της Μαριλέλλασ Αντωνοπούλου
Γατί μιλάτε τώρα κι όχι τότε»; το ερώτημα που εμφανίζεται κάτω από κάθε δημοσίευμα που αφορά σε μια επώνυμη καταγγελία για σεξουαλική παρενόχληση στον θαυμαστό χώρο του διαδικτύου. Η ατάκα των καχύποπτων σε μαρτυρίες έμφυλης βίας που το θύμα δεν μίλησε άμεσα. Απορία τετριμμένη κι αμφιλεγόμενη, αφού η σκοπιμότητα εξαρτάται απόλυτα από τις προθέσεις εκείνου που την εκφράζει. Ωστόσο, δεν είναι πάντα αθέμιτο και ενοχοποιητικά φορτισμένο το να θέλεις να μάθεις τι είναι αυτό που εμποδίζει το θύμα να καταγγείλει. Για να το πω αλλιώς, οι λόγοι που μια γυναίκα δυσκολεύεται, καθυστερεί ή αρνείται ρητά να μιλήσει για το τραυματικό της βίωμα, μας αφορούν όλους και πρέπει να μας προβληματίσουν πολύ.
To «έτσι ήθελε έτσι έκανε και δεν μας πέφτει λόγος» παραμένει η επικρατέστερη απάντηση, αλλά σε έναν κόσμο όπου η γυναίκα- το κεντρικό θύμα- που παρενοχλείται ή κακοποιείται δεν φοβάται να βγει μπροστά και να μιλήσει, η απάντηση αυτή δεν αρκεί. Είναι απλοϊκή για ένα ζήτημα τόσο σύνθετο. Δεν λύνει κανένα πρόβλημα. Γιατί μπορεί να θες να το βγάλεις από μέσα σου, αλλά να μην σε αφήνουν.
Δέχτηκες σεξουαλική παρενόχληση αλλά δεν μίλησες. Γιατί;
Η Μαρία Στεργίδου είναι ψυχολόγος στο Συμβουλευτικό Κέντρο Γυναικών της Καβάλας. Tα συμβουλευτικά κέντρα είναι ένα πανελλαδικό δίκτυο δομών της Γενικής Γραμματείας Οικογενειακής Πολιτικης και Ισότητας των Φύλων. Έρχεται καθημερινά σε επαφή με θύματα έμφυλης βίας. Όπως επισημαίνει, τα ποσοστά είναι δραματικά. «Το 2013 όταν άνοιξε το συμβουλευτικό κέντρο στην Καβάλα πολλοί αναρωτήθηκαν τι μορφές βίας μπορεί να αντιμετωπίζει μία γυναίκα σε μια επαρχιακή πόλη; Κι όμως τα ποσοστά μας είναι πολύ υψηλά. Δυστυχώς γι’ αυτό, ευτυχώς που βρίσκουν τη δύναμη να μιλήσουν».
Ποιο είναι το εύρος αυτής της πράξης; είμαστε επαρκώς ενημερωμένες περί του τι ορίζεται ακριβώς ως σεξουαλική παρενόχληση; «Το ζήτημα είναι να αναγνωρίζεται από τη γυναίκα και από τον καθένα τι είναι η έμφυλη βία» τονίζει η Μαρία Στεργίδου, επισημαίνοντας πως κάποιες φορές τα όρια είναι δυσδιάκριτα. «Η σεξουαλική παρενόχληση είναι μια μορφή βίας που απαντάται πολύ συχνά σε αντίθεση με μία κοινή αντίληψη που θεωρεί το ακριβώς αντίθετο. Είναι μια μορφή βίας που μία γυναίκα μπορεί να συναντήσει σε κάθε πλαίσιο. Στην επαγγελματική της ζωή, στη δημόσια σφαίρα και στην προσωπική της ζωή».
«Πολλές γυναίκες δεν ξέρουν ότι υφίστανται σεξουαλική παρενόχληση»
Σεξουαλική παρενόχληση αποτελεί οποιαδήποτε ανεπιθύμητη λεκτική συμπεριφορά ή/και χειρονομία που θίγει ακριβώς αυτή την ευαίσθητη χορδή που λέγεται σεξουαλική ταυτότητα. Μια συμπεριφορά που έχει σεξουαλικό χαρακτήρα και πραγματοποιείται χωρίς συναίνεση. Είναι σημαντικό μια γυναίκα που βλέπει τα σημάδια μιας τέτοιας συμπεριφοράς να την αναγνωρίσει. «Πολλές γυναίκες απευθύνονται σ’ εμάς για να μάθουν τι ακριβώς είναι η σεξουαλική παρενόχληση. Δεν είναι σίγουρες ότι αυτό που υφίστανται είναι σεξουαλική παρενόχληση. Βλέπουν κάποια σημάδια. Σαν ψυχολόγος μπορώ να σου πω πως κατά κανόνα όταν το ένστικτο της γυναίκας λέει ότι αυτό είναι παρενοχλητικό και η συμπεριφορά δημιουργεί φόβο, τότε αυτή η συμπεριφορά είναι 100% παρενόχληση, ειδικά όταν γίνεται κατ’ εξακολούθηση, η γυναίκα προσπαθεί να το αποφύγει κι ο θύτης δεν το αντιλαμβάνεται», λέει η Μαρία Στεργίδου.
Τα όρια μεταξύ φλερτ και παρενόχλησης
Τα όρια είναι δυσδιάκριτα, ειδικά στην πρώτη φάση της παρενόχλησης που συνήθως είναι λεκτική. «Εκεί είναι το μπέρδεμα», σύμφωνα με την ψυχολόγο. Για παράδειγμα μπορεί να είναι κάποια λόγια στο γραφείο που ο θύτης ελαφρά τη καρδία μπορεί να ισχυριστεί το γνωστό “έλα μωρέ, ένα αστείο έκανα/για πλάκα το είπα/δεν είναι αυτό που νομίζεις/είσαι πολύ εύθικτη”».
«Πολλές γυναίκες αναρωτιούνται “μήπως είμαι υπερβολική”; Οι προθέσεις είναι πολύ σημαντικό και εκεί συμβουλεύω τις γυναίκες να το ξεκαθαρίσουν με τον θύτη».
«Να προσπαθήσουν να ανιχνεύσουν τις προθέσεις τους αν έρχονται σε αμηχανία. Σε περίπτωση που αυτό γίνει μια φορά, μπορεί ο θύτης να παραδεχτεί την αστοχία του, να ανακαλέσει και να μην επαναληφθεί».
Η σεξουαλική παρενόχληση στην πλειονότητα των περιπτώσεων ξεκινάει λεκτικά. Σε περίπτωση αγγιγμάτων και σωματικής επαφής, τα πράγματα είναι πιο ξεκάθαρα. «Η σωματική σεξουαλική παρενόχληση είναι πιο οδυνηρή ως βίωμα. Προκαλεί αμηχανία, ντροπή. Χωρίς να σημαίνει πως η λεκτική σεξουαλική παρενόχληση είναι λιγότερο βλαπτική», επισημαίνει η Μαρία Στεργίδου.
«Όταν μια γυναίκα δεν μπορεί να διαχωρίσει καλό θα είναι να απευθυνθεί σε κάποιον εξειδικευμένο φορέα, όπως είναι τα συμβουλευτικά κέντρα έστω για πληροφόρηση και να στηριχθεί αν θέλει από εξειδικευμένους ειδικούς, δωρεάν και απόρρητα».
Τα συμβουλευτικά κέντρα δεν έχουν καταγγελτικό χαρακτήρα. «Η επιλογή για το αν μια γυναίκα κινηθεί νομικά είναι ξεκάθαρα των γυναικών, εμείς ενδυναμώνουμε ώστε αφου η γυναίκα αντιληφθεί τι βιώνει να καταγγείλει ή να απομακρυνθεί από το περιβάλλον που συμβαίνει η παρενόχληση. Θα τις προστατεύσουμε ώστε να προστατεύσουν κι εκείνες με τη σειρά τους πιθανά άλλα θύματα των θυτών».
Γιατί τα θύματα επιλέγουν να μην μιλήσουν;
«Εδώ είναι το αγκάθι, ότι τα θύματα δέχονται κριτική για το πότε επιλέγουν να μιλήσουν. Όσοι είμαστε απ’ έξω, όλοι μας, ακόμα κι εμείς που στηρίζουμε τα θύματα βίας δεν μπορούμε να αντιληφθούμε τι συμβαίνει ακριβώς στο μυαλό τους όταν βιώνουν την κακοποίηση. Το ίδιο ισχύει και στη σεξουαλική παρενόχληση. Οι άνθρωποι που βιώνουν τη βία βρίσκονται μέσα σε έναν φαύλο κύκλο, σε μία παγίδα που γυρίζουν διαρκώς και δεν μπορούν να βρουν διαφυγή» λέει η ψυχολόγος.
«Τα θύματα βιώνουν ένα συναίσθημα που στην ψυχολογία λέγεται μαθημένη αβοηθησία. Νομίζουν ότι δεν βλέπουν τους δρόμους που ανοίγονται ώστε να βοηθηθούν, είναι μία πρόκληση για τη συμβουλευτική να τους δείξει τον δρόμο».
Ένας ακόμα λόγος είναι η ντροπή. Σύμφωνα με τη Μαρία Στεργίδου το θύμα, φοβάται πως αν μιλήσει, οι άλλοι θα κατηγορήσουν το ίδιο.« Ακούμε από γυναίκες που έρχονται στο κέντρο πως “δέχτηκα παρενόχληση, αλλά δεν έκανα κάτι εγώ”. Υπάρχει αυτή η ενοχοποίηση που πρώτη νιώθει η ίδια η γυναίκα και αυτή είναι η πρώτη ερώτηση που μπορεί να δεχτεί από τρίτους. Για παράδειγμα, λέει στη μητέρα της ότι δέχτηκε παρενόχληση και ακούει “μα καλά, κι εσύ γιατί ντύνεσαι προκλητικά;”
Είναι σημαντικό να καταλάβουμε όλοι πως για την παρενόχληση δεν ευθύνονται τα ρούχα που φοράει το θύμα, ούτε το χαμόγελο που έχει στο πρόσωπο όταν θα πει καλημέρα. Είναι ξεκάθαρα πρόβλημα του θύτη.
Ένας ακόμα λόγος που η γυναίκα που παρενοχλείται σεξουαλικά δεν μιλάει είναι ο φόβος των συνεπειών. «Σκέφτεται πως θα στραφούν όλοι εναντίον της ή πως θα απολυθεί. Υπάρχει περίπτωση να δέχεται την απειλή του θύτη- για παράδειγμα “αν μιλήσεις θα σε κάνω ρεζίλι”. Όλα αυτά λειτουργούν πολύ αποτρεπτικά. Φοβάται ότι θα θυματοποιηθεί δευτερογενώς από την κοινωνία. Η πιο συνηθισμένη κουβέντα που ακούμε είναι το “δεν θα ‘βγαζα άκρη, θα έβρισκα τον μπελά μου”. Η έλλειψη υποστηρικτικού περιβάλλοντος είναι μια ακόμα αιτία που λειτουργεί ανασταλτικά. “Ποιος θα με πιστέψει;”. Όλα αυτά μέσα στην ψυχολογία της γίνονται ένα κουβάρι που την παγώνει και την αδρανοποιεί» εξηγεί η Μαρία Στεργίδου.
Είναι σημαντικό να μην κρίνουμε κανένα θύμα γιατί όταν βρίσκεται μέσα στη δίνη του προβλήματος, δεν μπορεί να σκεφτεί ξεκάθαρα. Αυτό συμβαίνει συνήθως αφού επιλέξει να μιλήσει και να το αντιμετωπίσει.
«Τα νούμερα ομολογίας σεξουαλικής παρενόχλησης είναι πολύ χαμηλά»
Και αυτό δεν οφείλεται μόνο στους λόγους που προαναφέρθηκαν. Όπως τονίζει η ψυχολόγος, εσφαλμένα η κοινωνία θεωρεί τη σεξουαλική παρενόχληση ήσσονος μορφής βίας. «Ακούμε συχνά στα Μέσα ενημέρωσης και στις καθημερινές κουβέντες, το “έλα μωρέ για μια κουβέντα κάνετε έτσι”. Επίσης υπάρχουν αυτά τα πολύ δυσλειτουργικά στερεότυπα που πρέπει να αποτάξουμε ως κοινωνία, τα “εντάξει μωρέ άντρας είναι δεν θα κάνει ένα κομπλιμέντο;/ δεν θα πει μια κουβέντα;/ θα τον στείλεις φυλακή που επιμένει”. Όλα αυτά οδηγούν μια γυναίκα στο να μην καταγγέλλει σεξουαλική παρενόχληση. Μπορεί να έρθει μια γυναίκα στο κέντρο γιατί δέχτηκε στον γάμο της σωματική βία και στην πορεία της συμβουλευτικής να αναφέρει πολλές εμπειρίες παρενόχλησης από τα νεανικά της χρόνια για τα οποία δεν έχει κάνει ποτέ κάτι γιατί δεν θεώρησε ότι έπρεπε να μιλήσει, παρόλο που πρόκειται για περιστατικά που μπορούν να οδηγήσουν σε δύσκολες καταστάσεις για το μυαλό και την ψυχή της. Εμείς χαιρόμαστε όποτε κι αν επιλέξει να μιλήσει».
«Το πότε και αν θα μιλήσει μια γυναίκα για σεξουαλική παρενόχληση ή κακοποίηση εξαρτάται από την προσωπικότητά της»
Η κοινωνική παιδεία που έχει, η στιγμή της ζωής της. Αν για παράδειγμα είναι άνεργη και έχει χίλια δυο προβλήματα μπορεί να μην δώσει προτεραιότητα στην αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος, εξηγεί η ψυχολόγος, επισημαίνοντας τη στιγμή που συνήθως γίνεται η αποκάλυψη: «Είναι έτοιμη να το ομολογήσει και να ζητήσει βοήθεια όταν αυτό της γίνει αφόρητο ψυχολογικά. Αυτό είναι το καμπανάκι, όταν δεν αντέχει άλλο. Είναι ευτύχημα να το αναγνωρίσει προτού γίνει αυτό αφόρητο».
Το προφίλ του θύτη
Η Μαρία Στεργίδου τονίζει ιδιαίτερα πως κάθε περίπτωση θύμαυος και θύτη είναι ξεχωριστή. Ωστόσο υπάρχουν κάποια χαρακτηριστικά που συγκλίνουν. «Συνήθως οι θύτες της σεξουαλικής παρενόχλησης εμφανίζουν μια δυσκολία να αποδεχτούν το όχι. Είναι πολύ αλαζονικοί και θέλουν με κάθε τρόπο να πετύχουν αυτό που έχουν βάλει σκοπό. Επίσης δεν σέβονται τον προσωπικό χώρο και χρόνο των θυμάτων, παρεισφρέουν στην προσωπική τους ζωή για να πετύχουν αυτό που θέλουν. Κατά κανόνα όταν η γυναίκα δεν ενδίδει, γίνονται προσβλητικοί ή ειρωνικοί. Μπορεί να ξεκινήσει μια παρενόχληση με τη μορφή φλερτ κι όταν μια γυναίκα αρνηθεί να ενδώσει, εν συνεχεία να αντιμετωπίσει το απόλυτα εχθρικό περιβάλλον από την πλευρά του θύτη και δεν έχουν όρια, γι’ αυτό και συνεχίζουν ενώ εισπράττουν το όχι».
https://www.ladylike.gr
