Σπάνιο έγγραφο-ντοκουμέντο απελευθέρωσης νέγρας και η ιστορία των νέγρων στην ύστερη Οθωμανική περίοδο και η σχέση τους με την πόλη της Ξάνθης μας.
Μέσα από τα ιστορικά περάσματα των προηγούμενων αιώνων, πολλά γεγονότα που συνέβησαν σήμερα μας παραξενεύουν και μας φαίνονται άλλοτε υπερβολικά και άλλοτε απολίτιστα και απάνθρωπα. Για την κατανόηση όμως της ιστορίας, είναι αναγκαίο να προσπαθήσουμε όσο είναι δυνατόν βέβαια, να μην πέσουμε στην παγίδα του ιστορικού αναχρονισμού. Το να προσπαθούμε δηλαδή να εξηγήσουμε τα γεγονότα του τότε, με την ματιά του σήμερα. Είναι σχεδόν βέβαιο, πως με τούτη τη πρακτική, δεν θα έχουμε αντικειμενική ιστορική άποψη.
Ένα τέτοιο θέμα είναι και αυτό το οποίο θα σας αναπτύξω με αδιάσειστα στοιχεία και ντοκουμέντα σπάνιας αξίας. Αφορά την δουλεία και το δουλεμπόριο κυρίως των νέγρων και τις προσπάθειες κατάργησής του από την Οθωμανική αυτοκρατορία.
Όλες οι πράξεις για την κατάργηση των δούλων αλλά και του δουλεμπορίου ξεκίνησαν στις αρχές του 19ου αιώνα στην Αμερική, στην Αγγλία στην Γαλλία, καθώς επίσης και στα υπόλοιπα νέα έθνη που δημιουργήθηκαν από τις αλλαγές του παγκόσμιου χάρτη και κατέληξαν στο συνέδριο των Βρυξελλών του 1889-90.
Σπάνιο έγγραφο απελευθέρωσης δούλου. Αφορά μια γυναίκα που τα μόνα στοιχεία που υπάρχουν είναι η όψη της και το όνομά της MENELA. Αρχείο του συλλέκτη: Μουσταφά Γκιουλτεκίν (Mustafa Gültekin’in arşiv).
Ποιο ήταν όμως το κλίμα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία;
Τι συμβαίνει όμως στην οθωμανική επικράτεια, πως αντιμετωπίζει η Υψηλή Πύλη το πολύ σοβαρό αυτό θέμα στο αχανές εσωτερικό της;
Πρόσφατα, μελετώντας τα οθωμανικά αρχεία μέσα από τις επετηρίδες (Salname) των Βιλαετίων Θεσσαλονίκης και Αδριανούπολης μεταξύ των ετών (1870-1901), στην εκατονταετή επετηρίδα του 1900 εντοπίσαμε μια σειρά νόμων από όλα σχεδόν τα υπουργεία της ύστερης Οθωμανικής περιόδου.
Απόγονοι των νέγρων του κάμπου της Ξάνθης σήμερα. Οι δικοί μας νέγροι συμπολίτες μας. Πηγή φωτογραφίας: Διαδίκτυο.
Μέσα σε αυτούς τους νόμους, ξεχωρίσαμε και έναν με ιδιαίτερο ενδιαφέρον που προέρχεται μάλιστα, από το ίδιο το γραφείο του Σουλτάνου Αβδούλ Αζίζ (Abdül Aziz) που το υπέγραψε ως αυτοκρατορικό διάταγμα.
Ο νόμος αυτός αναφέρεται συγκεκριμένα στους νέγρους δούλους που ζούσαν σε πολλά σπίτια της οθωμανικής επικράτειας ως υπηρετικό προσωπικό με δικαίωμα κυριότητας και κατοχής τους από τους ιδιοκτήτες τους.
Η Οθωμανική αυτοκρατορία ζητά από τους ιδιοκτήτες (αφεντικά) των νέγρων δούλων, να παραδώσουν τα έγγραφα κυριότητας και απελευθέρωσής των στην κεντρική διοίκηση και να μην τα κρατούν πλέον στα χέρια τους. Στην Οθωμανική σύλληψη, βάσει της Σαρίας του Ισλάμ, οι δούλοι κάποια στιγμή του βίου τους πρέπει να απελευθερώνονται και να μπορούν να ζήσουν το υπόλοιπο της ζωής τους ελεύθεροι μόνοι, ή μαζί με τις οικογένειές τους.
Ο αυτοκρατορικός νόμος: EMİRNAME_İ SAMİ No65 12 AĞUSTOS 1286/1870 say.420. Πηγή: Edirne Vilayet Salnamesi Sene 1319/1900-1 σελίδα 420.
Στη συνέχεια του νόμου αυτού, καταγράφεται η έντονη αντίδραση του αγγλικού προξενείου που θεωρεί τον ισχυρισμό του νόμου αυτού, αβάσιμο και δηλώνει την άρνηση του στην παράδοση των εγγράφων απελευθέρωσης των σκλάβων – δούλων.
Μπορεί η Αγγλία να επέβαλλε κάποια περιοριστικά μέτρα κατά του δουλεμπορίου και της δουλείας γενικότερα στο εσωτερικό της χώρας της, στις αποικίες της και στο εξωτερικό όμως, συνέχιζε απτόητη την μεταφορά δούλων με τα καράβια ως μια πολύ επικερδή επιχείρηση.
Ο νόμος αυτός όμως όπως προανέφερα, προέρχεται απ’ ευθείας από την Υψηλή Πύλη και είναι αυτοκρατορικός (EMİRNAME_İ SAMİ No65 12 AĞUSTOS 1286/1870 sayfa 420). Οπότε στη συνέχεια και οι Άγγλοι υπήκοοι αναγκάστηκαν να υπακούσουν στον νόμο παραδίδοντας τα χαρτιά απελευθέρωσης στην Οθωμανική διοίκηση για να σταματήσει το δουλεμπόριο εντός της Οθωμανικής επικράτειας.
Είκοσι σχεδόν χρόνια αργότερα, μέσα από τα Οθωμανικά αρχεία που ερευνώ μαζί με τον Θεολόγο του Ισλάμ κ. Σεντάτ Καράνταη (Sedat Karadayı Hoca), εμφανίζεται ένας δεύτερος νόμος από το Υπουργείο Εσωτερικών τούτη τη φορά (DAHİLİYE NEZARETİNDEN No111 4 TEMMUZ 1308/1890-1 sayfa 431), όπου δηλώνει ρητά την απαγόρευση πάσης φύσεως αγοραπωλησίας νέγρων δούλων εντός αλλά και εκτός της Οθωμανικής επικράτειας και μάλιστα επισημαίνει ότι η όλη διαδικασία της εφαρμογής του νόμου αυτού, εμπεριέχεται μέσα στην απόφαση του Συνεδρίου των Βρυξελλών όπου έχει αποσταλεί σχετικό έγγραφο της απόφασης με όλες τις λεπτομέρειες.
Τι σχέση όμως μπορεί να έχει ο νόμος αυτός με την ιστορία της Ξάνθης;
Για εμάς τους Ξανθιώτες δεν είναι άγνωστο ότι στα χωριά του κάμπου (Εύλαλο, Δέκαρχο, Παλιό Εράσμιο, Κύρνος, Ηλιόπετρα) και κυρίως όμως στο χωριό του Αβάτου η ύπαρξη νέγρων μουσουλμάνων που υπάρχουν εδώ από την εποχή του Μοχάμεντ Άλι της Καβάλας, γνωστού και ως Καβάλαλη. Πασάς, κυβερνήτης και θεμελιωτής της νεότερης Αιγύπτου όπως μας αναφέρει ο καθηγητής σύγχρονων Αραβικών σπουδών στο πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, Χάλεντ Φάχμι (Khaled Fahmy). Ο οποίος Καβάλαλης, έφερε από το Σουδάν και την Αιθιοπία νέγρους δούλους για τις καπνοφυτείες των Μπέηδων ακόμη και στην Ξάνθη, που τότε η πρωτεύουσα ήταν η Γενίτζε-Καρασού (Yenice-Karasu) και δούλευαν επί χρόνια ως δούλοι – σκλάβοι στα χωράφια των πλουσίων αγάδων, που τότε ονομάζονταν Κιολέ (Köle).
Σπάνιο, μοναδικό τρίγλωσσο (Οθωμανικό, Τουρκικό, Ελληνικό) λεξικό με Περσικές (Farsça) λέξεις και επεξηγήσεις με πλήρη ανάλυση στην καθαρεύουσα του Αβραάμ Μαλιακά, 1η έκδοσις
Έν Κωνσταντινούπολει1876. Από την ιδιωτική συλλογή του Κώστα Μαυρομάτη.* Οθωμανική γραφή ή Οθωμανογραφή: Αραβικό αλφάβητο με τουρκικές λέξεις ως επί το πλείστον και με ελάχιστες περσικές λέξεις (Farsça).
12Τα “αφεντικά” τους κατείχαν τα έγγραφα ιδιοκτησίας τους, που λεγόταν Ιτικναμέ (Itıkname) και ουσιαστικά ήταν τα έγγραφα απελευθέρωσής τους όταν τους τα έδιναν στα χέρια.
Αυτοί οι ταλαίπωροι από τις κακουχίες άνθρωποι, παρέμειναν κατ’ εξαίρεση στον ελλαδικό χώρο μετά την συνθήκη της Λωζάνης, ως μουσουλμάνοι στο θρήσκευμα μαζί με όλους τους υπόλοιπους μουσουλμάνους της Δυτικής Θράκης, που δεν ήταν ανταλλάξιμοι πληθυσμοί.
Έπαψαν να είναι δούλοι και το ελληνικό κράτος τους έδωσε για πρώτη φορά κλήρο να ζήσουν. Μάλιστα κάποιοι από αυτούς έγιναν και πολλοί γνωστοί στην Ξάνθη όπως ο ιδιοκτήτης του Αράπαλη-Χάνι (Arap Ali’nin hanı) ή ακόμη και του Αράπ Σαμπρί από τους διασημότερους Πεχλιβάνιδες της Ξάνθης (Arap Sabri Pehlivan) που συμμετείχε σε αγώνες στην Αδριανούπολη.
Με τα χρόνια η ιστορία αυτών των ανθρώπων ξεχάστηκε και πέρασε πολύς καιρός μέχρι να ασχοληθεί κάποιος με αυτούς. Μάλιστα ο πολύ γνωστός γιατρός αλλά άγνωστος στην Ξάνθη ως ανθρωπολόγος (μέλος της ευρωπαϊκής εταιρείας ανθρωπολόγων) Dr. Ιωάννης Αγκόρτζας, μελετώντας τους νέγρους του κάμπου της Ξάνθης συμφωνεί με την άποψη ότι αφορά σκλάβους που ήρθαν τον 18ο αιώνα από την Αφρική.
Ο πρώτος και ίσως και ο τελευταίος επιστήμονας που ασχολήθηκε μαζί τους, ήταν ο ανθρωπολόγος πρίγκιπας Πέτρος της Δανίας και της Ελλάδας, το 1953. Ήταν ένας από τους ελάχιστους επιστήμονες που έβγαλαν οι βασιλικές οικογένειες της Ευρώπης. Εκείνη την εποχή πραγματοποιούσε μια ανθρωπολογική μελέτη στη Βόρειο Ελλάδα, και ειδικά στη Θράκη και στην Ξάνθη. Εκεί ανακάλυψε έκπληκτος τους νέγρους του κάμπου και ενδιαφέρθηκε αμέσως γι’ αυτούς. Μάλιστα τους κινηματογράφισε και η ταινία αυτή (πομπίνα) υπάρχει μέχρι σήμερα, ξεχασμένη σε κάποιο αρχείο στη Βασιλική βιβλιοθήκη ή στα ανάκτορα της Δανίας.
Ο Πρίγκιπας Πέτρος της Ελλάδας και της Δανίας
Ο πρίγκιπας Πέτρος ενδιαφερόταν και για την έδρα της Ανθρωπολογίας στην Ιατρική Σχολή της Αθήνας (όπου έγινε επίτιμος διδάκτωρ από την Ακαδημία Αθηνών) αλλά η Φρειδερίκη και ο Παύλος, που έβλεπαν ως απειλή την εγκατάσταση ενός μορφωμένου γαλαζοαίματου συγγενή τους στην Ελλάδα, δεν το επέτρεψαν.
Να ξέρατε μόνον αγαπητοί μου αναγνώστες, πόσο πολύ θέλω να ερευνήσω την ύπαρξη τούτης της ταινίας του 1953, να την βρω και να την φέρω στην Ξάνθη να την δούμε όλοι οι Ξανθιώτες μαζί θα είχε τεράστιο ενδιαφέρον.
Επίλογος.
Αυτή ήταν λοιπόν αγαπητοί φίλοι, η ιστορία των νέγρων δούλων στην Οθωμανική περίοδο αλλά και η σύνδεσή της στο μετέπειτα Ελληνικό κράτος. Μια μακρά ιστορία, που βλέπετε ότι συνεχίζεται μέχρι και στις μέρες μας, ως γνήσιοι νέγροι απόγονοι του κάμπου της Ξάνθης εδώ και διακόσια πενήντα περίπου χρόνια.
Πρωτόλεια πηγή των Νόμων που για πρώτη φορά βγαίνουν στο φώς της δημοσιότητας:
Edirne Vilayet Salnamesi, Sene 1319/1901, σελίδες 420,431.
Επιμέλεια ιστορικής έρευνας:
Μπατζακίδης Φ. Γεώργιος
Πτυχιούχος του ΕΑΠ τμήμα ανθρωπιστικών σπουδών με μεταπτυχιακές σπουδές στον Ελληνικό πολιτισμό και Ιστορία.
Υποψήφιος Διδάκτωρ της Οθωμανικής ιστορίας.
Ευχαριστίες
1. Στον κ.Σεντάτ Καράνταη (Sedat Karadayı Hoca), Απόφοιτος του Islamic University of Medina της Σαουδικής Αραβίας με υποτροφία, για τις μεταφράσεις του από την Οθωμανική γλώσσα στην παλαιοτουρκική και τουρκική.
2. Στον Κώστα Μαυρομάτη φίλο συνεργάτη και συλλέκτη, για την παραχώρηση σπάνιου τρίγλωσσου Οθωμανικού λεξικού του Αβραάμ Μαλιακά του 1876.
