Η γονεϊκότητα παραδοσιακά θεωρείται η φυσιολογική έκβαση της ενηλικίωσης, μια παράπλευρη συνέπεια της ωρίμανσης. Σε όλη την Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες, μόνο το 10%-20% των ενηλίκων παραμένουν άτεκνοι ή – με μια πιο θετική διατύπωση – απαλλαγμένοι από την ευθύνη των παιδιών. Σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτό συμβαίνει ακούσια. Οι άνθρωποι αναμένουν την ιδανική στιγμή, η οποία ποτέ δεν φτάνει – και τελικά είναι πολύ αργά.

Ο αντιναταλισμός: Η ηθική άρνηση της ύπαρξης

Ο αντιναταλισμός αποτελεί τη φιλοσοφική άποψη ότι είναι ηθικά εσφαλμένο να φέρνουμε νέες ζωές στον κόσμο. Οι δικαιολογήσεις αυτής της θέσης βασίζονται σε ανησυχίες σχετικά με τον πόνο και την έλλειψη επιλογής. Η στάση αυτή δεν αποτελεί αποκλειστικά σύγχρονο φαινόμενο. Ο αρχαίος Έλληνας τραγικός ποιητής Σοφοκλής, στα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ., διατυπώνει την άποψη ότι το «καλύτερο απ’ όλα» είναι να μην έχει γεννηθεί κανείς, καθώς η ζωή εμπεριέχει περισσότερο πόνο παρά αγαθά.

Οι σύγχρονες αντιναταλιστικές θεωρίες προσθέτουν μια περαιτέρω διάσταση, εστιάζοντας στην ασυμμετρία μεταξύ πόνου και απουσίας αυτού. Η απουσία κάθε πόνου είναι καλό, αλλά αυτό το καλό μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω της μη γέννησης. Από την άλλη, η ύπαρξη πόνου είναι κακή, και αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ζωής. Συνεπώς, γιατί να αποποιηθούμε τη βεβαιότητα ενός καλού (της απουσίας πόνου) προς όφελος της βεβαιότητας πολλών κακών (του αναπόφευκτου πόνου της ζωής);

Συνεχιζόμενη συζήτηση: Ηθικά και κοινωνικά διλήμματα

Τα άρθρα της παρούσας σειράς επιδιώκουν να βοηθήσουν στην επίλυση αυτού του δύσκολου ερωτήματος, εξετάζοντας θέματα όπως η γονιμότητα, η κλιματική αλλαγή, το κόστος ζωής και η κοινωνική πίεση. Η συζήτηση θα συνεχιστεί σε μια ζωντανή εκδήλωση στο Λονδίνο στις 30 Νοεμβρίου.

Ο φιλόσοφος David Benatar παρουσιάζει το πιο γνωστό σύγχρονο επιχείρημα υπέρ του αντιναταλισμού στο βιβλίο του Better Never to Have Been (2006), εμπνευσμένο από τον Σοφοκλή:

«Είναι αξιοπερίεργο το γεγονός ότι ενώ οι καλοί άνθρωποι καταβάλλουν τεράστιες προσπάθειες για να προστατεύσουν τα παιδιά τους από τον πόνο, ελάχιστοι φαίνεται να αντιλαμβάνονται ότι ο μόνος εγγυημένος τρόπος για να προληφθεί κάθε πόνος είναι να μην φέρουν αυτά τα παιδιά στην ύπαρξη εξαρχής.»

Άλλες εκδοχές του αντιναταλισμού εστιάζουν στο γεγονός ότι κανείς δεν επιλέγει να υπάρξει. Η ύπαρξη μας επιβάλλεται. Αυτό οδηγεί στο παράδοξο όπου οι έφηβοι που παραπονιούνται στους γονείς τους «Δεν σας ζήτησα να γεννηθώ» ενδέχεται, στην πραγματικότητα, να κάνουν ένα πρώιμο φιλοσοφικό επιχείρημα.

Το πρόβλημα του αντιναταλισμού

Τα επιχειρήματα υπέρ του αντιναταλισμού μπορούν να θυμίζουν τις πνευματώδεις ατάκες του Όσκαρ Ουάιλντ, παρά μια πρακτική καθοδήγηση για τη ζωή. Αυτό τα καθιστά δύσκολο να αντικρουστούν. Ωστόσο, μια συνηθισμένη αντίκρουση είναι ότι η ίδια η απόρριψή τους δεν είναι αναγκαία.

Ο Arthur Schopenhauer, στο έργο του Ο Κόσμος ως Βούληση και Παράσταση (1818), υποστηρίζει ότι η βιολογία υπερισχύει της ορθής κρίσης μας, εξαπατώντας μας ώστε να αναπαράγουμε την επόμενη γενιά. Αλλά είναι πράγματι εξαπάτηση; Φαίνεται πως υπάρχουν σημαντικά οφέλη που συνδέονται με τη γονεϊκότητα.

Οι φιλοσοφικές ωφέλειες της γονεϊκότητας

Ο Πλάτων, στον Λύσι του, εξετάζει τα οφέλη της γονικής φροντίδας. Ο Σωκράτης δυσκολεύει τους νεαρούς συνομιλητές του, όταν αυτοί αποτυγχάνουν να αναγνωρίσουν τι όφελος προσφέρουν στους γονείς τους. Αυτό που δεν αντιλαμβάνονται είναι ότι τα αγαθά της γονεϊκότητας περιλαμβάνουν την παρατήρηση της ανάπτυξης και ωρίμανσης ενός παιδιού και την εξεύρεση νοήματος στη διαδικασία αυτή.

Αυτή η αναγνώριση της φροντίδας για τους άλλους συναντάται και σε πολλές θρησκευτικές παραδόσεις, οι οποίες αντιμετωπίζουν τα βάσανα της ζωής μέσα από το πρίσμα της αλληλεγγύης.

• Ο Βουδισμός εορτάζει την επαναγέννηση φωτισμένων ανθρώπων σε έναν κόσμο γεμάτο πόνο, με την ελπίδα να βοηθήσουν άλλες υπάρξεις.
• Ο Κομφουκιανισμός υπογραμμίζει τη σημασία της φροντίδας των γονέων και των παππούδων από τις νεότερες γενιές.

Σε αυτές τις περιπτώσεις, η φροντίδα συμβάλλει στη συνοχή μιας καλής κοινωνίας και στη διατήρηση της κοινωνικής ελπίδας. Στη σύγχρονη κοινωνία, η νεότερη γενιά των φορολογουμένων στηρίζει τόσο τις μεγαλύτερες γενιές όσο και τη φροντίδα των παιδιών.

Παρόλο που η ανυπαρξία θα απέφευγε πολλά κακά, η ύπαρξη νέων ανθρώπων ενέχει την πιθανότητα να καταστήσουν το μέλλον καλύτερο από το παρελθόν. Η απώλεια αυτής της ελπίδας θα ήταν καταστροφική.

Η τελική απόφαση

Η γυναικεία ικανότητα να δίνει ζωή αποτελεί μια θεμελιώδη πραγματικότητα, η οποία όμως εγείρει και πρακτικά προβλήματα: Ποιοι θα αποτελέσουν την οικογένεια του νέου ανθρώπου; Θα υπάρξει η κατάλληλη φροντίδα από τους συγγενείς και την ευρύτερη κοινωνία;

Οι γυναίκες έχουν τον τελικό λόγο στην απόφαση για τη γέννηση ή μη ενός παιδιού. Την ίδια στιγμή, για να δώσουμε νόημα στη ζωή μας, μοιραζόμαστε τη ζωή μας με φίλους, συντρόφους και παιδιά. Η απογοήτευση, η χαρά και η απώλεια είναι αναπόσπαστα στοιχεία αυτής της πορείας. Ακόμη και ο Σοπενχάουερ, που απέρριπτε την πατρική αγάπη, ένοιωσε την ανάγκη να φροντίσει τον αγαπημένο του σκύλο.

Η αγάπη και το νόημα μπορούν να βρεθούν και εκτός γονεϊκότητας. Ωστόσο, για πολλούς, η γονεϊκότητα αποτελεί τον πιο καθιερωμένο τρόπο επιδίωξης μιας ζωής με νόημα. Η κοινωνική πίεση να αποκτήσει κανείς παιδιά μπορεί να είναι συντριπτική, και η αίσθηση αποτυχίας σε περίπτωση μη τεκνοποίησης είναι ένα πρόβλημα που η κοινωνία οφείλει να αντιμετωπίσει.

Μετάφραση: Βίκυ Μπαφατάκη

Πρωτότυπος Τίτλος Should I have children? Here’s what the philosophers say – The Conversation

Published: November 28, 2023 5.52pm CET

1. Tony MilliganResearch Fellow in the Philosophy of Ethics, Cosmological Visionaries project, King’s College London
2. Lena SpringerResearch Associate in History and Philosophy of Science, King’s College London