Ένα ακανθώδες ερώτημα αναφύεται σχετικά με τα ηθικά και νομικά ζητήματα από την μεταθανάτια σύλληψη, συγκεκριμένα με χρήση κρυοσυντηρημένου σπέρματος και όχι με μεταθανάτια ανάκτηση σπέρματος. Η τελευταία διαδικασία περιπλέκει τα πράγματα καθώς συμπεριλαμβάνει αναπόφευκτα την εμπλοκή του σώματος του θανόντος στην ιατρική πράξη με σκοπό την ανάκτηση.
Η κατάψυξη σπέρματος αποτελεί πρακτική ολοένα και πιο συνδεδεμένη με τον σύγχρονο τρόπο ζωής, λόγω της αυξανόμενης επίγνωσης σχετικά με την γονιμότητα και τη δυνατότητα διατήρησής της με τεχνικά μέσα.1 Με την αύξηση της ζήτησης, όμως, έχουν εμφανιστεί ποικίλοι τρόποι για την επίτευξη του στόχου αυτού, που δεν αφορούν μοναδικά πλέον τις σχετικές εξειδικευμένες κλινικές που ασχολούνται με την αναπαραγωγή.2,3 Επόμενο είναι να προκαλείται ασυνέχεια στα πρωτόκολλα διενέργειας της κρυοσυντήρησης και με την απουσία κατεύθυνσης από τις εταιρίες αναπαραγωγής, το νομικό και δικαστικό σύστημα, τις επιτροπές ηθικής και λοιπούς φορείς που θα έπρεπε να έχουν λόγο πάνω στο θέμα, τα επακόλουθα εξατομικευμένα παρακλάδια που προκύπτουν από την κάθε περίπτωση αφήνονται μετέωρα ως προς την εξέλιξή τους.4 Η Αμερικανική Εταιρεία Αναπαραγωγικής Ιατρικής (ASRM) το 2018 εξέδωσε κατευθυντήριες οδηγίες που προήγαγαν την ενημέρωση και τη ρύθμιση της κατάλληλης χρήσης της κρυοσυντήρησης που, όμως, δεν συγκεκριμενοποιούν επαρκώς τις διαδικασίες, μη προσφέροντας καθοδήγηση ιδιαίτερα στην εμφάνιση ειδικών περιπτώσεων.5 Στην παρούσα μελέτη οι παραπάνω συστάσεις λαμβάνονται υπόψη προς την προσπάθεια προτυποποίησης της λειτουργίας της κρυοσυντήρησης και των επομένων της, προάγοντας την σημασία της συναίνεσης και της εφαρμογής της σε επίπεδο έθνους. Η προσπάθεια αυτή θα μπορούσε να προσφέρει τη συμβιβαστική λύση ανάμεσα στις αντικρουόμενες ηθικές απόψεις ώστε να υπάρξει η κατά το δυνατόν μεγαλύτερη κάλυψη ενώ, ταυτόχρονα, και η σαφής κατεύθυνση που θα έβγαζε από τη δύσκολη θέση τους εμπλεκόμενους στον τομέα της γονιμότητας δίνοντας οδό πλοήγησης στις κλινικές, τα δικαστήρια και τους εμπλεκόμενους ανθρώπους.
Ακριβώς λόγω της έλλειψης νομοθετημένης σαφήνειας επί της μεταθανάτιας χρησιμοποίησης του κρυοσυντηρημένου σπέρματος συγκεκριμένα, η χρησιμοποίηση υπεισέρχεται στο πεδίο του δικαίου που έχει να κάνει με τις σχέσεις κλινικής-πελατών ή, τελικά, με την απόφαση που θα ληφθεί μετά από δίκη για την κάθε περίπτωση. Υπάρχουν τρεις κατευθύνσεις που δίνονται από τα υπάρχοντα νομικά συστήματα και χρησιμοποιούνται καταχρηστικά στο ζήτημα που εξετάζεται. Το ληφθέν σπέρμα μπορεί, πρώτον, να θεωρηθεί μέρος της κληρονομικής διαθήκης, πράγμα που θα επέτρεπε την μεταβίβασή του με συγκεκριμένες προϋποθέσεις – σημαντική είναι, εδώ, η ύπαρξη συναίνεσης για την χρήση του στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή (γραπτά ή με αποδείξεις).6 Δεύτερον, η συγκατάθεση και των δύο δοτών γενετικού υλικού για να υπάρξει γονεϊκότητα. Τρίτον, η θέαση του κατεψυγμένου γενετικού υλικού υπό το πρίσμα του οργάνου προς διάθεση, δηλαδή στην νομολογία που αντιστοιχεί στη δωρεά οργάνων.7
Παρότι τα παραπάνω στηρίγματα θα μπορούσαν να είναι επαρκή, δεν φαίνεται να ανταποκρίνονται στην περιπλοκότητα του ζητήματος, που θέτει ξανά στο προσκήνιο το αν υπάρχει ανάγκη για συναίνεση. Θα μπορούσε, πράγματι, ο δότης να συναινεί γραπτώς είτε πριν την κατάψυξη είτε κατά την εμφάνιση χρόνιας θανατηφόρου νόσου ή πλήξης των γονάδων.8 Στην πρώτη περίπτωση, βέβαια, ο δότης δεν λαμβάνει υπόψη τραγικά μελλοντικά γεγονότα. Μια δυσάρεστη αναπάντεχη εξέλιξη θέτει άμεσα εν αμφιβόλω την τύχη του δείγματος και επιφέρει δυνητικά σύγκρουση των απόψεων των εμπλεκομένων.
Απουσία συναίνεσης για μεταθανάτια χρήση, υπάρχει η δυνατότητα αναζήτησης αποδείξεων για σιωπηρή συναίνεση, δηλαδή ο θανών να έχει καταστήσει γνωστή την πρόθεση του για αναπαραγωγή έμμεσα.9 Η ASRM εκδηλώνει συμφωνία με αυτήν την λύση στις οδηγίες της. Υπάρχουν, όμως, και εδώ γκρίζες ζώνες όπως αν έχει προκύψει διαζύγιο, απιστία, ή κατάψυξη πριν την σχέση με τον επιζόντα σύντροφο. Ορισμένοι μελετητές προτείνουν ένα τεκμήριο συναίνεσης που θα εφαρμόζεται σε όλα τα κρυοσυντηρημένα δείγματα.10 Θα μπορούσε το τεκμήριο να είναι αρνητικό, δηλαδή να πρέπει να εκδηλώνεται αντίθετη άποψη για τη χρήση του δείγματος. Αν αυτή δεν υπάρχει, το δείγμα θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ποικιλοτρόπως.
Προχωρώντας στις λύσεις, η ύπαρξη τυποποιημένων οδηγιών θα διευκόλυνε και θα συντόνιζε τα ιδρύματα, τα δικαστήρια και τα εμπλεκόμενα πρόσωπα καθώς δεν θα υπήρχε χρεία για εξέταση κάθε περίπτωσης με το μικροσκόπιο. Οι δυσκολίες, η απώλεια χρόνου και οι αντιφάσεις στις αποφάσεις θα αποφεύγονταν, επίσης.11 Η προτυποποίηση αυτή θα προσέθετε στη χρησιμότητα περιλαμβάνοντας τη σύναψη περισσότερων επαφών με τον δότη. Ο τελευταίος θα παρακινούταν να εξετάσει τα ενδεχόμενα κατάληξης του δείγματος και να εκφράσει την επιθυμία του, να γνωρίσει τις αντίστοιχες πολιτικές της κλινικής καταστροφής ή μη του δείγματος, να ανανεώσει και να ενημερώνει τη συναίνεσή του, καθώς και να την εμπλουτίσει.
Η διατήρηση τακτικής επικοινωνίας με τον δότη προσφέρει την ευκαιρία για τροποποιήσεις στις προηγηθείσες δηλωμένες απόψεις. Η συμβουλευτική έρχεται να διευκολύνει την επικοινώνηση των εγερθέντων ζητημάτων, να διασαφηνίσει και να ισχυροποιήσει την σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ δότη-φορέα (όπως είναι μια κλινική).
Δεν αφορά, όμως, μόνο το δότη: η οικογένειά του και ο/η σύντροφος θα πρέπει, επίσης, να απολαμβάνουν πολυεπίπεδη φροντίδα, όπως μέσω της συμβουλευτικής, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το πένθος. Θα μπορούσε, έτσι, να υποδεικνύεται ένα ικανό διάστημα προσωπικής ανασύστασης στο οποίο θα έπαυαν οι σχετικές ενέργειες για να υπάρξει μια πιο συγκροτημένη δράση αργότερα.12 Ο συντονισμός, λοιπόν, της έρευνας και των κατευθύνσεων κρίνεται επιτακτικός για την διαφύλαξη των ατομικών δικαιωμάτων και την προφύλαξη της υγείας και των επιθυμιών των εμπλεκομένων, αλλά και την διευκόλυνση των φορέων και των νομικών και δικαστικών οργάνων με την ύπαρξη σαφών διόδων που να εξυπηρετούν τις ποικίλες διαφορετικές περιπτώσεις, προσφέροντάς τους την επιθυμητή συστηματοποίηση και έναν ηθικό προσανατολισμό σε εθνικό επίπεδο.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Levine H, et al. Temporal trends in sperm count: a systematic review and meta-regression analysis. Hum Reprod Update. 2017;23:646–659.
2. Bowles N. The dawning of sperm awareness. The New York Times (2018). Available at: https://www.nytimes.com/2018/07/25/style/ sperm-count.html. Accessed May 3, 2021.
3. Cha A. Male angst prompts a new fertility service: sperm freezing. The Washington Post (2019). Available at: https://www.washington post.com/health/2019/04/25/newfound-anxiety-about-spermhealth-inspires-next-generation-fertility-services/. Accessed May 3, 2021.
4. Pastuszak AW, Lai WS, Hsieh TC, Lipshultz LI. Posthumous sperm utilization in men presenting for sperm banking: an analysis of patient choice. Andrology. 2013;1:251–255.
5. Ethics Committee of the American Society for Reproductive Medicine. Posthumous retrieval and use of gametes or embryos: an Ethics Committee opinion. Fertil Steril. 2018;110:45–49.
6. 2d 275 Hecht v. Superior Court. 20. Cal. Rptr.; 1993.
7. In re Matter of Daniel Thomas Christy. Johnson County (IA) Case No.EQCV068545; 2007.
8. Bahadur G. Death and conception. Hum Reprod. 2002;17:2769–2775.
9. Simana S. Creating life after death: should posthumous reproduction be legally permissible without the deceased’s prior consent? J Law Biosci. 2018;5:329–354.
10. Tremellen K, Savulescu J. A discussion supporting presumed consent for posthumous sperm procurement and conception. Reprod Biomed Online. 2015;30:6–13.
Επιστημονική Απόδοση: Γιώργος Τσιρίτας, Ιατρός, φοιτητής Φιλοσοφίας, μέλος Εργαστηρίου Εφαρμοσμένης Φιλοσοφίας ΕΚΠΑ
Επιστημονική Επιμέλεια: Βίκυ Μπαφατάκη, Επικοινωνιολόγος, MSc, PD στη Βιοηθική, Research Fellow Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Φιλοσοφίας ΕΚΠΑ
Πηγή: Gowda V, Abou Ghayda R. Consent, Cryopreserved Sperm, and Posthumous Conception: Navigating the Ethical Maze. Urology. 2021 Oct;156:e93-e95. DOI: 10.1016/j.urology.2021.06.024. Epub 2021 Jul 5. PMID: 34237303.
