Η περίεργη περίπτωση μιας γυναίκας, της Joy Milne, που μπορεί να μυρίσει τη νόσο του Πάρκινσον, μας υπενθυμίζει ότι η μύτη μας είναι η πρώτη άμυνα ενάντια στις ασθένειες.
«Είμαι άρρωστη και δεν μπορώ να μυρίσω καλά. Δεν εννοώ ότι δεν μπορώ να μυρίσω, εξαιτίας της μύτης μου – αν και αυτό το κρύωμα μου έχει προκαλέσει μπούκωμα -, αλλά αυτό που εννοώ είναι ότι το σώμα μου από μόνο του μυρίζει διαφορετικά, περίεργα. Βέβαια, δεν είμαι από τους πρώτους ανθρώπους που παρατηρεί αυτή τη δυσάρεστη παρενέργεια. Οι επιστήμονες έχουν ανακαλύψει ότι δεκάδες αρρώστιες έχουν μια συγκεκριμένη και μοναδική μυρωδιά. Ο διαβήτης μπορεί να κάνει τα ούρα να μυρίζουν σαν χαλασμένα μήλα, ο τυφοειδής πυρετός κάνει το σώμα να μυρίζει σαν ψημένο ψωμί και ακόμη χειρότερα ο κίτρινος πυρετός προκαλεί στο σώμα τη μυρωδιά που θυμίζει το εσωτερικό ενός κρεοπωλείου».
Είναι περίεργο, αλλά κάποιοι επιστήμονες πιστεύουν ότι αν μπορούσαμε να αναγνωρίσουμε συγκεκριμένες ασθένειες από τον τρόπο που μυρίζουν, θα δυνάμεθα να τις προλάβουμε και κυρίως τις δύσκολα διαγνωσμένες ασθένειες, όπως ο καρκίνος και τα εγκεφαλικά επεισόδια. Πρόσφατα μια γυναίκα από την Σκωτία έγινε διάσημη για την ικανότητά της να αναγνωρίζει αν κάποιος πάσχει από Πάρκινσον, μόνο από την μυρωδιά της μπλούζας του.
Μια τέτοια ικανότητα είναι αξιοθαύμαστη, βέβαια, αλλά οποιοσδήποτε με μια δυνατή αίσθηση της όσφρησης, πιθανώς να μπορεί να μάθει να αναγνωρίζει διάφορες μυρωδιές ασθενειών: «Οι άνθρωποι είναι πολύ καλοί στο να ανιχνεύουν ασθένειες» λέει η Valerie Curtis, Ερευνήτρια στη Σχολή Υγιεινής και Τροπικής Ιατρικής του Λονδίνου και συγγραφέας του βιβλίου Don’t Look, Don’t Touch, Don’t Eat.
«Τα σημάδια ασθένειας είναι κάποια από τα πιο αηδιαστικά πράγματα για τον άνθρωπο», λέει η Curtis «όπως το φλέμα, ο εμετός, το πύον. Η αηδία μας για κάτι είναι και ο τρόπος μας να αποφεύγουμε πράγματα που μπορούν να μας βλάψουν, έτσι θεωρείται τρομερά εξελικτική η ιδέα το ότι μπορούμε να μυρίσουμε τις ασθένειες».
Αλλά, γιατί οι άρρωστοι άνθρωποι μυρίζουν διαφορετικά εξ αρχής; Το κλειδί βρίσκεται στις πτητικές ουσίες που εκκρίνουν τα σώματα συνέχεια στον αέρα, οι οποίες κυκλοφορούν με την ανάσα μας και κυριολεκτικά ξεχειλίζουν από κάθε πόρο του οργανισμού μας. Η ηλικία μας, ωστόσο, η διατροφή μας και η αρρώστια παίζουν μεγάλο ρόλο στο πόσο μια ασθένεια έχει επηρεάσει τον μεταβολισμό μας. Τα μικρόβια που βρίσκονται μέσα μας και πάνω στο δέρμα μας, επίσης, συνεισφέρουν στη χαρακτηριστική μυρωδιά μας, διαλύοντας σταδιακά κάποια από τα φυσιολογικά μας κύτταρα μετατρέποντάς τα σε πιο δύσοσμα.
Η νόσος του Πάρκινσον είναι μια πολύ δύσκολα διαγνωσθείσα ασθένεια,· ώσπου να μάθουν οι περισσότεροι ασθενείς ότι πάσχουν, έχουν ήδη χάσει τα μισά κύτταρα του εγκεφάλου τους που παράγουν ντοπαμίνη. Περίπου έξι χρόνια πριν διαγνωστεί ο σύζυγός της με Πάρκινσον, η Μilne είχε ήδη παρατηρήσει ότι μύριζε περίεργα: «Ο Les είχε μια έντονη μυρωδιά, μύριζε σαν ξύλο» είπε η Milne στην Τelegraph. Χρόνια μετά, σε ένα δωμάτιο γεμάτο ασθενείς με τη νόσο του Πάρκινσον, συνειδητοποίησε ότι η μυρωδιά του άνδρα της δεν ήταν μοναδική. Όλοι μύριζαν έτσι.
Το ανέφερε στην Tilo Kunath, ερευνήτρια για την νόσο Πάρκινσον στο Εδιμβούργο, η οποία με την σειρά της το είπε στη συνάδελφό της, τη χημική αναλύτρια Perdita Barran. Ωστόσο, μαζί αποφάσισαν ότι η κυρία Milne, μάλλον αναγνώριζε την χαρακτηριστική μυρωδιά των ηλικιωμένων ανθρώπων και άφησαν το περιστατικό χωρίς περαιτέρω έρευνα.
Μετά από λίγο καιρό, ένας άλλος βιοχημικός ενθάρρυνε τις γυναίκες να βρούν τη Milne και να δοκιμάσουν ένα τεστ. Η Milne μύρισε λοιπόν έξι φορεμένα μπλουζάκια από ανθρώπους που έχουν διαγνωστεί με Πάρκινσον, καθώς και έξι από υγιείς ανθρώπους. Αν και με δεμένα τα μάτια της, η Milne κατάφερε να αναγνωρίσει ποια μπλουζάκια ανήκαν στους ασθενείς και ποια όχι. Μάλιστα, αναγνώρισε ότι κι ένα άτομα που έλαβαν μέρος στο τεστ έπασχε από Πάρκινσον. Αν και αρχικά θεώρησαν ότι επρόκειτο για λάθος, η Barran ήταν περίεργη και οκτώ μήνες αργότερα, το άτομο που υπέδειξε η Milne είχε διαγνωσθεί με τη νόσο του Πάρκινσον.
Περνώντας το τεστ οσμής
Το τεστ με τα μπλουζάκια ήταν φυσικά πολύ ενδιαφέρον, αλλά έπρεπε να ερευνήσουν το θέμα πιο επιστημονικά. Άλλωστε, υπάρχουν πολλοί λόγοι για κάποιους ανθρώπους να μυρίζουν ίδια. Λίγα χρόνια πριν, οι επιστήμονες ανακάλυψαν και δήλωσαν σε επιστημονικά περιοδικά ότι υπάρχει μια συγκεκριμένη μυρωδιά συνδεδεμένη με την σχιζοφρένεια και μία χημική ένωση, η ΤΜΗΑ, η οποία φέρεται να μυρίζει σαν κατσίκα. Μάλιστα, υπήρχε και η αίσθηση ότι ίσως αυτή η ένωση να είναι και η αιτία της σχιζοφρένειας, γεγονός που γέννησε νέους δρόμους για τη θεραπεία της. Τα τεστ που διενεργήθηκαν στη συνέχεια αποφάνθηκαν τελικά πως δεν ισχύει αυτή η εικασία.
Η Barran είναι τώρα στο Ινστιτούτο Βιοτεχνολογίας στο Μάντσεστερ, όπου εκεί εφαρμόζει τις επίπονες μεθόδους της χημείας για να προσδιορίσει εάν η μυρωδιά της νόσου του Πάρκινσον είναι πραγματική. Εκείνη και οι συνάδελφοί της ελπίζουν να αναπτύξουν ένα τεστ, πιο αυστηρό και πιο πρακτικό από το να βάζουν την Μilne να μυρίζει όλα τα μπλουζάκια.
Πώς μυρίζουν οι ασθενείς;
Τα ανθρώπινα σώματα παράγουν εκατοντάδες από πτητικές χημικές ενώσεις που μπορούν να επηρεάσουν τις προσωπικές μυρωδιές μας. Όταν οι άνθρωποι έχουν διάφορες ασθένειες, οι αλλαγές στις χημικές ουσίες είναι δυνατό να επηρεάσουν τον τρόπο που μυρίζει ο καθένας μας.
Χολέρα: περιττώματα με γλυκερή οσμή
Πνευμονία: άσχημη οσμή της αναπνοής
Φαινυλκετονουρία: οσμή μούχλας στον ιδρώτα και τα ούρα
Δηλητηρίαση με αρσενικό: οσμή σκόρδου στο σώμα
Διαβήτης: φρουτώδης οσμή στα ούρα και την αναπνοή
Σκορβούτο: οσμή σάπιου στον ιδρώτα
(The journal of Biochemistry, Τόμος 150, τεύχος 3, 1η Σεπτεμβρίου 2011, σελ: 257–266)
Αρχικά, η ομάδα προσπάθησε να προσδιορίσει χημικά τα εμπλεκόμενα μόρια, κάτι που είναι πιο δύσκολο από ό,τι φαίνεται στο CSI. Από τις χιλιάδες γνωστές πτητικές ενώσεις, πολλές δεν είναι καλά χαρακτηρισμένες ή τα δεδομένα τους υπάρχουν μόνο στο πλαίσιο της βιομηχανίας αρωμάτων.
Με την χρηματοδότηση από τη Parkinson’s UK και το Ινστιτούτο Michael J. Fox, η ομάδα της Barran έχει ήδη συλλέξει περισσότερα από 800 δείγματα σμήγματος, μιας ελαιώδους ουσίας που εκκρίνεται από το δέρμα και σκουπίζεται από τις πλάτες των εθελοντών. Σε προκαταρκτικές δοκιμές έχουν βρει διάφορα μόρια που είναι αυξημένα στα άτομα με νόσο Πάρκινσον. Αυτά τα μόρια θα μπορούσαν να δημιουργήσουν ένα διαγνωστικό δακτυλικό αποτύπωμα για την ασθένεια.
Στη συνέχεια, η ομάδα δεν είχε έργο μόνο την επιβεβαίωση ότι αυτά τα ιδιαίτερα μόρια ήταν αυξημένα στους ασθενείς με Πάρκινσον, αλλά ταυτόχρονα προσπάθησαν να καταλάβουν αν μπορούν να ανιχνεύσουν τη μυρωδιά πριν από τα συμπτώματα της νόσου Πάρκινσον, ώστε να μάθουν πώς ενεργοποιεί η ασθένεια το σώμα, ώστε να παράγει τα συγκεκριμένα μόρια.
Η Barran λέει ότι δέχεται την πρόκληση – αν και η δική της όσφρηση έχει καταστραφεί από ένα ατύχημα που είχε και δεν μπορεί να αναγνωρίσει ή να μυρίσει τη μυρωδιά της νόσου Πάρκινσον: «Η Milne έχει μια ιδιαίτερα καλή αίσθηση της όσφρησης, αλλά δεν είναι το μόνο άτομο που μπορεί να μυρίσει» αναφέρει η Barran. «Αυτό που είναι εξαιρετικό ήταν η επιμονή και η σιγουριά της ότι μπορεί να μυρίσει την ασθένεια».
Η μυρωδιά ενός ασθενή
Μπορούμε, άραγε, εγώ κι εσύ να μυρίσουμε μια ασθένεια; Τα σκυλιά έχουν την πιο καλή αίσθηση όσφρησης και μπορούν να ανιχνεύσουν τον καρκίνο, η έρευνα όμως αναφέρει ότι και οι άνθρωποι είναι εξίσου καλοί στο να μυρίζουν διάφορες οσμές.
Κρίνοντας από τον αριθμό των νευρώνων στους οσφρητικούς βολβούς του εγκεφάλου μας, οι άνθρωποι έχουν καλύτερη αίσθηση της όσφρησης από τα ποντίκια και τους αρουραίους, αλλά και από τα περισσότερα θηλαστικά. Ίσως το μεγαλύτερο εμπόδιο στις ικανότητες μας είναι ότι δε δίνουμε αρκετή προσοχή στις μυρωδιές, και μας λείπει μία εκλεπτυσμένη γλώσσα για να τις περιγράψουμε.
«Είμαστε λιγότερο σε θέση να ορθολογικοποιήσουμε μια μυρωδιά» λέει η Curtis. Θυμάται πως όταν είχε χρησιμοποιήσει ένα σαπούνι που είχε φέρει από την Ινδία και την “ιδέα της Ινδίας” που της ήρθε στο μυαλό, πριν καταλάβει ότι ήταν η μυρωδιά του σαπουνιού που την οδήγησε εκεί. Ομοίως, δεν μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε πότε επέρχεται μια αλλαγή στη μυρωδιά του σώματός μας ή στο σώμα ενός αγαπημένου μας προσώπου και να τη συνδέσουμε με θέμα υγείας.
Υπάρχουν ενδείξεις, όμως ότι μπορεί να είμαστε ικανοί ανιχνευτές μιας ασθένειας, αν δώσουμε την δέουσα προσοχή. Σε μια σύντομη μελέτη που δημοσιεύτηκε στα πρακτικά της Εθνικής Ακαδημίας των Επιστημών το 2017, οι συμμετέχοντες μπορούσαν να ξεχωρίσουν τους ασθενείς από τους υγιείς, με βάση την οσμή του σώματος, μόλις λίγες ώρες αφότου στο ανοσοποιητικό σύστημα προκλήθηκε μια φλεγμονή.
Επιμέλεια: Γιώργος Μαράτσης
Πηγές: The Telegraph και National Geographic
