είναι αυτές). «Ο σκοπός μας δεν ήταν να κλείσουμε τα κέντρα. Ήταν να τους πούμε ότι πρέπει να φτιάξουν κάποια πράγματα, αν θέλουν να λειτουργούν μέσα στα ευρωπαϊκά πλαίσια και να υπάρχει ασφάλεια για τον κόσμο».
Υπήρχαν για παράδειγμα μονάδες που ήταν σε πολυκατοικίες και δεν διέθεταν κατάλληλο ασανσέρ ή φορείο για να μεταφερθεί η ασθενής, στην περίπτωση που υπήρξε κάποια επιπλοκή.
Επίσης εκδόθηκε ο Κώδικας Δεοντολογίας που δεσμεύσει τις Μονάδες και τέθηκαν διάφοροι άλλοι κανόνες, οι οποίοι αναφέρθηκαν παραπάνω, αναφορικά με τον αριθμό των ωαρίων που μπορούν να τοποθετούνται, τη δωρεά ωαρίων, τη παρένθετη μητρότητα.
Η Αρχή έχει τη δυνατότητα επίσης να ελέγχει την επιτυχία των Μονάδων, ώστε να μην παραπλανάται ο ασθενής με φουσκωμένα νούμερα. Κατά μέσο όρο οι Μονάδες που λειτουργούν στην Ελλάδα έχουν ποσοστό επιτυχίας 38%.
Οι εκκρεμότητες
Οι δύο σημαντικές εκκρεμότητες είναι η λίστα δοτών και η ηλεκτρονική διασύνδεση της Αρχής με τις μονάδες. Με τη λίστα δοτών, όπως αναφέραμε πιο πάνω, θα γνωρίσει η Αρχή ποιοι δωρίζουν γενετικό υλικό και έτσι θα αποφευχθούν οι περισσότερες δωρεές από αυτές που ορίζει ο νόμος (και η εμπορία).
Με την ηλεκτρονική διασύνδεση αρχικά θα γίνεται εύκολα η συλλογή των στοιχείων για τις εξωσωματικές. Πόσες γίνονται, πόσες είναι επιτυχής, πόσα ωάρια καταψύχονται κάθε χρόνο, όλα. Θα ξέρει η Αρχή τι κάνει κάθε Μονάδα.
«Εμείς θέλουμε ο ασθενής να ξέρει ότι υπάρχει κάποιος που ελέγχει τις Μονάδες», μου λέει ο κ. Αντσακλής.
Και μιλάμε για ένα τόσο λεπτό και σημαντικό ζήτημα όπως είναι το γενετικό υλικό του καθένα από εμάς που θα αποφασίσει να εμπλακεί σε αυτή τη διαδικασία.
«Πότε θα γίνει αυτό με την ηλεκτρονική διασύνδεση;» ρωτάω.
«Τι να πρωτοκάνουμε. Όλα αυτά θέλουν λεφτά και προσωπικό».
Όταν ρωτάω πόσα άτομα εργάζονται αυτή τη στιγμή στην Αρχή, παίρνω την εξής απάντηση: «Τρία άτομα… Με μετατάξεις…».
Αναδημοσίευση από HuffPost Greece
Αγγελική Κουγιάννου Senior News Editor (05.12.2017)
