Το ρολόι δείχνει 6 το απόγευμα. Ο Σωτήρης Τσιόδρας παίρνει τη θέση του μπροστά στην κάμερα για την καθιερωμένη ενημέρωση. Για κάποιους η ανακοίνωση του αριθμού των νεκρών σηματοδοτεί ένα τέλος. Για κάποιους άλλους όμως είναι η αρχή του δικού τους «Γολγοθά».

Ο Δημήτρης Μπόραβας έχει γραφείο τελετών στην Καστοριά, σε μία περιοχή που μετρά επτά απώλειες από τον κορονοϊό. Μέχρι στιγμής το γραφείο του έχει αναλάβει δύο από αυτές. Αν σκεφτούμε ότι σύμφωνα με τον Ε.Ο.Δ.Υ. όλα τα νεκρά σώματα των ανθρώπων που είχαν προσβληθεί από κορονοϊό μπορεί δυνητικά να είναι μολυσματικά, η διαχείρισή τους πρέπει να γίνεται πάντα με αυστηρή τήρηση των κανόνων ατομικής προστασίας. «Πλέον το προσωπικό που έρχεται σε επαφή με τους θανόντες από κορονοϊό φορά στολές, αντιασφυξιογόνες μάσκες, προστατευτικά γυαλιά και ζωνάρια. Τα αγοράζουμε με δικό μας κόστος και είναι δυσεύρετα», λέει ο κ. Μπόραβας. Το κράτος άλλωστε μέχρι στιγμής δεν έχει πάρει κάποια μέτρα ώστε να προμηθεύσει τα γραφεία κηδειών με ειδικό προστατευτικό υλικό.

Η διαχείριση των νεκρών από τον κορονοϊό δεν είναι απλή υπόθεση. «Μας έχουν δώσει αυστηρές οδηγίες. Δεν περιποιούμαστε καθόλου τη σορό. Για να φανταστείτε, δεν μας επιτρέπουν καν να τους ντύνουμε τους ανθρώπους. Τους παραλαμβάνουμε γυμνούς από το νοσοκομείο μέσα σε ένα σάκο. Μετά τους βάζουμε σε ένα δεύτερο σάκο, απολυμαίνουμε με ένα διάλυμα χλωρίνης, τους βάζουμε στο φέρετρο, απολυμαίνουμε και το φέρετρο και αμέσως μετά πηγαίνουμε για να γίνει η κηδεία», εξηγεί ο κ. Μπόραβας.

Σε όλη αυτή τη διαδικασία οι εργαζόμενοι φοράνε τις ειδικές στολές. «Κατά τη διάρκεια της τελετής, ο ιερέας κάθεται 20-30 μέτρα μακριά από το φέρετρο. Σε κάποιες κηδείες το φέρετρο μπαίνει στην εκκλησία, σε κάποιες όχι. Δεν υπάρχει κάποια ξεκάθαρη οδηγία σε σχέση με αυτό». Ο κ. Μπόραβας περιγράφει τη νέα του εργασιακή πραγματικότητα και τη συγκρίνει με ταινία. Αν σχηματικά λέγαμε ότι αυτό αποτελεί το επικίνδυνο μέρος της πλοκής, το πιο λυπηρό μέρος είναι όταν ο στενός οικογενειακός κύκλος των θυμάτων δεν μπορεί να τους συνοδέψει στο νεκροταφείο, καθώς βρίσκεται σε καραντίνα. «Στις κηδείες που κάναμε μέχρι τώρα οι συγγενείς που ήταν σε καραντίνα προφανώς και δεν ήρθαν. Ένας-δύο άτομα που δεν ήταν, ήρθανε. Δεν ήταν όμως ο στενός κύκλος. Ο στενός κύκλος συνήθως είναι στο σπίτι ή το νοσοκομείο. Αν ο σύζυγος για παράδειγμα έχει κολλήσει, η σύζυγος προφανώς θα είναι σε καραντίνα και δεν θα μπορεί να έρθει στην κηδεία. Έχουμε σκεφτεί πως αν χειροτερέψουν τα πράγματα, θα “streamάρουμε” τις κηδείες. Προς το παρόν, είναι νωρίς».

«Στις περιπτώσεις του κορονοϊού, όταν ο νεκρός φέρει διπλό πλαστικό σάκο, όσα χρόνια και να περάσουν, δεν θα λιώσει»

Ένα ζήτημα που φέρνει στο τραπέζι των συζητήσεων ο Δημήτρης Κάσσης, μέλος της Ένωση Λειτουργών Κηδειών Ελλάδας είναι το τι θα γίνει σε λίγα χρόνια με τις εκταφές των ανθρώπων που έχουν καταλήξει από κορονοϊό. «Από την εμπειρία μου μπορώ να πω ότι έχουμε περιπτώσεις σε απλές ταφές που μετά από τρία χρόνια κάναμε την εκταφή και δεν είχαν λιώσει οι σοροί. Στις περιπτώσεις του κορονοϊού, όταν ο νεκρός φέρει διπλό πλαστικό σάκο, όσα χρόνια και να περάσουν, δεν θα λιώσει. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα όταν ο εργάτης κάνει την εκταφή μετά από κάποια χρόνια να βρει δραματικές καταστάσεις, με αποτέλεσμα να υφίσταται θέμα υγειονομικής φύσεως. Εγώ δεν λέω ότι θα έχει ακόμα κορονοϊό η σορός, αλλά το σώμα δε θα έχει λιώσει με αποτέλεσμα να υπάρχει κίνδυνος γι’ αυτόν που θα κάνει την εκταφή τότε. Και δεν θα ξέρει ο καθένας ότι βγάζει από κορονοϊό, γιατί προφανώς δεν γράφει πάνω το μνήμα “κορονοϊός”».

Για τον κ. Κάσση από το συγκεκριμένο αυτό πρόβλημα θα προκύψει και πληρότητα στα νεκροταφεία: «Ακούγεται ότι θα μένουν στον τάφο για 10 χρόνια. Με αυτόν τον τρόπο θα δεσμεύονται και τα νεκροταφεία. Μην ξεχνάμε ότι καθημερινά έχουμε κι άλλους νεκρούς από άλλα αίτια. Αν συμβεί αυτό θα γεμίσουν τα ήδη γεμάτα νεκροταφεία». Η λύση που προτείνει ο ίδιος είναι η αποτέφρωση: «Εγώ προτείνω τα διεγνωσμένα περιστατικά κορονοϊού να πηγαίνουν για αποτέφρωση. Ούτως ή άλλως για ποια τελετή μιλάμε; Όταν κάποια νεκροταφεία που μέχρι χθες σου έλεγαν ότι κοινωνούν και άνθρωπο με κορονοϊό, τώρα δεν σε αφήνουν να βάζεις τα φέρετρα στον ναό, όταν δεν ντύνεις τον νεκρό, όταν δεν ανοίγεις το φέρετρο, όταν δεν το στολίζεις, για ποια τελετή μιλάμε; Δυο λόγια επί του τάφου και τέλος. Αυτό συμβαίνει».

«Έχουμε προχωρήσει στην αποτέφρωση 4 νεκρών από κορονοϊό»

Έχει περάσει μόλις ένα εξάμηνο απ’ όταν το πρώτο αποτεφρωτήριο της Ελλάδας μετά από πολύχρονες προσπάθειες κατάφερε να ανοίξει στη Ριτσώνα της Εύβοιας. Αν σκεφτεί κανείς ότι στις χώρες που έχουν πληγεί περισσότερο από τον κορονοϊό, όπως η Κίνα και η Ιταλία, η κυρίαρχη μέθοδος για τη διαχείριση των νεκρών είναι η καύση, με το κρεματόριο του Μιλάνου μάλιστα να κλείνει για ένα μήνα λόγω της μεγάλης αύξησης των σορών, τότε οι αγκυλώσεις της ελληνικής πολιτείας στο ζήτημα της δημιουργίας αποτεφρωτηρίων επανέρχεται με τους πιο δραματικούς όρους. Ήδη το μοναδικό αποτεφρωτήριο της χώρας στη Ριτσώνα έχει κληθεί να διαχειριστεί μέχρι στιγμής 4 περιπτώσεις νεκρών από κορονοϊό έχοντας πάρει τα απαραίτητα μέτρα.

«Το γραφείο τελετών φέρνει στο αποτεφρωτήριο το φέρετρο το οποίο είναι σφραγισμένο και μέσα είναι η σορός σε δύο πλαστικούς σάκους. Το δικό μας προσωπικό φορώντας γάντια και μάσκα παραλαμβάνει το φέρετρο και το μεταφέρει στον κλίβανο όπου γίνεται η καύση», εξηγεί ο Αντώνης Αλακιώτης, πρόεδρος της Ελληνικής Κοινωνίας Αποτέφρωσης που διαχειρίζεται το αποτεφρωτήριο.

«Με βάση τις εντολές του υπουργείου ο χώρος τελετών στο αποτεφρωτήριο και ο χώρος του αναψυκτηρίου είναι κλειστοί. Οι περισσότερες περιπτώσεις άσχετα από το αν είναι από κορονοϊό ή από άλλο θάνατο δεν συνοδεύονται. Λίγες περιπτώσεις είναι που έρχονται συγγενείς οι οποίοι περιμένουν μέσα στο αυτοκίνητο, γιατί δυστυχώς δεν επιτρέπεται να μπουν στους χώρους τελετών. Κάθονται λοιπόν στο αμάξι και περιμένουν να παραλάβουν την τεφροδόχο», περιγράφει.

Ο κ. Αλακιώτης επισημαίνει κι αυτός το ζήτημα της εκταφής των νεκρών από τους πλαστικούς σάκους και τονίζει ότι δεν προκύπτει πρόβλημα από την καύση του πλαστικού υλικού: «Τα ευρωπαϊκά συστήματα φίλτρων που έχουν όλα τα ευρωπαϊκά αποτεφρωτήρια απορροφούν όλους τους ρύπους, που προκύπτουν από τη διαδικασία της αποτέφρωσης. Καταγράφονται όλα τα στοιχεία της διαδικασίας ηλεκτρονικά κι αυτό που έχουμε παρακολουθήσει από τις αποτεφρώσεις που έχουμε κάνει στους θανόντες από κορονοϊό είναι ότι οι ποσότητες των ρύπων δεν ήταν ιδιαίτερα μεγάλες. Η θερμοκρασία στους 1000 βαθμούς καθιστά αδρανές το υλικό και δεν υπάρχει καμία επίπτωση μελλοντικά στο περιβάλλον».

Για όσους μπορεί να αναρωτιούνται κατά πόσο είναι ασφαλής η τέφρα που παραλαμβάνει η οικογένεια ο κ. Αλακιώτης ξεκαθαρίζει πως σε καμία περίπτωση το υλικό που παίρνει η οικογένεια δεν είναι επικίνδυνο. Η διαδικασία της διαχείρισης των νεκρών με αποτέφρωση ξεκίνησε στην χριστιανική Ευρώπη από ιατρικούς κύκλους για την αντιμετώπιση μολυσματικών ασθενειών που υπήρχαν στη Γαλλία, την Ιταλία και σε άλλες χώρες. Ο πρώτος κλίβανος αποτέφρωσης παρουσιάστηκε στο Μιλάνο στην έκθεση βιομηχανικών προϊόντων το 1870. Η διαδικασία της αποτέφρωσης ακόμα και στην Ελλάδα προωθήθηκε από ιατρικούς κύκλους μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ως η ενδεδειγμένη μέθοδος για τη διαχείριση μολυσματικών ασθενειών. Ακόμα και πρόσφατα που είχαμε την νόσο των πουλερικών, θα θυμάστε ότι ό, τι ήταν μολυσματικό αποτεφρωνόταν, δεν θαβόταν. Οι θερμοκρασίες για τις οποίες συζητάμε, καθιστούν οποιοδήποτε υλικό αδρανές. Χωρίς δηλαδή τη δυνατότητα μετάδοσης οποιασδήποτε μολυσματικής κατάστασης, κάτι που είναι εντελώς ακίνδυνο για τη δημόσια υγεία»

«Στον Covid 19 δεν υπάρχουν ακόμα μελέτες που να μας δίνουν σαφείς απαντήσεις για το αν υπερτερεί η ταφή ή η καύση»

Ο Γρηγόρης Λέων, Πρόεδρος της Ελληνικής Ιατροδικαστικής Εταιρίας σε σχέση με το ζήτημα της σήψης των νεκρών μέσα στους σάκους λέει στο VICE πως «δεν έχουμε κάτι τεκμηριωμένο αυτή τη στιγμή για τον πολύ απλό λόγο ότι η διαδικασία εξαρτάται από πολλούς διαφορετικούς παράγοντες όπως την υγρασία και τη σύσταση του εδάφους ενός νεκροταφείου». Τονίζει δε πως «δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί ταφή ή ότι η ταφή σε σύγκριση με άλλη μέθοδο όπως η αποτέφρωση υπερτερεί η μία της άλλης» και εξηγεί πως «στον Covid 19 δεν υπάρχουν ακόμα μελέτες που μας δίνουν σαφείς απαντήσεις για πολλά θέματα, οπότε οποιοδήποτε συμπέρασμα για το αν υπερτερεί η μία μέθοδος ή η άλλη νομίζω είναι και βεβιασμένο και δεν θα είναι επιστημονικά τεκμηριωμένο».

Την ίδια ώρα, η Ελληνική Ιατροδικαστική Εταιρεία ακολουθώντας τις διεθνείς πρακτικές αλλά και τις οδηγίες του Ε.Ο.Δ.Υ. έχει ανακοινώσει ότι δεν θα γίνονται νεκροψίες-νεκροτομές στα επιβεβαιωμένα κρούσματα κορονοϊού. «Είναι δύο κυρίως οι λόγοι που συμβαίνει αυτό. Πρώτον, στην ιατροδικαστική επιστήμη, όταν έχουμε μία επιβεβαιωμένη αιτία θανάτου δεν υπάρχει λόγος να γίνει νεκροψία-νεκροτομή. Έτσι γίνεται και με τα θύματα του Covid 19. Αν ένας άνθρωπος έχει διαγνωστεί, έχει πάει στην εντατική και καταλήξει τελικά από covid 19 θα ήταν κι ενάντια στις βασικές γνώσεις της επιστήμης να κάνω νεκροψία-νεκροτομή σε μία τέτοια σορό», εξηγεί ο κ. Λέων και συνεχίζει:

«Υπάρχει όμως κι ένας επιπλέον λόγος. Για να γίνει η διαδικασία της νεκροτομής θα πρέπει να υπάρξουν ειδικές προφυλάξεις για το προσωπικό, μέτρα ασφαλείας για το χώρο, έως και ειδικός τεχνολογικός εξοπλισμός στις εγκαταστάσεις, όπως για παράδειγμα ειδικός εξαερισμός. Η συντριπτική πλειοψηφία των νεκροτομείων της χώρας δεν μπορούν να εξασφαλίσουν αυτές τις προϋποθέσεις. Συνεπώς το να κάναμε μία τέτοια διαδικασία θα ήταν επικίνδυνο και για τους ανθρώπους που δουλεύουν στο νεκροτομείο αλλά και για την κοινότητα που κινείται σε αυτό το χώρο. Υπάρχουν πολλοί λίγοι ιατροδικαστές κι αν δεν τους παρέχουμε τα μέτρα που πρέπει κινδυνεύει να πληγεί και το υγειονομικό σύστημα αλλά και το σύστημα Δικαιοσύνης. Γιατί να μην ξεχνάμε ότι αυτή τη στιγμή ούτε τα εγκλήματα σταματάνε λόγω κορονοϊού ούτε άλλες παραβατικές πράξεις που είναι αντικείμενο των ιατροδικαστών, όπως τα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας. Άρα, τους ιατροδικαστές τους χρειαζόμαστε και πρέπει να φροντίσουμε να ακολουθούμε επακριβώς τις οδηγίες που η επιστημονική κοινότητα ορίζει για να τους προστατεύσουμε», καταλήγει ο κ. Λέων.

Πηγή: vice.com/gr από την Μελπομένη Μαραγκίδου