Όλοι πιστεύουμε πως τα παραμύθια είναι ιστορίες που απευθύνονται αποκλειστικά σε παιδιά. Από την εποχή των αδελφών Γκριμ και του Περρώ, όμως, είναι γεγονός πως τα παραμύθια απευθύνονταν αρχικά σε ενήλικες και μάλιστα ήταν η βασική διασκέδασή τους, ειδικά σε σπίτια πλούσιων οικογενειών. Μάλιστα, πάντα υπήρχε κάποιος παραμυθάς που τον προσκαλούσαν γι’ αυτόν το λόγο. Με το πέρασμα των αιώνων αυτό άλλαξε.
Πόσοι από εμάς θυμόμαστε τη Σταχτοπούτα, τον Κοντορεβιθούλη, τη Χιονάτη και πολλούς άλλους ήρωες των παραμυθιών των παιδικών μας χρόνων; Μητέρες που πεθαίνουν γρήγορα, κακιές μητριές και εγκατάλειψη. Μητέρες σκληρές και αυταρχικές, ενώ όλα τα παιδιά ονειρεύονται μια μητέρα καλή και γλυκιά. Με τον θάνατο η εικόνα της μητέρας παραμένει άθικτη, ενώ το αίσθημα του θυμού αντανακλάται πάνω στην κακιά μάγισσα ή την κακιά μητριά, γιατί εκεί δεν υπάρχουν τύψεις. Μήπως τελικά το βαθύτερο νόημα είναι πως το παιδί δεν πρέπει να θυμώνει ποτέ με τη μητέρα του; Εξάλλου τα παραμύθια είναι ιστορίες μετάβασης, που αναπόφευκτα μέσα από σύμβολα οδηγούν στην ενηλικίωση.
Η οργή με αυτές τις ιστορίες θάβεται ίσως βαθιά στην ψυχή, έτσι ώστε η αυταρχική ανατροφή να κρύβεται πίσω από την εξιδανικευμένη εικόνα των γονιών και παραμορφώνοντας την πραγματικότητα. Πώς βοηθούν, λοιπόν, τέτοιες ιστορίες ένα παιδί να φτάσει στην ολοκλήρωση της προσωπικότητάς του; Πόσο το βοηθούν οι τρομακτικές εικόνες; Γιατί να μην αφήσουμε τα παιδιά να επιλέξουν τα δικά τους σύμβολα;
Τα παραδοσιακά παραμύθια είναι συχνά βίαια. Έχουν διδακτισμό, αλλά πρέπει να εξηγηθεί επαρκώς στο παιδί για να τον κατανοήσει, χωρίς να του περαστεί η λάθος εικόνα. Γράφτηκαν εξάλλου σε μια εποχή που φόβιζαν τα παιδιά για να πετύχουν την υπακοή και την υποταγή.
Στίχοι από ένα παλιό νανούρισμα αρκούν για να κατανοήσει κανείς την ατμόσφαιρα που κυριαρχούσε: «Κοιμήσου, αγγελούδι μου γιατί θα σε φάει ο κακός ο κύριος… Κάνε νάνι, μωρό μου, κάνε νάνι… Τούτος ο θόρυβος με αλυσίδα μοιάζει που σέρνεται πάνω στα χαλίκια, είναι ο μεγάλος Μπαμπούλας που περνά και ξαναπερνά και που θα φύγει, μόνο, όταν αρπάξει στο στόμα του όλα τα αγοράκια που δεν κοιμούνται. Τι τρελή φωνή είναι αυτή που τα παντζούρια διαπερνά; Όχι, δεν είναι η ανεμοζάλη που με τα χαλίκια παίζει, είναι ο μεγάλος Μπαμπούλας που μουγκρίζει και που σε λίγο θα γελά όταν μαζέψει ολόγυρά του όλα τα αγοράκια που δεν κοιμούνται…»
Λύκοι, τέρατα και διάφορες μάγισσες υπάρχουν σχεδόν σε όλα τα παραμύθια. Μερικοί ψυχαναλυτές υπερασπίστηκαν τα παραμύθια αναλύοντας τον συμβολισμό τους, αποκαλύπτοντας την παγκοσμιότητά τους. Είναι γεμάτα σύμβολα, όμως τα σύμβολα που δεν εξηγούνται δημιουργούν μπερδεμένα συναισθήματα. Ένα παιδί που βιώνει μια αντίστοιχη εικόνα με τα παραμύθια που διαβάζει μπορεί να δημιουργήσει πολύ αρνητική εικόνα για τον κόσμο γύρω σου και του εντυπώνεται στο ασυνείδητο.
Η επιλογή του παραμυθιού, λοιπόν, δεν είναι μια απλή υπόθεση. Το παραμύθι περνά υποσυνείδητα (ή και συνειδητά) σοβαρά μηνύματα στο παιδί, ειδικά όταν μιλάμε για παιδιά ηλικίας 6 ετών.
1. «Ο κακός λύκος»
Στην πραγματικότητα ο λύκος πεινούσε και το παιδί λαμβάνει ένα πολύ μπερδεμένο μήνυμα. Τα ζώα δεν έχουν κακία και δε θα πρέπει να τα φοβόμαστε. Επιπλέον, αυτόματα ενοχοποιείται κάποιος που προσπαθεί να καλύψει μια βασική ανάγκη του για επιβίωση.
2. «Ήρθε ο πρίγκιπας και την έσωσε»
Η παθητικότητα των γυναικών στα κλασικά παραμύθια, όπως για παράδειγμα η Χιονάτη, η Ωραία Κοιμωμένη και η Σταχτοπούτα – που περιμένουν να τις σώσει κάποιος άνδρας, συνήθως με κάποια πράξη ηρωισμού και φυσικά με έπαθλο τον γάμο – παρουσιάζει μια στάση κενή και δείχνει πως είναι αβοήθητες, χωρίς την ικανότητα να τα βγάλουν πέρα μόνες τους.
3. «Η κακιά μητριά»
Το παιδί δεν πρέπει να μαθαίνει ότι όποιος κάνει κάτι κακό γίνεται αυτόματα «ο κακός» της ιστορίας. Μπορεί να είναι ελκυστικό για ένα παιδί να ακούει πως υπάρχει ένας «κακός» στην ιστορία, αλλά δεν πρέπει να προβαίνουμε σε γενικεύσεις. Επιπλέον, ειδικά σήμερα, πολλά παιδιά έχουν μητριές ή πατριούς. Δεν χρειάζεται να είναι προκατειλημμένα εξαιτίας των παραμυθιών ότι θα είναι «κακοί» απέναντί τους και δεν θα τα αγαπάνε, αλλά να τους εξηγούνται οι σημασίες αυτών των ιστοριών.
4. Και το τέλος είναι καλό γιατί … έγινε πλούσιος
Στον «Παπουτσωμένο Γάτο» τα πλούτη είναι απόλυτα ταυτισμένα με την κατάκτηση της ευτυχίας. Ο «έξυπνος» γάτος κάνει μικροαπατεωνιές για να εξαπατήσει τον βασιλιά και να κάνει γαμπρό τον φίλο του. Το παιδί χρειάζεται να μαθαίνει ότι η ευτυχία έρχεται όταν εκτιμάμε αυτά που έχουμε και όχι όταν είμαστε πλούσιοι.
5. «Ποια είναι η πιο όμορφη;»
Στα περισσότερα παραμύθια, με εξαίρεση τη “Μουλάν” και τη “Ποκαχόντας”, οι πρωταγωνίστριες και οι πρωταγωνιστές είναι πανέμορφοι, καλλίγραμμοι, αδύνατοι και λευκοί με αποτέλεσμα η ομορφιά εξισώνεται με την καλοσύνη, γεγονός μη ρεαλιστικό. Το παιδί πρέπει να μάθει να μην αξιολογεί με βάση την εξωτερική του εμφάνιση κάποιου, παράγοντας δηλαδή παραπλανητικός. Ο κακός ήρωας στα κλασικά παραμύθια, είναι συνήθως άσχημος και ο καλός όμορφος. Ακόμα όμως κι αν ο καλός είναι άσχημος, τελικά δε βγαίνει πάντα κερδισμένος, όπως στην «Παναγία των Παρισίων» όπου ο Κουασιμόδος δεν κερδίζει το κορίτσι.
6. Ο γάμος είναι η μόνη επιλογή για μια ευτυχισμένη ζωή
Το τέλος ακόμη και των πιο σύγχρονων παραλλαγών των παραμυθιών περιλαμβάνει οπωσδήποτε έναν γάμο. Τα περισσότερα παραμύθια περνούν υποσυνείδητα στα κορίτσια το μήνυμα πως αν κάποιος δεν παντρευτεί είναι «αποτυχία» για την κοινωνία, ενώ η αγάπη μοιάζει εντελώς συνυφασμένη με τον γάμο.
Επιμέλεια: Κατερίνα Σχοινά, Φιλόλογος
Πηγή: The Mamagers
