Στις 11 Σεπτεμβρίου του 1922, σύμφωνα με τον Αμερικανό Πρόξενο George Horton, οι Τούρκοι έβαλαν φωτιά στην Αρμενική συνοικία της Σμύρνης. Εξαιτίας των δυσμενών καιρικών συνθηκών, η φωτιά εξαπλώθηκε με μεγάλη ταχύτητα και αυτό που ακολούθησε, ονομάστηκε από τους ιστορικούς η Καταστροφή της Σμύρνης, ή η Μεγάλη Πυρκαγιά της Σμύρνης.
Τα στρατεύματα του Μουσταφά Κεμάλ έσφαζαν όποιον έβρισκαν μπροστά τους αδιακρίτως και τα θύματα των Τούρκων ήταν χιλιάδες Έλληνες και Αρμένιοι.
Ένας Αμερικανός, ονόματι ‘Ειζα Τζένιγκς, με όσα μέσα είχε στη διάθεση του, κατάφερε να σώσει 350.000 Έλληνες από τους Τούρκους του Κεμάλ. Γεννημένος στη Νέα Υόρκη το 1887, ήταν Μεθοδιστής πάστορας και μέλος του YMCA. Στην ηλικία των 28, νόσησε από φυματίωση στην σπονδυλική στήλη, την λεγόμενη νόσο του Pott. Λόγω της ασθένειας του, απέκτησε καμπούρα και είχε ύψος μόλις 150εκ. Βρισκόταν στην Σμύρνη λόγω απόσπασης από το YMCA και για το ανθρωπιστικό του έργο έλαβε το Σταυρό Τάγματος του Σωτήρος, τη μεγαλύτερη διάκριση που μπορεί να δοθεί σε πολίτη από το Ελληνικό κράτος.
Μετέτρεψε το σπίτι ενός πλούσιου Έλληνα σε κέντρο πρώτων βοηθειών για εγκυμονούσες και με δική του πρωτοβουλία, δημιούργησε την Αμερικανική Επιτροπή Σωτηρίας, που βοηθούσε τους κατοίκους της περιοχής. Συνομιλώντας με τον Κεμάλ, τον έπεισε, να του επιτρέψει να διασώσει 250.000 Έλληνες. Το περιθώριο που του δόθηκε ήταν 11 ημέρες και του απαγόρευσε να σώσει άνδρες μεταξύ 17 και 45 χρόνων, καθώς τους προόριζε για τα τάγματα εργασίας.
Αρχικά, πείθοντας τον καπετάνιο του USS Edsall, κατάφερε να φυγαδεύσει 607 Έλληνες στη Θεσσαλονίκη. Έπειτα, δίνοντας 6.000 λίρες σε Ιταλό πλοιοκτήτη, μεταφέρθηκαν 2.000 Έλληνες στο λιμάνι της Μυτιλήνης. Φτάνοντας, είδε 25 πλοία του Ελληνικού στρατού και ζήτησε από τον Στρατηγό Φράγκο να τον βοηθήσει να μεταφέρει τους άμαχους κατοίκους της Σμύρνης. Παίρνοντας γραπτή εγγύηση από τον Κεμάλ, επιτράπηκε η μεταφορά των Ελλήνων με τη συνοδεία Αμερικανικού σκάφους, με καπετάνιο τον Halsey Powell.
Καλούμενος να αντιμετωπίσει ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα, αφού θα χρειαζόταν να πλεύσει σε εχθρικά χωρικά ύδατα, ο Φράγκος αποφάσισε να στείλει μόνο ένα πλοίο αντί για τα έξι που είχε υποσχεθεί.
Ο Τζένινγς, που ήταν αρκετά αποφασισμένος να σώσει όσες περισσότερες ψυχές μπορούσε, τα έβαλε και με την Ελληνική κυβέρνηση, στην οποία έδωσε τελεσίγραφο και την κατηγόρησε πως δεν αναλαμβάνει το μερίδιο ευθύνης της, αναφορικά με το θέμα της διάσωσης των Ελλήνων της Σμύρνης.
«Θα έλεγα δημοσίως πως χρειάστηκε να στείλω τελεσίγραφο στην Ελληνική κυβέρνηση και το έκανα, πως πήρα άδεια από την Τουρκία να επιβιβαστούν οι πρόσφυγες της Σμύρνης σε ελληνικά πλοία, ότι είχα αναλάβει την ευθύνη, και πως το μόνο που μας έλειπε ήταν πλοία που το Ελληνικό κράτος δεν παραχωρούσε», φέρεται να είπε ο Τζένινγκς.
Διαβεβαίωσε την Ελληνική κυβέρνηση, πως όλες οι προσπάθειες διάσωσης θα έχουμε αμερικανική συνοδεία. Τελικά, 25 πλοία πήραν μέρος σε αυτό το εγχείρημα, φτάνοντας τον αριθμό των διασωθέντων Ελλήνων στους 350.000. Συνολικά όμως, αν συνυπολογιστούν οι Εβραίοι και οι Αρμένιοι, ο αριθμός αγγίζει το ένα εκατομμύριο.
Γράφει ο Γιώργος Μαράτσης
